تشدید بحران جهانی آب؛ دسترسی به منابع آب شرب محدودتر می‌شود
براساس گزارش جدید سازمان جهانی هواشناسی، با افزایش گرمایش جهانی و تغییرات شدید در الگوهای آب و هوایی، دسترسی به آب آشامیدنی سالم برای میلیون‌ها نفر در سراسر جهان، به‌ویژه در آفریقا محدودتر خواهد شد.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، با افزایش گرمایش جهانی و تغییرات شدید در الگوهای آب و هوایی، دسترسی به آب آشامیدنی سالم برای میلیون‌ها نفر در سراسر جهان، به ویژه در آفریقا، به بحرانی جدی تبدیل شده است.
سازمان جهانی هواشناسی هشدار داده است که تغییرات اقلیمی منجر به خشکسالیهای طولانی، کاهش منابع آبی، و سیلاب‌های شدید شده که زندگی و سلامت جمعیت‌های بسیاری را به خطر انداخته است. در حالی که افزایش دما و خشکسالی باعث کاهش منابع آبی در مناطق خشک می‌شود، کشورهای آفریقایی با کاهش جدی دسترسی به آب آشامیدنی سالم مواجه هستند. این چالش‌ها به طور مستقیم بر اقتصاد، بهداشت و رفاه میلیون‌ها نفر در این قاره تاثیر گذاشته است.
1. اثرات تغییرات اقلیمی بر منابع آبی
تغییرات اقلیمی در سال‌های اخیر باعث تغییرات گسترده‌ای در دسترسی به منابع آبی در سراسر جهان شده است. افزایش دما، کاهش بارش‌ها، و تغییر در چرخه‌های طبیعی آب، منابع آبی را در بسیاری از مناطق به‌ویژه آفریقا تحت تأثیر قرار داده است. بسیاری از کشورهای آفریقایی با خشکسالیهای طولانی‌مدت مواجه هستند که موجب کاهش سطح آب رودخانه‌ها، مخازن، و سفره‌های زیرزمینی شده است. این کاهش منابع آبی به شدت توانایی کشورها برای تأمین آب آشامیدنی سالم را محدود کرده و سلامت عمومی را در معرض خطر قرار داده است.
2. تأثیر خشکسالیهای مکرر بر دسترسی به آب در آفریقا
خشکسالی یکی از مهم‌ترین پیامدهای تغییرات اقلیمی است که دسترسی به آب آشامیدنی سالم را در آفریقا به شدت مختل کرده است. طبق گزارش سازمان ملل، بیش از 40 درصد جمعیت آفریقا با کمبود مزمن آب مواجه هستند و این مشکل با تغییرات اقلیمی بدتر شده است. مناطقی مانند شاخ آفریقا و بخش‌هایی از ساحل آفریقا به دلیل افزایش شدت و طول مدت خشکسالی‌ها به طور مستقیم با بحران آب مواجه شده‌اند.
در این مناطق، خشکسالیهای مداوم باعث کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و کاهش ذخایر آبی طبیعی شده است. به‌علاوه، رشد جمعیت و افزایش تقاضا برای آب، بحران دسترسی به آب را در بسیاری از جوامع روستایی و شهری تشدید کرده است. افراد مجبور هستند که مسافت‌های طولانی را برای دسترسی به منابع آبی طی کنند، که این موضوع به ویژه برای زنان و کودکان خطرات بیشتری به همراه دارد.
در آفریقا بیشترین تلفات انسانی ثبت شد. در لیبی، دو سد به دلیل سیل شدید در سپتامبر 2023 فرو ریختند که بیش از 11 هزار نفر جان خود را از دست دادند و 22 درصد از جمعیت این کشور تحت تاثیر قرار گرفتند.
سیلاب‌ها همچنین شاخ بزرگ آفریقا، جمهوری دموکراتیک کنگو، رواندا، موزامبیک و مالاوی را تحت تاثیر قرار دادند.
در همین حال، ایالات جنوبی آمریکا، آمریکای مرکزی، آرژانتین، اروگوئه، پرو و برزیل با شرایط خشکسالی گسترده‌ای مواجه شدند که منجر به کاهش بی‌سابقه سطح آب در آمازون و دریاچه تیتیکاکا در مرز بولیوی و پرو شد.
3. سیلاب‌های شدید و آلودگی منابع آبی
علاوه بر خشکسالی، تغییرات اقلیمی باعث افزایش رویدادهای سیلابی شدید شده است. در برخی از مناطق آفریقا، مانند نیجریه، سیلاب‌ها منجر به تخریب زیرساخت‌های آبی و آلودگی منابع آب شده‌اند. این سیلاب‌ها با حمل مواد آلوده و فاضلاب‌ها به رودخانه‌ها و مخازن، آب آشامیدنی را به‌شدت آلوده کرده‌اند. کمبود سیستم‌های تصفیه آب در این مناطق باعث شده است که جوامع محلی به منابع آلوده آب برای مصارف روزانه خود وابسته شوند، که این موضوع به شیوع بیماری‌های مرتبط با آب، مانند اسهال و وبا، دامن می‌زند.
4. اثرات اقتصادی و اجتماعی
تغییرات اقلیمی و کاهش دسترسی به آب آشامیدنی سالم اثرات اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای نیز به همراه دارد. کاهش دسترسی به آب سالم باعث کاهش تولید محصولات کشاورزی و افزایش نرخ بیکاری در مناطق روستایی شده است. کشاورزی که یکی از مهم‌ترین منابع معیشت در آفریقا است، به شدت به منابع آبی وابسته است. با کاهش آب، تولید محصولات کاهش یافته و امنیت غذایی به خطر افتاده است. همچنین کمبود آب به افزایش مهاجرت‌های داخلی و بین‌المللی دامن زده است، به‌طوری‌که مردم برای یافتن منابع آبی بهتر، مناطق خشک را ترک می‌کنند.
از سوی دیگر، زنان و کودکان که مسئول تأمین آب در بسیاری از جوامع آفریقایی هستند، بیشتر در معرض مشکلات جسمی و روحی ناشی از جستجوی آب قرار دارند. این امر به نوبه خود بر تحصیل و بهداشت آنان تأثیر منفی گذاشته و باعث کاهش کیفیت زندگی آنها شده است.
5. دسترسی به آب سالم محدود می‌شود
در راستای بررسی تغییرات اقلیمی بر منابع آبی، گزارشی جدید که توسط سازمان جهانی هواشناسی (WMO) با عنوان«وضعیت منابع جهانی آب» منتشر کرده، نشان می‌دهد که سال 2023 خشک‌ترین سال در بیش از سه دهه اخیر برای رودخانه‌های سراسر جهان شناخته شده است.
این گزارش نشان می‌دهد که در پنج سال گذشته، شرایط زیر حد معمول برای جریان‌های رودخانه‌ای ثبت شده و آب کمتری به مخازن رسیده است. کاهش این منابع، مقدار آبی که برای جوامع، کشاورزی و اکوسیستم‌ها در دسترس است را کاهش داده است.
طبق آمار «آب سازمان ملل»، در حال حاضر 3.6 میلیارد نفر در سراسر جهان حداقل یک ماه در سال با کمبود آب مواجه هستند و انتظار می‌رود این تعداد تا سال 2050 به بیش از پنج میلیارد نفر برسد.
این گزارش همچنین نشان می‌دهد که یخچال‌های طبیعی در پنجاه سال اخیر بیشترین میزان از دست دادن جرم را ثبت کرده‌اند. در تمام مناطق جهان که یخچال‌های طبیعی وجود دارند، کاهش یخ گزارش شده است. این از دست دادن یخ منجر به تولید بیش از 600 گیگاتن آب شده است که بخش زیادی از آن وارد اقیانوس‌ها و برخی از رودخانه‌ها شده است. همچنین سال 2023 به‌عنوان گرم‌ترین سال ثبت شده در تاریخ شناخته شد که منجر به افزایش دما و شرایط خشک گسترده شد و به خشکسالیهای طولانی‌مدت دامن زد.
6. فشار بی‌سابقه
«ما پیام‌های اضطراری را به‌صورت بارش‌های شدید، سیلاب‌ها و خشکسالیهای فزاینده دریافت می‌کنیم که تأثیرات سنگینی بر زندگی‌ها، اکوسیستم‌ها و اقتصادها دارند.» این سخنان دبیرکل سازمان جهانی هواشناسی، سلسته سائولو است. این سخنان تصویری تاریک از منابع آب شیرین جهان ارائه می‌دهد و نشان‌دهنده فشار بی‌سابقه‌ای است که با تغییرات اقلیمی و افزایش تقاضا تشدید شده است.
در این گزارش به تعداد زیادی از سیلاب‌ها در سراسر جهان اشاره شده است. افزایش رویدادهای شدید هیدرولوژیکی تحت تأثیر شرایط اقلیمی طبیعی از جمله گذار از ال‌نینا به ال‌نینیو در اواسط سال 2023 و همچنین تغییرات اقلیمی ناشی از فعالیت‌های انسانی بوده است.
محققان می‌گویند، به دلیل افزایش دما، چرخه هیدرولوژیکی تسریع شده و همچنین بی‌ثبات و غیرقابل پیش‌بینی‌تر شده است. ما با مشکلات رو به رشدی مواجه هستیم، از جمله یا با آب بسیار زیاد یا با آب بسیار کم.
7. هشدار زودهنگام
این گزارش با تمرکز بر چالش‌های مرتبط با آب در چارچوب ابتکار جهانی «هشدارهای زودهنگام برای همه» سازمان ملل همسو است.
این تلاش جهانی به دنبال بهبود کیفیت داده‌ها و دسترسی به آنها برای نظارت و پیش‌بینی خطرات مرتبط با آب با هدف ارائه سامانه‌های هشدار زودهنگام برای همه تا سال 2027 است.
سازمان جهانی هواشناسی بر لزوم اقدام فوری برای رسیدگی به چالش‌های مرتبط با آب تأکید کرده و خواستار بهبود نظارت، اشتراک‌گذاری داده‌ها و همکاری‌های مرزی برای درک بهتر و مدیریت منابع آب جهانی شده است.
8. راهکارهای پیشنهادی
برای مقابله با بحران آب در آفریقا، اقداماتی فوری و هماهنگ در سطح جهانی و منطقه‌ای ضروری است. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های آبی، بهبود سیستم‌های تصفیه و ذخیره‌سازی آب، و ترویج استفاده از فناوری‌های نوین برای مدیریت منابع آبی از جمله اقداماتی است که می‌تواند به کاهش اثرات تغییرات اقلیمی بر دسترسی به آب کمک کند.
همچنین، افزایش آگاهی و آموزش جوامع محلی در مدیریت بهینه منابع آب، نقشی کلیدی در کاهش فشارهای ناشی از تغییرات اقلیمی خواهد داشت. در نهایت، همکاری‌های بین‌المللی و تأمین منابع مالی برای پروژه‌های آبیاری و آبرسانی می‌تواند به بهبود دسترسی به آب سالم در آفریقا و دیگر مناطق بحرانی جهان کمک کند.
