دیپلماسی علمی در میدان نانو و ایجاد شبکه‌های علمی بین‌المللی
المپیاد بین‌المللی فناوری نانو، فراتر از یک رقابت علمی، به بستری برای دیپلماسی علمی و ایجاد شبکه‌ای گسترده از دانشمندان جوان تبدیل شده است. این رویداد با هدف ترویج دانش و فناوری نانو و تقویت همکاری‌های بین‌المللی برگزار می‌شود.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، فناوری نانو، به عنوان یکی از مرزهای نوین علم و فناوری، تحولات شگرفی را در زندگی بشر رقم زده است. در این میان، برگزاری المپیاد بین‌المللی فناوری نانو، گامی مهم در جهت ترویج دانش و فناوری نانو در سطح جهانی و شناسایی نخبگان این حوزه به شمار می‌رود. این رویداد علمی، که به همت دانشمندان و متخصصان ایرانی شکل گرفته است، فرصت ارزشمندی را برای جوانان علاقه‌مند به فناوری نانو فراهم می‌کند تا با آخرین دستاوردهای علمی این حوزه آشنا شده و توانایی‌های خود را محک بزنند.
هدف اصلی از برگزاری المپیاد بین‌المللی فناوری نانو، ایجاد بستری مناسب برای تبادل دانش و تجربیات بین دانشمندان و پژوهشگران جوان از سراسر جهان است. همچنین، این رویداد به دنبال شناسایی و پرورش نخبگان این حوزه و تقویت همکاری‌های علمی بین‌المللی در زمینه فناوری نانو است. با این حال، برگزاری چنین رویدادی با چالش‌هایی نیز همراه بوده است؛ از جمله می‌توان به تأمین بودجه، هماهنگی با کشورهای مختلف و آماده‌سازی زیرساخت‌های لازم اشاره کرد.
المپیاد بین‌المللی فناوری نانو تاکنون دستاوردهای قابل توجهی داشته است. این رویداد توانسته است توجه بسیاری از کشورهای جهان را به توانمندی‌های علمی ایران در حوزه فناوری نانو جلب کند و همچنین به ارتقای سطح علمی جوانان ایرانی در این حوزه کمک شایانی کند. علاوه بر این، المپیاد فناوری نانو به عنوان یک الگو برای برگزاری رویدادهای علمی مشابه در سایر حوزه‌ها مطرح شده است.
برای بررسی دقیق‌تر ابعاد مختلف المپیاد بین‌المللی فناوری نانو و چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی آن، به سراغ افشین رمضی؛ مدیر دبیرخانه دائمی المپیاد بین المللی فناوری نانو رفتیم. در گفتگو با وی، به بررسی تاریخچه شکل‌گیری المپیاد، اهداف، دستاوردها و چشم‌انداز آینده آن خواهیم پرداخت.
تسنیم: آیا المپیاد بین‌المللی فناوری نانو توانسته جایگاه خود را در سطح جهانی تثبیت کند؟
فناوری نانو هنوز در سطح بین‌المللی جایگاه خود را به طور کامل تثبیت نکرده و در مراحل ابتدایی رشد و توسعه قرار دارد. این حوزه که به تازگی شکل گرفته، پتانسیل‌های بسیاری برای پیشرفت دارد اما همچنان نیازمند تلاش‌های گسترده برای شناخته شدن بیشتر در سطح جهانی است. برگزاری رویدادهایی مانند المپیاد نانو نیز می‌تواند بستری مناسب برای معرفی این فناوری و توسعه آن فراهم کند.
امسال دومین دوره المپیاد نانو در حال برگزاری است. وقتی یک رویداد تنها به دومین دوره خود می‌رسد، نشان‌دهنده این است که در مسیر آغازین خود قرار دارد و زمان بیشتری لازم است تا به جایگاهی برجسته‌تر در سطح بین‌المللی دست یابد.
تسنیم: چه تدابیری برای افزایش تعامل علمی بین کشورهای شرکت‌کننده از طریق این المپیاد در نظر گرفته شده است؟
یکی از اهداف کلیدی برگزاری المپیاد نانو، ایجاد شبکه‌های علمی و تقویت همکاری‌های بین‌المللی است. این رویداد فرصتی استثنایی برای تعامل اساتید، دانشجویان و مسئولان فعال در حوزه نانو از کشورهای مختلف فراهم می‌کند. تجربه دوره اول این المپیاد نشان داده که چنین رویدادهایی می‌تواند به‌طور قابل توجهی در تقویت این همکاری‌ها موثر باشد.
تکرار و استمرار برگزاری المپیاد نانو نه تنها به تقویت تعاملات علمی بین کشورهای شرکت‌کننده کمک می‌کند، بلکه بستری برای افزایش شناخت و تبادل ایده‌ها در سطح بین‌المللی ایجاد می‌کند. در برنامه‌ریزی‌های جاری، تدابیری برای بهبود شبکه‌سازی و ارتقای همکاری‌های علمی در نظر گرفته شده است. هدف این است که هر دوره المپیاد، گامی موثر در جهت توسعه تعاملات علمی و گسترش همکاری‌های بین‌المللی بردارد و به شناخته شدن بیشتر فناوری نانو در سطح جهان کمک کند.
در رابطه با تعاملات بین‌المللی، ما امسال تلاش کردیم ارتباطات علمی خود را با کشورهایی که در این دوره المپیاد حضور داشتند، گسترش دهیم. در همین راستا، جلسات متعددی برگزار شد و توافقاتی حاصل شد که امیدواریم در آینده به تقویت همکاری‌های علمی میان کشور ما و کشورهای شرکت‌کننده منجر شود.
یکی از موارد برجسته در این زمینه، دیدار با نمایندگان علمی کشور مالزی بود. ما از کشور میزبان درخواست کردیم جلساتی را برای توسعه همکاری‌های علمی ما با دانشگاه‌های برجسته مالزی هماهنگ کنند که این درخواست مورد استقبال قرار گرفت. در جریان این دیدارها، با رؤسا و مدیران علمی دانشگاه‌های مالزی گفتگو کردیم. در این جلسات دو طرف به معرفی توانمندی‌ها و پتانسیل‌های خود پرداختند و زمینه‌های همکاری مشترک بررسی شد. این گفتگوها در راستای ایجاد بسترهایی برای همکاری‌های گسترده‌تر علمی صورت گرفت و مباحث مقدماتی درباره تدوین تفاهم‌نامه‌های همکاری انجام شد.
بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته، این تفاهم‌نامه‌ها شامل انجام تحقیقات مشترک، تبادل دانشجو، برگزاری رویدادها و کنفرانس‌های علمی مشترک و توسعه سایر تعاملات علمی بین‌المللی خواهد بود. هدف ما این است که از طریق این همکاری‌ها، ضمن افزایش توان علمی، بستری برای توسعه فناوری و تقویت شبکه‌های علمی بین‌المللی فراهم کنیم. تداوم این نوع تعاملات، علاوه بر تقویت جایگاه کشور در حوزه علمی و فناوری، به گسترش دانش و تجربیات مشترک در سطح جهانی نیز کمک خواهد کرد.
تسنیم: نقش ایران در تدوین مقررات و مدیریت این المپیاد چگونه ارزیابی می‌شود؟
ایران نقش پررنگی در تدوین مقررات و شکل‌گیری فرایندهای مربوط به المپیاد بین‌المللی نانو ایفا کرده است. با توجه به تجربه و سابقه موفق در برگزاری المپیادهای داخلی، ایران توانسته جایگاه ویژه‌ای در مجامع بین‌المللی این حوزه، از جمله مجمع آسیای نانو، پیدا کند. همچنین، تعاملات ایران با اتحادیه اروپا و کشورهای فعال دیگر در این زمینه، بستر مناسبی برای همکاری‌های بین‌المللی فراهم کرده است.
در این راستا، پس از برگزاری جلسات مرتبط با افراد و نهادهای موثر و فعال در حوزه نانو، توافقاتی صورت گرفت که منجر به ایجاد یک کمیته با عنوان "کمیته راهبری المپیاد بین‌المللی نانو" شد. هسته اولیه این کمیته شامل نمایندگانی از جمهوری اسلامی ایران به عنوان مدیر کمیته راهبری، نمایندگان کشورهای کره جنوبی، روسیه، اتحادیه اروپا و تایوان بود. این کمیته وظیفه طراحی ساختار، مقررات و برنامه‌ریزی‌های لازم برای برگزاری المپیاد را بر عهده گرفت.
از نکات قابل توجه، میزبانی دائمی دبیرخانه این المپیاد در ایران است که نشان‌دهنده نقش کلیدی کشورمان در این ابتکار جهانی است. به عنوان پیشنهاددهنده اولیه این المپیاد، ایران توانست اولین دوره آن را در سال 2018 در پارک فناوری پردیس برگزار کند. این رویداد با حضور هشت تیم از کشورهای آلمان، انگلیس، ایتالیا، روسیه، مالزی، ایران، تایوان برگزار شد و به‌عنوان یک تجربه موفق بین‌المللی مورد توجه قرار گرفت.
براساس برنامه‌ریزی‌های اولیه، قرار بود دوره دوم این المپیاد در سال 2020 به میزبانی عمان برگزار شود. این برنامه‌ریزی‌ها نه‌تنها بر تداوم موفقیت دوره‌های قبلی تاکید داشت، بلکه نشان‌دهنده اهمیت تعاملات بین‌المللی و همکاری مستمر برای تقویت جایگاه علمی نانو در سطح جهانی بود. ایران با ایفای نقش فعال در این کمیته‌ها و میزبانی دبیرخانه دائمی المپیاد، جایگاه خود را به‌عنوان یکی از کشورهای پیشرو در این حوزه تثبیت کرده است.
المپیاد بین‌المللی نانو به گونه‌ای طراحی شده که هر دو سال یک‌بار برگزار شود. با این حال، دوره دوم به دلیل همه‌گیری بیماری کرونا متوقف و به تعویق افتاد. این تعویق چند سال به طول انجامید، اما خوشبختانه توانستیم این رویداد را احیا کنیم. در سال گذشته، دومین دوره المپیاد با استقبال خوب و درخواست رسمی کشور مالزی در این کشور برگزار شد. خدا را شکر که این رویداد با موفقیت همراه بود و به عنوان گامی مهم در مسیر تداوم این المپیاد محسوب می‌شود.
خبر خوش این است که کشور تایوان درخواست رسمی خود را برای میزبانی سومین دوره المپیاد ارائه کرده و پذیرفته شده است. این دوره قرار است در سال 2026 در تایوان برگزار شود. این مسئله نشانه‌ای از افزایش شناخت و اهمیت این المپیاد در سطح بین‌المللی است. همچنین درخواست‌هایی از کشورهایی نظیر کانادا، کره جنوبی و برخی کشورهای دیگر برای حضور در دوره‌های آینده دریافت شده است. با توجه به محدودیت‌های زمانی و برنامه‌ریزی، تصمیم گرفته شد که این کشورها از دوره سوم به جمع شرکت‌کنندگان اضافه شوند.
تسنیم: چرا وقفه شش‌ساله در برگزاری المپیاد اتفاق افتاد و چه تمهیداتی برای جلوگیری از تکرار آن در نظر دارید؟
برای جلوگیری از توقف‌های چند ساله مشابه آنچه در دوره دوم اتفاق افتاد، برنامه‌ریزی دقیقی انجام شده است. تعیین میزبان دوره بعدی از همین حالا، نقش موثری در بهبود فرآیندهای اجرایی و اطلاع‌رسانی دارد. این زمان‌بندی به ما فرصت می‌دهد تا در دو سال آینده، با برنامه‌ریزی بهتر، تیم‌های بیشتری را جذب کنیم و المپیاد را براساس نظم و هماهنگی بیشتری برگزار کنیم.
این اقدامات نه تنها به برگزاری هرچه بهتر المپیاد کمک خواهد کرد، بلکه گامی موثر در جهت گسترش تعاملات علمی و افزایش مشارکت کشورهای مختلف در این رویداد علمی مهم به شمار می‌رود. هدف نهایی ما این است که المپیاد بین‌المللی نانو به یک برند معتبر جهانی تبدیل شود و جایگاه شایسته‌ای در میان رویدادهای علمی بین‌المللی پیدا کند.
قطعاً یکی از اهداف اصلی ما این است که میزبان دوره‌های آینده المپیاد را زودتر مشخص کنیم تا برنامه‌ریزی‌ها منظم‌تر و باکیفیت‌تر انجام شود. این اقدام نه تنها به برگزاری بهتر المپیاد کمک می‌کند، بلکه به جذب کشورهای بیشتر و افزایش سطح مشارکت بین‌المللی نیز یاری می‌رساند.
تسنیم: برنامه شما برای اینکه کشورهای بیشتری در این المپیاد شرکت کنند چیست؟
بخش مهمی از این برنامه‌ریزی بر عهده دبیرخانه دائمی المپیاد است که در جمهوری اسلامی ایران و به‌طور خاص تحت مدیریت بخش بین‌الملل ستاد فناوری نانو فعالیت می‌کند. این دبیرخانه در مجامع مختلف بین‌المللی المپیاد نانو را پرزنت و معرفی می‌کند. همین فعالیت‌ها باعث شده است که برخی تیم‌هایی که در این دوره شرکت کردند، بر اساس اطلاع‌رسانی‌های ما و فعالیت‌های تبلیغاتی ستاد فناوری نانو به این رویداد بپیوندند.
از سوی دیگر، کشور میزبان هر دوره نیز نقش مهمی در این فرآیند دارد. به‌عنوان کمیته اجرایی دوره مربوطه، از میزبان درخواست می‌شود که از تعاملات و ارتباطات بین‌المللی خود برای معرفی بهتر المپیاد استفاده کند. این همکاری میان دبیرخانه دائمی و کشور میزبان باعث می‌شود که دامنه اطلاع‌رسانی وسیع‌تر و اثربخش‌تر شود.
البته نمی‌توان به‌طور اجباری از کشورها خواست که تعداد مشخصی تیم معرفی کنند. اما می‌توان یک ساختار هماهنگ ایجاد کرد که هر دو طرف دبیرخانه دائمی و کشور میزبان نقش خود را به خوبی ایفا کنند. برای مثال، دبیرخانه دائمی موظف است از طریق ارتباطات بین‌المللی خود، تیم‌های بیشتری را جذب کند، و کشور میزبان نیز باید از ظرفیت‌های خود برای معرفی و تبلیغ المپیاد بهره ببرد.
در نهایت، هدف ما این است که این فرایند با هماهنگی کامل میان کمیته اجرایی و دبیرخانه دائمی انجام شود تا هر دوره از المپیاد با تعداد بیشتری از کشورهای شرکت‌کننده و نظم بهتر برگزار شود. این رویکرد به توسعه جایگاه المپیاد نانو در سطح بین‌المللی کمک خواهد کرد و به آن اعتبار بیشتری خواهد بخشید.
اگر ما کشور میزبان، مثل مالزی، را مجبور می‌کردیم که حداقل 10 تیم برای المپیاد اطلاع‌رسانی کند و بیاورد، ممکن بود این امکان برای آنها وجود نداشته باشد. قطعاً هرچه تعداد تیم‌های شرکت‌کننده بیشتر باشد، برای خود کشور میزبان هم رویداد بهتری خواهد بود. اما از آنجایی که تعاملات بین‌المللی در این حوزه کاملاً داوطلبانه است، نمی‌توان اجبار یا الزامی برای کشورهای میزبان یا شرکت‌کننده تعیین کرد. اطلاع‌رسانی‌ها انجام می‌شود و کشورها بر اساس علاقه و توانایی خود تصمیم به شرکت می‌گیرند.
تسنیم: موضوعات مطرح‌شده در این دوره (چالش‌های انرژی) چطور انتخاب شدند و چه اهمیت جهانی دارند؟
در مورد انتخاب موضوع المپیاد، این فرآیند معمولاً در کمیته راهبری مطرح می‌شود. موضوع هر دوره براساس توانمندی‌ها و چالش‌های مرتبط با کشورهای شرکت‌کننده، به‌ویژه کشور میزبان، انتخاب می‌شود. برای مثال، موضوع دوره فعلی "انرژی" انتخاب شد که ارتباط مستقیمی با نیازها و چالش‌های جهانی دارد. در این فرآیند، اعضای کمیته راهبری، که شامل نمایندگانی از کشورهای ایران، روسیه، اتحادیه اروپا، و اخیراً مالزی است، بحث و تبادل‌نظر کرده و در نهایت به این تصمیم می‌رسند.
هدف اصلی این است که موضوعات انتخابی نه‌تنها جنبه علمی و پژوهشی داشته باشند، بلکه قابلیت تبدیل به راه‌حل‌های عملی برای مشکلات جهانی را نیز دارا باشند. طرح‌هایی که در این المپیاد ارائه می‌شوند، عمدتاً پروژه‌هایی هستند که روی چالش‌های واقعی متمرکز شده‌اند و اغلب به سمت تبدیل شدن به استارتاپ‌ها حرکت می‌کنند.
این طرح‌ها معمولاً با حمایت نهادهای مسئول در کشورهای شرکت‌کننده و همچنین تعاملات بین‌المللی که در حاشیه المپیاد شکل می‌گیرند، به توسعه خود ادامه می‌دهند. در نهایت، بسیاری از این ایده‌ها به محصولات تجاری تبدیل می‌شوند. برای مثال، از دوره اول المپیاد خبر داریم که برخی از تیم‌های ایرانی شرکت‌کننده توانسته‌اند شرکت‌های دانش‌بنیان موفقی را راه‌اندازی کنند. یکی از این تیم‌ها که با هدایت آقای هومن بخشی فعالیت می‌کرد، اکنون به یک شرکت فعال در حوزه فناوری تبدیل شده است.
این نشان می‌دهد که المپیاد بین‌المللی نانو نه‌تنها محلی برای رقابت علمی است، بلکه سکویی برای توسعه و تجاری‌سازی فناوری‌های نوین نیز محسوب می‌شود. هدف ما این است که در دوره‌های آینده، با همکاری نزدیک‌تر بین کشورها و حمایت‌های بیشتر از تیم‌های شرکت‌کننده، این دستاوردها تقویت شوند و تأثیرات ملموس‌تری در سطح بین‌المللی داشته باشند.
پایان بخش اول
انتهای پیام/