نگاه تاکتیکی ترکیه به بریکس و شانگهای
تحلیلگران ترکیه بر این باورند که اقدام توأم با پنهانکاری و رفتار شرمگنانه دولت اردوغان برای نزدیک شدن به دو گروه مهم جهانِ شرق، ریشه در این واقعیت دارد که نگرش راهبردی در میان نیست.
به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، هنوز مشخص نیست که آیا با وساطت روسیه و دیگران، ترکیه به جمع اعضای بریکس اضافه شد یا خیر. اما از حالا، در محافل سیاسی و رسانه‌ای ترکیه به طور گسترده درباره انگیزه‌های دولت اردوغان برای نزدیک شدن به بریکس و شانگهای، بحث و اظهارنظر صورت می‌گیرد.
رسانه‌های نزدیک به حزب عدالت و توسعه، تلاش برای پیوستن به بریکس و شانگهای را تحقق هدف استقلال استراتژیک ترکیه می‌دانند. اما در این میان، برخی از تحلیلگران این کشور بر این باورند که اقدام توأم با پنهانکاری و رفتار شرمگنانه دولت اردوغان برای نزدیک شدن به دو گروه مهم جهانِ شرق، ریشه در این واقعیت دارد که نگرش راهبردی در میان نیست.
گوللر: اردوغان، به دنبال افزایش سطح چانه زنی با غرب است
مهمت علی گوللر از تحللیگران مشهور روزنامه جمهوریت، درباره تحولات جهانی و نگاه ترکیه به موازنات قدرت نوشته است: «معادلات قدرت در جهان متحول شده است. چرخه 500 ساله برتری غرب رو به پایان است. یکی از آخرین دولتمردان غربی که متوجه این موضوع شد، رئیس جمهور پرتغال "مارسلو ربلو دو سوسا" بود.
او درباره جهان جدید گفته است: «پس از انتخابات آمریکا، مهم نیست که چه کسی برنده شود، در هر حال ما شاهد شکل‌گیری دنیای متفاوتی هستیم. موقعیت روسیه و قدرت‌های در حال ظهور در آفریقای جنوبی، برزیل، هندوستان و ترکیه یکسان نخواهد بود. ما در آغاز یک چرخه تاریخی جدید هستیم. سخنان این سیاستمدار پرتغالی از این نظر مهم است که قدرت آسیا در حال افزایش است و جنوب جهانی را رهبری می‌کند. بنابراین باید با توجه به این واقعیت تحلیل‌های سیاسی و اقتصادی انجام دهیم. ما باید به موضوع بریکس به همین صورت نگاه کنیم.»
گوللر در ادامه نوشته است: «چرا دولت برآمده از حزب عدالت و توسعه ترکیه، برای عضویت در بریکس، رفتاری حاکی از شرم، چانه زنی و بازی دوجانبه دارد؟ چرا خبر درخواست عضویت، باید از زبان بلومبرگ شنیده شود؟ خود این وضعیت نشان می‌دهد که دولت اردوغان، روابط خود با بریکس و سازمان همکاری شانگهای را نه با درک استراتژیک، بلکه با دیدگاه تاکتیکی انجام می‌دهد. به طور خلاصه، آنها سعی می‌کنند از رابطه با سازمان همکاری شانگهای به عنوان کارت چانه زنی با ناتو استفاده کنند و از بریکس هم به عنوان کارت چانه زنی با اتحادیه اروپا!»
گوللر در ادامه به مخالفین اردوغان نیز تاخته و چنین نوشته است: «متأسفانه حزب اصلی اپوزیسیون در موضوع بریکس، حتی از دولت اردوغان هم عقب‌تر است. حزب جمهوری خلق (CHP) به عنوان اصلی‌ترین حزب مخالفین، می‌خواهد مردم درب اتحادیه اروپا منتظر بمانند و معادله یا غرب یا شانگهای و بریکس را پیش می‌کشد. این حزب، همواره خود را به عنوان ادامه دهنده راه آتاترک نشان می‌دهد و می‌گوید: جهت ما همیشه غرب است، ما نمی‌توانیم آن را تغییر دهیم. این در حالی است که مصطفی کمال آتاترک نه به غرب، بلکه به سطح ممتاز تمدن معاصر اشاره کرده است و منظور او از سطح ممتاز، الزاماً کشورهای غربی نیست. آن هم در شرایط امروزی که مرکز تجارت و اقتصاد از اقیانوس اطلس به اقیانوس آرام منتقل شده و مرکز سیاست نیز در حال تغییر است. جهان چند قطبی جدید در حال ساخت است. جنوب جهانی به تدریج نظم ایجاد شده توسط شمال جهانی (آتلانتیک) برای تسلط بر جهان را به چالش می‌کشد. برای جلوگیری از این روند، قدرت‌های آتلانتیک تحریم‌ها، سازماندهی کودتا و ترور، تصرف ذخایر، سرقت نفت و برانگیختن جنگ‌ها را اعمال می‌کنند. بریکس در تلاش است تا به کشورهای جهانی جنوب در نظم بین‌الملل نظر بدهد، مثلاً از گسترش شورای امنیت سازمان ملل متحد حمایت کند. بریکس علیه سیستم مالی که بر دلار مسلط است، همکاری می‌کند. تجارت با پول ملی را به جای دلار افزایش می‌دهد و بانک توسعه جدید را در مقابل صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی قرار می‌دهد. ترکیه که به طور عینی و واضح، یک کشور جنوب جهانی است، نباید در این قرن دوباره به اشتباه، خود را به عنوان یک عنصر آتلانتیک (شمالگرای جهانی) معرفی کند.»
اظهارات محمد علی گوللر حاکی از این است که دولت ترکیه، به خاطر رفتار سرد و توام با بی‌مهری اتحادیه اروپا. همچنین بی‌اعتنایی آمریکا و ناتو به رویکردهای سیاسی – امنیتی و توقعات ترکیه در مورد همکاریهای دفاعی، به شیوه‌ای گذرا و تاکتیکی، وانمود می‌کند که به دنبال دوستی با آسیا، رفاقت با چین، روسیه و هندوستان و عضویت در بریکس و شانگهای است.
البته هنوز فرجام این موضوع مشخص نیست و یوری اوشاکوف معاون رئیس جمهور روسیه، ضمن تایید دریافت درخواست عضویت ترکیه در بریکس، به این اشاره کرده که این درخواست، در نشستی که در تاریخ 22 تا 24 اکتبر در کازان، پایتخت جمهوری تاتارستان روسیه برگزار می‌شود، مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت.
انتظار می‌رود در نشست مزبور، تصمیم توسعه بریکس مورد بحث و بررسی قرار گیرد و احتمالاً رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه نیز در این اجلاس شرکت کند. اگر درخواست پذیرفته شود، ترکیه اولین کشور عضو بریکس خواهد بود که همزمان عضو ناتو و نامزد اتحادیه اروپا است.
نیلگون آریسان، مدیر مرکز مطالعات اتحادیه اروپا، بنیاد تحقیقات سیاست اقتصادی ترکیه (TEPAV) درباره تلاش دولت اردوغان برای پیوستن به بریکس گفته است: «اطلاعاتی از نشست اخیر وزرای امور خارجه اتحادیه اروپا به بیرون درز کرده است. این اطلاعات نشان می‌دهد که اروپایی‌ها، به صورت رو در رو و بدون تعارف، به هاکان فیدان وزیر امور خارجه ترکیه گفته‌اند: تمایلی برای آغاز مجدد مذاکرات تکمیل عضویت ترکیه در اتحادیه وجود ندارد. فیدان نیز تنها دو روز پس از این موضع‌گیری منفی اروپایی‌ها، مساله برجسته کردن خبر پیوستن به بریکس را به اردوغان پیشنهاد داد تا در برابر غرب، یک ابزار تبلیغاتی در اختیار داشته باشد. در واقع، از آنجایی که از سال 2018 میلادی بدین سو، هیچ اقدامی برای عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا صورت نگرفته، اردوغان موضوع بریکس را به میان آورده تا به زعم خود، به همپیمانان غربی اعتراض کند.
آریسان در ادامه می‌گوید: «عضویت در گروه بریکس، از منظر منافع ترکیه، نمی‌تواند جایگزینی برای اتحادیه اروپا باشد. چرا که بریکس، بیشتر مانند یک بستر و پلتفرم است که دبیرخانه و نهاد ندارد و مانند اتحادیه اروپا نیست. البته در این گروه، بانک توسعه وجود دارد. تامین مالی برای زیرساخت‌ها و سرمایه گذاری‌های توسعه پایدار در کشورهای عضو ارائه می‌شود. اما تامین مالی برای پروژه‌های ترکیه در بریکس، آسان نخواهد بود. مساله دیگر اینجاست که همین حالا هم در غرب، در مورد ترکیه سوءظن وجود دارد و می‌گویند: "سیاست خارجی ترکیه نامشخص است و خود را به روسیه نزدیک‌تر کرده است". عضویت در BRICS می‌تواند این ایده را تقویت کند و به سوءظن و بی‌اعتمادی دامن بزند. من فکر می‌کنم این یک تغییر محور سیاست خارجی ترکیه نیست، بلکه فقط ترساندن رفقای غربی است!»
انتهای پیام
