نقش سوگواری برای امام حسین (ع) در تقویت وحدت و مقاومت
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: عزا و مقتل‌خوانی در کشورهای سنی و شیعه پررنگ است و این تعزیت‌ها باعث ایجاد معنا، معنویت و وحدت اجتماعی، حماسه و مقاومت در این کشورها شده است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، حجت الاسلام والمسلمین حبیب الله بابایی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، امروز هشتم مرداد ماه در نشست علمی «الهیات تعزیت» با اشاره به نوع سوگواری اظهار داشت: نظر بنده این است که منظور از تعزیت در الهیات تعزیت، سوگواری است ولی احتمالاً سوگواری فردی نیست بلکه سوگواری با سویه‌های اجتماعی است. در این نوع هم دو نوع سوگواری داریم و احتمالاً در نگاه به یهودیت و مسیحیت و اسلام، امروز این دو سویه کمابیش قابل مشاهده است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی نوع دیگر تقسیم بندی سوگواری را این گونه تشریح کرد: سوگواری‌هایی که جنبه این جهانی دارد مانند آنچه در هیروشیما و هولوکاست و کاجرای یازده سپتامبر مطرح می‌شود یا آنچه سیاهان آمریکا از سختی‌های خود در برده‌داری گذشته یاد می‌کنند و به نوعی دچار تعزیت اجتماعی هستندو در مقابل آن سوگواری دینی وجود دارد که نمونه آن عزاداری‌هایی است که در ادیان ابراهیمی وجود دارد از جمله عزاداری برای امام حسین (ع).
او به سوگواری وجودی و سلبی نیز اشاره کرد و توضیح داد: زمانی سوگواری به دلیل داشتن و زمانی به دلیل نداشتن و فقدان است. در منتظر مسیحیت اینکه حضرت مسیح (ع) بالای صلیب رفت به خاطر به دست آوردن چیزی و در راستای هدف وجودی بود، مانند پاک‌کردن گناهان امت و هدایت مسیحایی است. اما وقتی برده‌های آفریقا مصیبت تحمیلی را تجربه کردند ناشی از فقدان و نداشتن است.
بابایی به نقش معنادهی در سوگواری اشاره کرد و گفت: گاهی تعزیت فقدان و تهی شدن از معنا ایجاد می‌کند و گاهی منجر به خشونت اجتماعی می‌شود. تعزیت‌هایی که برای مرگ‌های عادی رخ می‌دهد با تعزیت برای شهید و شهدا جنس متفاوتی دارد. زمانی که موضوع خون در راه خدا وجود دارد، تعزیت معطوف به آن خون مقدس هم با آن تعزیتی که در قالب مرگ یک انسان بزرگ حتی رخ دهد متفاوت می‌شود.
این محقق دینی با اعتقاد به اینکه در خون، تعزیت از جنس حماسه و معرفت است خاطرنشان کرد: مقصود از تعزیت یا ماهیت تعزیت، ماهیت ذکر است. چنانکه در قرآن می‌فرماید: «فَإِذَا قَضَیْتُمْ مَنَاسِكَكُمْ فَاذْكُرُوا اللَّهَ كَذِكْرِكُمْ آبَاءَكُمْ أَوْ أَشَدَّ ذِكْرا»
او ادامه داد: یاد کردن مراتبی دارد؛ معمولی، متوسط و بسیار عمیق. جایی که ما در حقیقت مصائب محبوب خود را ذکر می‌کنیم اشد ذکر است زیرا ارتباط هستی‌شناسی با آن پدیده ایجاد می‌کند و انسان را عمیقاً درگیر آن حقیقت وجودی می‌کند تا اینکه یک یاد بسیط و ساده داشته باشیم.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی یاد عشقی، معنوی و وجودی مطرح است یاد سازنده است، تصریح گرد: این نوع یاد کردن انسان را به مسیر انسانیت سوق می‌دهد.
بابایی با اشاره به خطبه‌های آیت‌الله عیسی قاسم در نماز جمعه اظهار داشت: ایشان درباره حضاره الذکر و حضاره النسیان سخن گفت، به این معنا که بعضی تمدن‌ها ذکرپایه هستند و انسان خود، مرگ، خدا، آخرت و دیگران را یاد می‌کند و برخی تمدن‌ها هم نسیان‌پایه یعنی دنبال فراموشی خدا و خود و دنیا و آخرت و دیگران است و در وضعیت فراموشی یک زندگی اکنونی و این جهانی تعریف و تبیین می‌شود.
او با اشاره به طرح تعزیت از منظر منابع الهیاتی گفت: در این ضورت تعزیت ابعاد اخلاقی، فقهی و کلامی پیدا می‌کند. مثلاً اگر کسی به عمق آیه «وَتَوَلَّىٰ عَنْهُمْ وَقَالَ یَا أَسَفَىٰ عَلَىٰ یُوسُفَ وَابْیَضَّتْ عَیْنَاهُ مِنَ الْحُزْنِ فَهُوَ كَظِیمٌ» را درک کند و بخواهد آن را تبیین کند که چرا یک پیامبر در فراق فرزندش گرفتار چنین حزنی می‌شود، این چه فرمی از عزا را تبیین می‌کند؟ در برابر عزاداری که برای انتقام و کفرگویی و جزع و فزع و ناله است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی همچنین به فهم تعزیت انسانی در نسبت با فعل خداوند اشاره کرد و گفت: یورگن مولت‌مان در کتاب «خدای به صلیب رفته» تلاش کرده است انسان مسیحی را در بین امید از یکسو و مصیبت از سوی دیگر تعریف کند؛ او که در جنگ جهانی دوم زنده بوده است و مصائب ناشی از بمباران‌های این جنگ را دیده است، این سؤال را مطرح می‌کند که خداوند کجاست و آیا تماشاگر این حوادث است یا با ما سوگواری می‌کند یا اینکه در جریان مصائب ما نیست.
او همچنین ابراز عقیده کرد: باید در الهیات تعزیت سنت‌های الهی و کارکردهای الهیاتی تعزیتی را ببینیم و اینکه آیا اساساً تعزیت یک سلوک عارفانه است و می‌تواند در تربیت روحی و معنوی جامعه و همدلی میان انسان‌ها و انسجام اجتماعی کارکرد مثبت داشته باشد؟
بابایی تصریح کرد: در مسائل الهیات تعزیت چند مسئله خیلی مهم است یعنی اگر کسی بخواهد با چارچوب نظری سراغ الهیات تعزیت در ادیان برود باید این مسائل را به صورت جداگانه مطالعه و استنطاق کند که اگر بحث از مظلومیت است، در الهیات مسیحیت و یهودیت و اسلام چه جایگاه و تعریفی دارند؟ مسئله مشروعیت و مظلومیت مسئله مهمی است؛ یکی از اندیشمندان غربی دنبال این بوده است که یهودیت را از منظر تمدنی بازخوانی کند زیرا معتقد است تا یهودیت تبدیل به تمدن نشود یهودیت، باقی نخواهد ماند.
او در این باره توضیح داد: آنها اعتقاد دارند که باید نقاط مظلومیت یهودیت را آشنا کنیم تا برای اکنون خودمان مشروعیت درست کنیم لذا الان سوگواری‌های سکولار و سنتی دارند و دنبال فعال‌سازی عنصر مشروعیت از طریق مظلومیت هستند از این رو بر هولوکاست تمرکز می‌کنند؛ در مسائل غزه هم از ابتدا دنبال ایجاد این مظلومیت بودند که به خاطر تجاوزات بی رحمانه آنها نتوانسته‌اند موفق شوند.
این محقق با اشاره به مقوله مرگ‌آکاهی در الهیات تعزیت، گفت: یکی از اندیشمندان غربی در تحلیل مرگ در دنیای مدرن، می‌گوید که هرقدر مدرنیته بر زندگی بشر سایه افکنده است مرگ بهداشتی‌تر و در عین حال غیرانسانی‌تر شده است و راهی برای سوگواری در برابر این نوع مرگ‌ها هم ارائه نمی‌شود؛ کسی که به الهیات تعزیت فکر می‌کند نمی‌تواند نسبت به مرگ و گونه‌های آن و مرگ اخلاقی و غیراخلاقی و ... فکر نکند؛ اگر کسی فرهنگ مرگ را جدی بگیرد، فرهنگ تعزیت را هم جدی خواهد گرفت.
او خاطرنشان کرد: اساساً زمانی می‌توانیم سبک زندگی را درست فهم کنیم که سبک مردن را درست بفهمیم؛ اگر جامعه‌ای سبک مردن را نفهمد، سبک زندگی را هم نخواهد پذیرفت؛ لذا برخی از تمدن‌پژوهان معتقدند که شما برای وزن کردن یک تمدن نباید صرفاً زنده‌ها را وزن کنید بلکه باید مرده‌ها و نوع مردن‌ها را هم وزن کنید لذا در ادبیات غربی برایشان مهم است که در بین مردگانشان کسی مانند سقراط و مسیح و ... را دارند و در ادبیات ما کسانی چون حلاج و شهدا و کربلا را داریم.
او با اشاره به فرموده امام خمینی (ره) مبنی بر اینکه گریه بر امام حسین (ع) تعزیت و فریاد علیه ظلم است، توضیح داد: یعنی گریه بر گذشته فریاد علیه ظلم آینده و حال است. بنابراین تعزیت گذشته می‌تواند در کنترل رنج‌های امروز مؤثر باشد و صبوری جدید برای عزاهای تازه انسان معاصر به دست آورد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی همچنین به ارتباط میان عزا و هویت اجتماعی اشاره کرد وو گفت: آیا تعزیت صرفاً هویت دینی دارد یا هویت دنیوی هم دارد؟ آیا هویت ملی و بومی درست می‌کند یا هویت بین‌المللی و تمدنی ایجاد می‌کند؟؛ در یهودیت، تعزیت هویت دنیوی درست می‌کند؛ در مسیحیت یک تعزیت دینی برای خلق هویت دینی اجرا می‌شود و در اسلام، تعزیتی دینی است که توأمان هویت دینی و دنیوی ایجاد می‌کند؛ در مسیحیت ایوب‌شناسی وجود دارد ولی این قبیل تعزیت‌ها اگر هم رخ دهد، بیشتر در فضای الهیاتی منهای جامعه و فرهنگ رخ می‌دهد و بر محور شهدا اتفاق نمی‌افتد؛ در یهودیت جنبش مکابی‌ها در برابر هلنیسم و یونانی سازی را داریم ولی الان به آن توجهی ندارند ولی هولوکاست را هر ساله برای مشروعیت دنیوی خودشان گرامی می‌دارند.
او با بیان اینکه در مسیحیت نیز مقتل‌خوانی وجود دارد و لباس سیاه می‌پوشند و سمفونی غمگین هم دارند ولی منجر به گریه نمی‌شود، خاطرنشان کرد: البته سه روز بعد هم عید پاک را جشن می‌گیرند. یعنی این عزا ماندگاری ندارد برخلاف ما که یک یا چند دهه در ماه محرم و ماه صفر عزاداری می‌کنیم.
بابایی در پایان تصریح کرد: عزا و مقتل‌خوانی در کشورهای سنی و شیعه پررنگ است و این تعزیت‌ها باعث ایجاد معنا، معنویت و وحدت اجتماعی، حماسه و مقاومت در این کشورها شده است.
انتهای پیام/