سلمان، یار ملائک و صاحب علم اول و آخر
مقامات سلمان فارسی طبق احادیث ائمه علیهم‌السلام در دو دسته قرار دارند: ۱. محدَّث بودن ۲. عالم بودن.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، سلمان فارسی از صحابه گرانقدر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و یاران وفادار امیر مؤمنان علیه‌السلام به شمار می‌آید. بر اساس نظر برخی محققان، انتساب او به منطقه جِی اصفهان معتبرتر است؛ شواهدی مانند بازگشت سلمان به آن منطقه پس از فتح اصفهان توسط مسلمانان و ساخت مسجد در آنجا نیز این نظریه را تقویت می‌کند. منابع تاریخی تأکید دارند که سلمان هرگز مشرک یا کافر نبوده و همواره برای خداوند متعال سجده می‌کرده است. او پس از غزوه خندق، در تمامی جنگ‌های پیامبر اسلام شرکت داشت و نقش فعالی ایفا کرد؛ از جمله پیشنهاد حفر خندق در جنگ احزاب و استفاده از منجنیق در جنگ طائف.
یکی از اقدامات ارزشمندی هم که مرکز سیمافیلمِ سازمان صداوسیما به آن مبادرت کرده، تولید سریال «سلمان فارسی» است. این سریال به نویسندگی و کارگردانی داوود میرباقری و تهیه‌کنندگی حسین طاهری، در ژانر درام تاریخی ساخته شده و در سه فصل به زندگی یار ایرانی پیامبر اسلام می‌پردازد. داستان در دوره‌های مختلف تاریخی شامل دوران ایران ساسانی، امپراتوری بیزانس و حجاز صدر اسلام روایت می‌شود و تا واقعه غدیر خم ادامه دارد. اگرچه این سریال به زندگی سلمان فارسی از نگاه تاریخی می‌پردازد، اما امیدواریم که به جنبه‌های معنوی این یار بزرگوار خاتم‌الأنبیاء (ص) و همراه وفادار امیر مؤمنان علیه‌السلام نیز توجه ویژه‌ای شود. شخصیت سلمان نه تنها به دلیل رویدادهای تاریخی، بلکه به دلیل عمق معنوی او ماندگار شده است.
اما مقامات سلمان فارسی طبق احادیث ائمه علیهم‌السلام در دو دسته قرار دارند: 1. محدَّث بودن 2. عالم بودن.
الف) محدث بودن
محدَّث بر وزن مفعول، در اصطلاح دینی به فردی اطلاق می‌شود که ملائک با او از غیب صحبت می‌کنند. در روایت امام صادق (ع) در تعریف محدث آمده است: «وَ أَمَّا الْمُحَدَّثُ فَهُوَ الَّذِی یَسْمَعُ كَلَامَ الْمَلَكِ وَ لَا یَرَى وَ لَا یَأْتِیهِ فِی الْمَنَام»؛ یعنی محدث، کسی است که سخن مَلک را می‌شنود، اما او را نمی‌بیند و در خوابش هم نمی‌آید. این مقام معمولاً برای انبیاء و اوصیاء است، اما روایات معتبر ما حکایت از آن دارد که خداوند به واسطه پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله این مقام را به سلمان نیز عطا کرد.
1. عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ: کَانَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ مُحَدَّثاً وَ کَانَ سَلْمَانُ مُحَدَّثاً؛ زراره از امام باقر علیه‌السلام نقل کرده است که فرمود: علی علیه‌السلام، مُحَدَّث بود و سلمان نیز مُحَدَّث بود.»
2. حَمَّادٍ اَلْمَرْوَزِیِّ عَنِ اَلصَّادِقِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ: أَنَّهُ قَالَ فِی اَلْخَبَرِ اَلَّذِی رُوِیَ فِیهِ: أَنَّ سَلْمَانَ کَانَ مُحَدَّثاً قَالَ: إِنَّهُ کَانَ مُحَدَّثاً عَنْ إِمَامِهِ لاَ عَنْ رَبِّهِ لِأَنَّهُ لاَ یُحَدِّثُ عَنِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلاَّ اَلْحُجَّةُ؛ یعنی حَمّاد مَروزی از امام صادق علیه‌السلام نقل کرده است که در خبر آمده: سلمان، مُحَدَّث بود. امام صادق علیه‌السلام فرمودند: او مُحَدَّث بود از سوی امام خود، نه از سوی خداوند، زیرا تنها حجت الهی است که از جانب خداوند سخن می‌گوید.
3. عَنِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ اَلْمُخْتَارِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ: کَانَ وَ اَللَّهِ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ مُحَدَّثاً وَ کَانَ سَلْمَانُ مُحَدَّثاً قُلْتُ اِشْرَحْ لِی قَالَ یَبْعَثُ اَللَّهُ إِلَیْهِ مَلَکاً یَنْقُرُ فِی أُذُنَیْهِ یَقُولُ کَیْتَ وَ کَیْتَ.
حسین بن مختار از ابی بصیر نقل کرده است که امام صادق علیه‌السلام فرمود: به خدا سوگند، علی علیه‌السلام مُحَدَّث بود و سلمان نیز مُحَدَّث بود. گفتم: لطفاً توضیح دهید. امام فرمود: خداوند فرشته‌ای را به سوی او می‌فرستد که در گوشهای او نقره می‌زند و می‌گوید: چنین و چنان.
4. مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ مَنْصُورٍ قَالَ: قُلْتُ لِلصَّادِقِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ أَ کَانَ سَلْمَانُ مُحَدَّثاً قَالَ نَعَمْ قُلْتُ مَنْ یُحَدِّثُهُ قَالَ مَلَکٌ کَرِیمٌ قُلْتُ فَإِذَا کَانَ سَلْمَانُ کَذَا فَصَاحِبُهُ أَیُّ شَیْءٍ هُوَ قَالَ أَقْبِلْ عَلَى شَأْنِکَ.
محمد بن سنان از حسن بن منصور نقل کرده است که گفت: به امام صادق علیه‌السلام گفتم: آیا سلمان مُحَدَّث بود؟ امام پاسخ دادند: بله. گفتم: چه کسی به او مُحَدَّث می‌کرد؟ امام فرمودند: مَلکی کریم. گفتم: پس اگر سلمان چنین باشد، پس وضعیت صاحب او (امام علی علیه‌السلام) چگونه است؟ امام فرمود: به امور خود بپرداز.
ب) علم و حکمت:
یکی دیگر از مقاماتی که خداوند به سلمان فارسی موهبت کرد، علم و حکمت است. روایات ما گویای آن است که ایشان علم اول و آخر را داشت و نیز در حکمت به اندازه لقمان حکیم پیش رفت.
1. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرمود سَلْمَانُ بَحْرٌ لاَ یُنْزَفُ وَ کَنْزٌ لاَ یَنْفَدُ؛ سَلْمَانُ مِنَّا أَهْلَ اَلْبَیْتِ سَلْسَلٌ یَمْنَحُ اَلْحِکْمَةَ وَ یُؤْتِی اَلْبُرْهَانَ.
سلمان دریاست که ته نمی‌کشد و گنجی است که تمام نمی‌شود. سلمان از ما اهل بیت است، سلسله‌ای که حکمت را عطا می‌کند و برهان را می‌دهد.
2. امیرالمؤمنین علیه‌السلام: عُلِّمَ عِلْمَ اَلْأَوَّلِ وَ اَلْعِلْمَ اَلْآخِرَ ذَلِکَ بَحْرٌ لاَ یُنْزَفُ هُوَ مِنَّا أَهْلَ اَلْبَیْتِ؛ یعنی علم اول و آخر به او تعلیم داده شد و او گنجی است که تمام نمی‌شود. سلمان از ما اهل بیت است.
3. اَلْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ: قَالَ لِی تَرْوِی مَا یَرْوِی اَلنَّاسُ أَنَّ عَلِیّاً عَلَیْهِ السَّلاَمُ قَالَ فِی سَلْمَانَ أَدْرَکَ عَلِمَ اَلْأَوَّلِ وَ عِلْمَ اَلْآخِرِ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَهَلْ تَدْرِی مَا عَنَى قَالَ قُلْتُ یَعْنِی عِلْمَ بَنِی إِسْرَائِیلَ وَ عِلْمَ اَلنَّبِیِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ قَالَ فَقَالَ لَیْسَ هَکَذَا وَ لَکِنْ عِلْمَ اَلنَّبِیِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ عِلْمَ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلاَمُ وَ أَمْرَ اَلنَّبِیِّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ أَمْرَ عَلِیٍّ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَیْهِمَا.
فضیل بن یسار از امام باقر علیه‌السلام نقل کرده است که امام فرمود: به من گفتند که مردم روایت می‌کنند که علی علیه‌السلام درباره سلمان گفته است: "سلمان علم نخستین و علم آخرین را درک کرده است." گفتم: بله. امام فرمود: آیا می‌دانی مقصود از این سخن چیست؟ گفتم: یعنی علم بنی‌اسرائیل و علم پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و آله. امام فرمود: این‌گونه نیست، بلکه مقصود علم پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و علم علی علیه‌السلام و امر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و امر علی علیه‌السلام است.»
4. ابن الکوّاء که بعدها از رهبران خوارج شد، در خلال جنگ صفین می‌گوید ... سپس به علی علیه السلام گفتم: "درباره سلمان فارسی بفرمایید. " امام فرمود: بَخْ بَخْ سَلْمَانُ مِنَّا أَهْلَ اَلْبَیْتِ وَ مَنْ لَکُمْ بِمِثْلِ لُقْمَانَ اَلْحَکِیمِ عَلِمَ عِلْمَ اَلْأَوَّلِ وَ اَلْآخِرِ ؛ "آفرین بر سلمان؛ سلمان از ما اهل بیت است و مانند لقمان حکیم است. او علم نخستین و علم آخرین را دارا بود."
با وجود تمام این مقاماتی که سلمان داشت، هیچ گاه از آنان سخن نگفت و فخر نفروخت و بلکه سلمان را با تبعیت و اطاعت از خاتم الأنبیاء و سر سپردگی به امیر مؤمنان و اخلاق حسنه‌ی وی می‌شناختند. نقل است منصور بن بزرج از امام صادق علیه‌السلام پرسید: چقدر از شما می‌شنوم که سلمان فارسی را نام می‌برید؟ حضرت فرمود: نگو سلمان فارسی، بگو سلمان محمدی. می‌دانی چرا زیاد نام سلمان را می بریم؟
عرض کردم: نه نمی دانم. فرمود: به خاطر سه ویژگی:
1. خواسته امیرالمؤمنین را بر خواسته خود مقدم می‌داشت.
2. محرومان و فقرا را دوست داشته و بر ثروتمندان ترجیح می‌داد.
3. علم و عالمان را گرامی می‌داشت.
سلمان، عبد صالح خدا، حنیف و مسلمان بود و از مشرکین نبود.
تمام اینها گوشهای از شخصیت معنوی سلمان است که اگر به تصویر کشیده شود، موجبات تقویت جنبه‌های تربیتی فیلم را فراهم می‌کند.
انتهای‌پیام/