گنبد سلطانیه؛ گنجی در خرابه‌های یک شهر + تصاویر

به گزارش خبرگزاری تسنیم از زنجان، در فاصله حدود 30 کیلومتری شرق زنجان و در قسمت جنوبی محور زنجان – تهران بزرگترین گنبد آجری خودنمایی کرده و چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند؛ گنبد سلطانیه به عنوان شاهکاری از معماری ایرانی - اسلامی، به عنوان بلندترین گنبد آجری جهان در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده‌ است.

گنبد سلطانیه مقبره الجایتو است که در 1302 تا 1312 میلادی در شهر سلطانیه، پایتخت ایلخانان ساخته شد و از آثار مهم معماری شیوه آذری به شمار می‌رود و گویی چمن طبیعی این منطقه نگینی فیروزه‌ای رنگ را در آغوش گرفته است.

این یادگار ایلخانان 52 متر ارتفاع دارد و 25.60 متر دهانه قوس گنبد بوده و دارای هشت ایوان و نزدیک به 50 اتاق است.

طبقه فوقانی و جدا از دهلیزهای داخلی گنبد سلطانیه، یکی از شاخص‌ترین بخش‌های آرامگاه است؛ این بخش بالکن‌هایی هشت‌گانه هستند که از ایوان‌ها رو به بیرون شکل گرفته‌اند و تزئینات زیبایی از کاشی‌کاری، مقرنس، تسمه‌کشی، گچ‌کاری و تلفیق‌هایی از آجر و کاشی به همراه کتیبه‌های متعدد تشکیل شده‌اند. این بالکن‌ها چشم‌اندازهای بی‌نظیری دارند.

نورگیر‌های خارق‌العاده گنبد سلطانیه هر بیننده‌ای را مبهوت می‌کند. برخی نورگیرهای این بنا را به ساعت آفتابی برای انجام امور مذهبی تشبیه کرده‌اند؛ به طوریکه اگر نور از سوراخ گنبد اصلی بتابد زمان اذان ظهر است.

هر گردشگری که این توصیفات را راجع‌به این بنای عظیم تاریخی بشنود حتما در ذهن خود شهری با نمای ایرانی - اسلامی و محوطه‌های سرسبز، رستوران‌های متعدد یا غذاخوری‌های سنتی، بازارچه‌های به‌روز صنایع دستی، خیابان‌های عریض و مناسب‌سازی شده و سایر موارد را تصور می‌کند اما با دیدن خانه‌های فرسوده، مشاغل نامتناسب با فضای گردشگری، دست‌فروشان و وانت‌بارها در اطراف این گنجینه فرهنگی تعجب خواهد کرد.

وقتی گشتی در اطراف گنبد می‌زنیم، وانت‌بارهایی که بساط میوه‌فروشی و لباس‌فروشی به پا کردند و چرخ‌دستی‌هایی که جنس قابل عرضه آن‌ها لواشک است، جای خالی غرفه‌های صنایع دستی را به رخ می‌کشد.

روبه‌روی ورودی این پایگاه جهانی هم خانه‌ها و مغازه‌های فرسوده با انواع کاربری‌ها، درهای چوبی شکسته یا فلزی زنگ‌زده، نماهای کاهگلی و سیمانی فروریخته و پیاده‌روهایی با موزائیک‌های تخریب شده به چشم می‌خورد و گویی زیباسازی محوطه این پایگاه جهانی را هم تاریخ به یغما برده است.

محمدرضا براتی‌فرد فرماندار شهرستان سلطانیه در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در مورد ساماندهی اطراف گنبد سلطانیه اظهار می‌کند: برای نخستین بار در شهر سلطانیه با همکاری میراث فرهنگی، ضلع شرقی خیابان شهید بهشتی به طول 500 متر را سنگ فرش و کابل‌های 20 کیلوولت برق که چشم‌انداز گنبد را تحت شعاع قرار داده بود جمع‌آوری کردیم.

وی با تأکید بر اینکه پیرامون گنبد سلطانیه باید طوری باشد که ارزش معماری آن به نحو احسن خود را نشان دهد، ابراز می‌کند: ساماندهی یک ضلع خیابان با هزینه‌کرد بیش از 20 میلیارد تومان انجام شده و با جذب اعتبار این سنگ‌فرش برای سه ضلع دیگر نیز در دستور کار قرار دارد.

فرماندار سلطانیه با بیان اینکه در اطراف گنبد سه مسیر ایجاد کردیم، عنوان می‌کند: مسیر پیاده‌وری احداث شده است، مسیر دوچرخه‌سواری دیگر خدمت ایجاد شده است و مسیر کالسکه‌رو نیز در حال ساماندهی است تا کالسکه بتواند در اطراف گنبد دور بزند.

وی از تهیه طرح ویژه سلطانیه برای ساماندهی محوطه 14 هکتاری پیرامون این پایگاه جهانی خبر می‌دهد و می‌گوید: جلسات متعددی با صاحب‌نظران، اساتید دانشگاه، میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، راه و شهرسازی و سایر نهادهای ذی‌ربط برگزار شده است و چنانچه این طرح مصوب و اجرا شود، تحولی عظیم در شهر و بنای گنبد سلطانیه اتفاق می‌افتد.

براتی‌فرد در مورد دست‌فروشان اطراف این مجموعه تاریخی تصریح می‌کند: شهرداری را مکلف کردیم محلی را برای استقرار دست‌فروشان آماده‌سازی کند ولی در حال حاضر به دلیل نبود مکان مشخص برای این افراد، نمی‌توانیم با اقدامات سلبی مانع فعالیت آن‌ها شویم و شهرداری در حال آماده‌سازی منطقه‌ای برای این منظور است.

وی در پاسخ به این سئوال که با توجه به زیاد بودن خانه‌ها و مغازه‌های فرسوده در اطراف گنبد سلطانیه، آیا محدودیتی برای نوسازی واحدها وجود دارد، بیان می‌کند: محدودیتی برای ساخت و ساز وجود ندارد و فقط باید نمای ساختمان به گونه‌ای باشد که با معماری این مجموعه سنخیت داشته باشد.

فرماندار شهرستان سلطانیه با اشاره به اینکه در طرح ویژه سلطانیه نیز استفاده از مصالح هماهنگ با گنبد سلطانیه مثل آجر مورد تأکید قرار گرفته است، اظهار می‌کند: از نماهای غیرمتعارف مانند نمای رومی نیز جلوگیری می‌شود.

وی با بیان اینکه مردم قبلا وجود بناهای تاریخی را محدودیت تلقی می‌کردند، خاطرنشان می‌کند: در دو سال اخیر صحبت‌هایی با مردم در خصوص آشنایی و آشتی با بناهای تاریخی انجام و اکنون این تفکر تغییر کرده است و خود مردم تمایل به ساخت و نوسازی بناها در هماهنگی با بناهای تاریخی دارند.

عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری صنایع‌دستی در آبان سال 1400 در بازدید از پایگاه میراث جهانی گنبد سلطانیه خواستار سامان‌دهی محوطه و اطراف گنبد و برج و باروی ارگ شده و گفته بود: «وضعیت محوطه پایگاه میراث جهانی گنبد سلطانیه زیبنده یک اثر جهانی نیست و نیاز به سامان‌دهی دارد.»

سعید صفوی‌، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان زنجان سال گذشته اعلام کرده بود: طرح ساماندهی و مرمت سلطانیه نهایی شده است و سالانه برای ساماندهی و زیباسازی اقداماتی را انجام خواهیم داد.

با وجود اینکه اقداماتی مثل کف‌سازی آغاز و بخشی از آن انجام شده است اما فضاسازی و زیباسازی محیط اطراف هنوز زیبنده یک اثر جهانی نیست و توانسته گردشگرپذیری منطقه را تقویت کند.

گویی مسئولان و مردم این شهر سال‌ها است در ساماندهی و زیبا‌سازی اطراف گنبد سلطانیه ضرب‌المثل «گنج در خرابه است» را سرلوحه کار خود قرار دادند و چندان کاری عملی برای ایجاد یک شهر گردشکر‌پذیر و محوطه‌ای زیبا و درخور یک میراث تاریخی از پیش نمی‌برند و عزمی جدی برای بازسازی بناهای فرسوده آن ندارند.

انتهای پیام/