چابهار، گره گشای حضور ایران در کریدور شمال-جنوب و شرق-غرب

خبرگزاری تسنیم، در پی وقوع جنگ روسیه و اوکراین، کشورهای آسیای مرکزی به فکر استفاده از مسیرهای جایگزین به جای مسیر تجاری روسیه افتادند که در وهله ی اول، مسیرهای دسترسی به ایران و بنادر جنوبی آن با هدف افزایش تعاملات تجاری و ترانزیتی را برگزیدند. 
این مسئله، علاوه بر تشدید ارتباطات تجاری و افزایش جریان کالا میان کشورهای آسیای مرکزی و ایران، به تسهیل دسترسی مستقیم کشورهای آسیای مرکزی به بازارهای جهانی و گستردگی جغرافیای صادراتی آن ها با وجود محصور بودن در خشکی می انجامد. 
از طرفی، همکاری ایران و کشورهای آسیای مرکزی می‌تواند زمینه‌های لازم را برای تبدیل شدن منطقه اوراسیا به شریک مهم اقتصادی و تجاری ایران فراهم سازد که از آن به عنوان یک همبستگی راهبردی یاد می شود. 
ازبکستان به عنوان قلب اقتصادی آسیای مرکزی، در کانون ارتباطی 4 کشور دیگر آسیای مرکزی و افغانستان قرار دارد به طوری که زیرساخت های ریلی آسیای مرکزی، درهمتنیدگی زیادی با این کشور دارد. 
این کشور، دارای اقتصاد در حال توسعه ای است که لزوم دسترسی آن به مسیرهای متنوع، ایمن و ارزان برای صادرات محصولات خود از جمله پنبه، محصولات کشاورزی، طلا، اورانیوم و ... را اجتناب ناپذیر کرده است. 
به همین دلیل، تاشکند به بنادر جنوبی ایران برای رشد تجاری خود وابستگی  دارد که حتی می تواند آن ها را ترغیب به مشارکت و سرمایه گذاری در بندر چابهار ایران برای اتصال آن ها به آب های آزاد پس از ایجاد دافعه امنیتی طالبان برای ازبک ها کند.

ترانس-افغان، گزینه دیگر اتصال آسیای مرکزی به آب های آزاد

اولین مذاکرات سه جانبه میان مقامات ازبکستان، افغانستان و پاکستان برای ساخت کریدور ریلی ترانس‌افغان در سال 2021 برگزار شد. براساس نقشه راه ترسیم شده، ساخت خط آهن ترمذ- مزار شریف- کابل- پیشاور به طول 600 کیلومتر، نیازمند 5 سال زمان است و امکان دسترسی تاشکند را از طریق خاک افغانستان به بنادر گوادر و کراچی پاکستان فراهم می‌کند. 
در همین سال، وزارت سرمایه‌گذاری و امور خارجه ازبکستان در بیانیه‌ای اظهار کرده بود که با تکمیل این پروژه، تجارت پاکستان با آسیای مرکزی به شش میلیارد دلار افزایش خواهد یافت و همچنین شاهد رشد بالایی در تجارت هند با این منطقه خواهیم بود. 

این طرح از بدو مطرح شدن با چالش هایی رو به رو بوده است: 
اول آن که ورود آمریکا به افغانستان و بی ثباتی آن، تلاشی برای درگیر ساختن کشورهای ایران، روسیه و چین بوده است که حتی پس از خروج از افغانستان، خواهان ناامنی و بی ثباتی در این کشور است. 
دوم آن که با روی کار آمدن طالبان و عدم قطعیت های به وجود آمده، قابلیت اطمینان کریدور ترانس-افغان با خطرهایی رو به رو است. 
سوم تامین مالی این کریدور از توانایی ازبکستان و افغانستان و پاکستان خارج است و تلاش های ازبکستان برای تامین سرمایه و بودجه لازم از سازمان ها و نهادهای بین المللی به دلیل چالش های سیاسی و امنیتی، ناکام مانده است که به نوعی این پروژه را با چالش مواجه می کند. 
چهارم آن که شرایط آب و هوایی نامساعد افغانستان در فصل زمستان، وجود منطقه صعب العبور هندوکش در افغانستان و تفاوت عرض خط ریلی سه کشور، زمان ترانزیت کالا را افزایش می دهد که توجیه رقابتی و اقتصادی این کریدور را کاهش می دهد. 
دلایل فوق باعث شده است که با وجود اعلام رسمی آغاز ساخت راه آهن ترانس-افغان در مارس 2022، پیشرفت خاصی در پیشبرد این پروژه صورت نگیرد.

لزوم تقویت و توسعه بندر چابهار با شناخت بازارهای جدید تجاری

بنادر جنوبی ایران نقش مهمی در اتصال روسیه و آسیای مرکزی به آب های جنوب و کشورهای جنوب شرقی آسیا و همچنین اتصال کشورهای حاشیه خلیج فارس به اقتصادهای نوظهور آسیای مرکزی دارد. 
به طور خاص، کریدور شمال-جنوب می تواند اولویت های ازبکستان برای دسترسی به بنادر جنوب ایران، پاکستان و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس از جمله امارات و عمان و افزایش داد و ستد تجاری و دسترسی به بازارهای جنوب شرقی آسیا و قاره آفریقا را فراهم کند. 
اجرایی شدن برخی از تاسیسات زیربنایی به خصوص تقویت و توسعه بندر چابهار و اتصال تمام خطوط ارتباطی به بندر چابهار از جمله چابهار-زاهدان، نگاه دیگران را از کریدورهای رقیب ایران برمی گرداند. 
به طور مثال، در اولین اجلاس مشترک سران خلیج فارس و آسیای مرکزی در 25 جولای 2023 به میزبانی عربستان در شهر جده، سران کشورهای حوزه خلیج فارس (عربستان سعودی، امارات، کویت، بحرین، عمان و قطر) و کشورهای آسیای مرکزی (قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان)، بر اهمیت توسعه مسیرهای ارتباطی میان دو منطقه تاکید شد که یکی از آن ها به مشارکت فعال در ساخت راه آهن ترانس افغان اشاره دارد.
 تقویت و توسعه تنها بندر اقیانوسی کشور یعنی چابهار، گره گشای حضور ایران در کریدور شمال-جنوب و شرق-غرب خواهد بود و  دست برتر در جنگ کریدوری منطقه را در اختیار ایران قرار خواهد داد.

محمد مهدی کریمی قهی، کارشناس حمل و نقل و ترانزیت

انتهای پیام/