به‌مناسبت یادروز حافظ؛ عارفی شاعر یا جامعه‌شناسی فیلسوف؟
یکی از مناسبت‌هایی که مهر را عطر آگین می‌کند، یادروز حافظ است. حافظی که حافظه تایخ یک ملت است و پیوندی ناگسستنی با فرهنگ ایرانی دارد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از شیراز، برای سرودن غزل ماندگارش فقط برلب جوی ننشت .... حافظ حافظه تاریخی ماست و نام نکویش ماندگار می‌ماند.
یکی از مناسبت‌هایی که مهر را عطر آگین می‌کند، یادروز حافظ است. حافظی که حافظه تایخ یک ملت است و پیوندی ناگسستنی با فرهنگ ایرانی دارد. این استوانه پابرجای فرهنگ فارسی سال‌هاست که این پرسش را در ذهن تداعی می‌کند؛ حافظ کیست که عاشقی دلخسته ابیاتش را التیام بخش زخم هایش می‌بیند، عارفی فارسی با کلامش تا اوج پرواز می‌کند، فیلسوف و اندیشمندی مصلح پندهایش را سازنده می‌داند؟ به راستی حافظ کیست که واژگان زبان فارسی همچون موم در دستان او بودند؟
به گفته مهدیا علیزاده موسیقی دان پژوهشگر استان فارسی حافظ موسیقی را می‌شناخت، اشاره‌اش به قدمای موسیقی و دستگاه‌های موسیقی باستانی و کلام موزونی که در شعر ایشان وجود دارد، بیانگرآشنایی و تسلط خواجه شیراز با موسیقی است.
در تاریخ معاصر بسیاری از خواننده‌های صاحب نام موسیقی ایرانی با خواندن غزل‌های آهنگین حافظ نام خودشان ماندگار کردند.
موسیقی آهنگین خواجه حافظ شیراز برای کودکان بی‌خبر از دنیای پر هیاهوهم دلنشین است؛ هرچند علاقه و گرایش والدین است که باعث می‌شود کودکان با اشعار حافظ آشنا شوند و غزل‌ها را به خاطر بسپارند اما! نمی‌توان منکر اشتیاقی که غزل‌های حافظ برای کودکان به وجود می‌آورد شد.
از غلامعلی صابری دبیر بازنشسته‌ای که سال‌هاست در آموزش و ترویج گلستان‌خوانی و حافظ‌خوانی کودکان استان فارس فعالیت دارد پرسیدم چگونه کودکان می‌توانند غزل‌های حافظ را حفظ کنند در حالی که از محتوابی اطلاع هستند.
صابری گفت: غزلیات حافظ سرشار از شور، احساس و عاطفه است و آهنگین بودن غزل‌ها برای کودکان دلنشین است.
از زینب انصاری کودک 11 ساله‌ای که در حال خواندن غزلی از دیوان حافظ به مناسبت یادروز خواجه راز، در حوالی آرامگاه بود پرسیدم: چه احساسی داری از این که غزلی از حافظ را خواندی؟ گفت: خوشحالم از این که برای جمعیتی شعر حافظ را می‌خوانم که از شنیدن شعر خوشحال می‌شوند گویا اشعار حافظ برایشان خبری خوش می‌آورد.
بر سرِ تربتِ ما، چون گذری همّت خواه
که زیارتگَهِ رِندانِ جهان خواهد بود
چه آگاهانه این بیت را سرود و امروز می‌توان در آرامگاهش اراتمندان بسیاری رادید که با عشق واشتیاق از او می‌گویند.
مرد جوان با با شوقی وصف نشدنی گفت: از کرمان آمدم تا در کنار آرامگاه خواجه اهل راز به دیوانش تفال بزنم.
بانوی سالمند همدانی می‌گفت: خوشحالم از این که بعد از 30 سال این فرصت نصیب من شد که باز به دیدارخواجه راز بیاییم.
مصلحی آگاه که درد مردم دردش بود
جوان دیگری این مطلب را عنوان کرد که شیفته شخصیت و معرفت حافظ است که نسبت به محیط اطرافش بی تفاوت نبود و بارزترین ویژگی حافظ را مبازره با ریا و ریاکاری برشمرد.
سید محمد هادی حسینی عضو هیات علمی دانشگاه شیراز گفت: حافظ یک مصلح اجتماعی است و نمی‌تواند دلخوش به این باشد در سایه ساری بنشیند و غزلی بگویدشعر حافظ سرشار از اندرز و نصیحت است.
نشان دادن کورسوی امید در تلخ‌ترین لحظه‌ها
جوان دیگری که از اراتمندان خواجه حافظ شیراز است درباره‌ی علت این ارادت گفت: ته تمام پند‌ها و نصیحت هایش کور سوی امید را فریاد می‌زند و برای هرکس که به هر عنوان سراغش می‌رود از امید می‌گوید.
طریق عشق طریقی عجب خطرناک است
نعوذبالله اگر ره به مقصدی نبری
شگفت آن که حافظ در مقطعی از زمان از امید گفت که امید کیمیا بود. قرن هشتم هجری قمری درمیانه دو تهاجم بزرگ چنگیز مغول و تیمور گورکانی قرار چند سال قبل وقتی از کاووس حسن لی حافظ شناس صاحب نام درباره علت امیدواری حافظ پرسیدم؛ گفت: حافظ نمی‌تواند ناامید باشد، چون او تقوا و معنویتی ویژه دارد که بار‌ها در دیوانش به آن اشاره می‌کند.
حافظا در کُنجِ فقر و خلوتِ شب‌هایِ تار
تا بُوَد وِردَت دعا و درسِ قرآن غم مخور
این حافظ شناس بر این مطلب تاکید کرد: حافظ نسبت به سرنوشت خودش امیدوار است و دیگران را هم بر اساس باوری که دارد به امیدوار بودن دعوت می‌کند.
دشواری ترجمه آثار حافظ
به اعجاز سخن حافظ وقتی بیشتر می‌توان پی برد که بدانیم ترجمه آثارش کاری بس دشوار است.
علیرضاد انوشیروانی استاددانشگاه شیراز، نویسنده و مترجم این مطلب را چنین شرح داد: حافظ شاعر بلند آوازه ایرانی و از مفاخر جهان با قرآن و ادب فارسی و معارف اسلامی، عرفان، فلسفه و کلام همین طور ادبیات عرب و شاعران پیش از خود آشنایی کامل داشت لذا برای شناخت و ترجمه غزلیات او مترجم باید با این عرصه‌ها آشنا باشد، همین مساله ترجمه را دشوار می‌کند.
انوشیروانی افزود: زیباشناختی و ویژگی‌های موسیقیایی شعر حافظ را هم که به دیگر ویژگی‌ها اضافه کنیم ترجمه شعر حافظ دشوارترمی‌شود.
استاد دانشگاه شیراز با بیان که برای معرفی و شناساندن ادبیات غنی و پر بار فارسی و معرفی آثار حافظ دیگر بزرگان به غیر فارسی زبان‌ها مانند ادبیات سایر ملل باید دست به ترجمه زد گفت: از مسیر ترجمه آثار حافظ و دیگر بزرگان جهان وارد ادبیات ملل می‌شوند و حیات تازه‌ای می‌یابند.
این مترجم دانشگاه شیراز گفت: تعداد ترجمه‌های حافظ بسیار است و او 16 ترجمه به زبان انگلیسی را در ذهن دارد که برخی تمام غزلیات و برخی ترجمه از غزلیات است.
هر ترجمه از صافی ذهن مترجم می‌گذرد
به گفته علیرضا انوشیروانی هر ترجمه از صافی ذهن مترجم می‌گذرد؛ به ویژه ترجمه آثار حافظ که چند لایه است و هربیت یا غزل شرح و تعبیر‌های متفاوت دارد و از همین رو می‌بینیم که در شرح غزل‌های حافظ آثار متعددی نگاشته شده است.
استاد دانشگاه شیراز گفت: پیچیدگی‌ها و اشارات و استعاره‌های متعدد ترجمه اشعار حافظ را دشوار می‌کند.
به گفته او ترجمه‌های انگلیسی دیوان حافظ را می‌توان به 3 دسته کلی تقسیم کرد. ترجمه واژه به واژه، ترجمه به نظم و ترجمه به نثر.
انوشیروانی شرح داد برای مثال ترجمه هنری ویلبرفورس کلارک Henry Wilberforce Clarke؛ ترجمه‌ای واژه به واژه و ترجمه‌ای مبهم و غیرقابل فهم است.
ترجمه ادوارد بایلز کاول (Edward Byles Cowel هرچند واژه به واژه است ولی به زبانی ساده و روان نوشته شده است. جان پین /John_Payne؛ والتر لیف: Walter Leaf؛ پل اسمیت Paul Smith خواستند قافیه و وزن را در ترجمه رعایت و ترجمه شاعرانه‌ای ارائه دهند برای همین از معانی عمیق و لایه‌های زیرین غزل حافظ غافل شدند.
مترجمان دیگری مانند سر ویلیام جونز , Sir William Jones؛ جاستین Justin McCarthy جاستین مک کارتی که شعر گونه و آزاد ترجمه کردند و از مفاهیم عرفانی شعر حافظ دور شدند. برخی دیگر مانند رینولد الین نیکلسون (Reynold Alleyne Nicholson بازیل چیسمَن بانتینگ، Basil Buntin خلاقیت بیشتری به خرج دادند و کوشیدند به مفاهیم اندیشه‌های حافظ نزدیک شوند.
استاد علیرضا انوشیروانی برای توجیه دشواری ترجمه بیت
" اگر آن ترک شیرازی به دست آرد دل مارا
به خال هندویش بخشم سمرقند و بخارا را "
را خواند گفت: ترجمه تحت الفظی این بیت نمی‌تواند مفهوم را برساند و خواننده خارجی که فرهنگ و مفاهیم آشنایی ندارد ترجمه برایش روشن نیست.
استاد دانشگاه شیراز افزود: همین مساله باعث می‌شود ترجمه شعر حافظ به حواشی و پانوشت‌های بسیار نیاز داشته باشد. همین مساله باعث لئونارد لویزون و رابرت بلای سی غزل از دیوان حافظ را برمی گزینند ولی مقدمه‌ای خیلی مفصل برآن می‌نویسندو برای هر غزل و بیت توضیحات بسیار می‌دهند تا خواننده خارجی مفهوم را بفهمد. مفاهیم بسیار است، مفاهیم که مختص فرهنگ ایرانی است مانندرند، پیرمغان، محتسب، مغبچه، شاهد، مفاهیمی هستند که به توضیحات علمی نیاز دارند هستند تا ترجمه، ترجمه خوبی باشد.
لویزون وبلاین برای 30 غزل 15 سال وقت صرف کردند. استاد انوشیروانی این مطلب را هم گفت: ترجمه‌های جدیدتری از دیک دیویس Dick Davis و جفری اسکوایرز ترجمه‌ای شاعرانه است و سعی کردند اشعار حافظ را درقالب شعر انگلیسی بیاورند و سعی کردند شعر گونگی اثر هم مفاهیم را حفظ کنند.
این دونفر با بازبان فارسی و مفاهیمش آشنا بودند. این مترجم ادب دوست در پایان عنوان کرد: ترجمه غزلیات حافظ هیچ گاه پایان نمی‌یابد، چون همیشه تفسیر‌ها و تاویل‌های مختلف از حافظ خواهد بود و ما در آینده هم شاهد ترجمه‌های دیگری خواهیم بود.
حافظ حافظه‌ی تاریخی و فرهنگ ملی ماست و نام نکوی او جاودان خواهند ماند.
به گفته محمد مرادی شاعر و عضو هیات علمی دانشگاه شیراز در شرح قدرت بیان حافظ همین بس که او را لسان الغیب می‌خوانند. منطق شعر حافظ به گونه‌ای است که از نماد‌ها اصطلاح‌ها، ابزار زیبا شناسی معنوی استفاده می‌کند و مخاطب وفتی ساختار و شیوه روایت و لفظ پردازی شعر حافظ را می‌بیند فکر می‌کند خاستگاه این اشعار قدسی و معنوی است.
انتهای پیام/424
