چرا انحصار آموزش انگلیسی در مدارس نمی‌شکند؟

به گزارش گروه رسانه‌های خبرگزاری تسنیم، دوم آبان1381 شورای عالی آموزش و پرورش طرح «توسعه آموزش زبان‌های آلمانی، فرانسوی، ایتالیایی، اسپانیولی و روسی» را به تصویب رساند. مصوبه‌ای که کمی پس از آن برای اجرا ابلاغ شد، اما گزارش‌های صاحبنظران آموزشی حکایت از عملیاتی نشدن آن حتی برای یک دهه بعد داشت. موضوعی که سرانجام انتقاد تند رهبر معظم انقلاب را به‌دنبال داشت، به‌طوری که ایشان سیزدهم اردیبهشت 1395 در دیدار معلمان و فرهنگیان کشور فرمودند: «من همین‌جا این حرفی را که گاهی هم گفته‌ام به مسئولین آموزش‌وپرورش [تکرار می‌کنم‌]؛ شاید به مسئولین محترم فعلی نگفته باشم اما قبل‌ها مکرر گفته‌ام؛ این اصرار بر ترویج زبان انگلیسی در کشور ما یک کار ناسالم است. بله، زبان خارجی را باید بلد بود اما زبان خارجی که فقط انگلیسی نیست، زبان علم که فقط انگلیسی نیست. چرا زبان‌های دیگر را در مدارس به‌عنوان درس زبان معین نمی‌کنند؟... چرا زبان فرانسه یا زبان آلمانی تعلیم داده نمی‌شود؟ زبان‌های کشورهای پیشرفته‌ شرقی هم زبان بیگانه است، این‌ها هم زبان علم است».

اگرچه در پی این تذکر، برای رفع انحصار آموزش زبان انگلیسی در مدارس کشور اقداماتی از سوی وزارت آموزش و پرورش انجام شد اما به دلایل مختلفی به‌ویژه نداشتن نیروی انسانی لازم یا معلمانی که بتوانند دروس زبان‌های یاد شده را به دانش‌آموزان آموزش دهند و همچنین نبود استقبال کافی از زبان‌های موردنظر توسط دانش‌آموزان، کار آن‌گونه که باید پیش نمی‌رفت تا اینکه شورای عالی انقلاب فرهنگی در 27اردیبهشت سال گذشته اقدام به بازنگری و اصلاح مصوبه یاد شده کرد.

بر اساس مصوبه جدید شورا، به وزارت آموزش ‌و پرورش اجازه داده می‌شود براساس نیاز و تقاضای اجتماعی جدید و با رعایت اصل تنوع‌بخشی به زبان‌های‌خارجی، علاوه بر زبان انگلیسی و پنج زبان فرانسه، آلمانی، ایتالیایی، روسی و اسپانیایی به آموزش زبان‌های عربی و چینی نیز اقدام کند. همچنین براساس اصلاحیه صورت گرفته، این وزارتخانه می‌تواند در مناطقی که امکان ارائه حضوری زبان‌های غیرانگلیسی وجود ندارد، زبان‌های خارجی را به صورت غیرحضوری یا ترکیبی آموزش دهد و مهم‌تر اینکه باید سازوکارهای لازم را برای دانش‌آموزان متقاضی ‌یادگیری ‌و ‌ارزشیابی زبان‌های خارجی غیرانگلیسی در کانون زبان ایران یا دیگر مؤسسات تربیتی-تخصصی مورد تأیید وزارت آموزش‌ و پرورش فراهم کند.
با وجود این و در شرایطی که از نحوه آموزش زبان انگلیسی در مدارس کشور چندان ابراز رضایت نمی‌شود، پرسش این است روند اجرای قانون توسعه آموزش زبان‌های خارجی غیر از انگلیسی در کشور به کجا رسیده و مهم‌تر اینکه اجرای کامل آن با چه چالش‌هایی مواجه است؟ 

آموزش و پرورش توان آموزش زبان‌های غیرانگلیسی را ندارد
رمضان رحیمی، نایب رئیس کمیته آموزش مجلس شورای اسلامی در پاسخ به قدس می‌گوید: در تنوع‌بخشی به زبان‌های خارجی در بر همان پاشنه سابق می‌چرخد. در حال حاضر حتی آموزش زبان انگلیسی هم در مدارس به‌خوبی انجام نمی‌گیرد چه رسد به سایر زبان‌های بین‌المللی. 

اولویت اصلی وزارت آموزش و پرورش تأمین معلم، مربی پرورشی و حتی نیروی خدماتی برای مدارس کشور است. این نهاد به دلیل نداشتن بودجه کافی، کمبود دبیر زبان‌های خارجی، کمی و پراکندگی ساعت آموزشی برای یادگیری زبان‌های خارجی، عدم تألیف کتاب‌های زبان‌های فرانسوی، چینی، روسی و... این ظرفیت و کشش را ندارد که به دانش‌آموزان غیر از زبان‌های انگلیسی و عربی آموزش دهد.آموزش زبان‌های یاد شده در مؤسسات علمی آموزشی غیردولتی نیز اگرچه منع قانونی ندارد اما به خاطر پولی بودن این مراکز فقط درصد بسیار کمی از دانش‌آموزان که توان مالی بالایی دارند از این امکان استفاده می‌کنند. بخش بسیار بزرگی از دانش‌آموزان نمی‌توانند از طریق کانون زبان ایران و یا دیگر مؤسسات تخصصی، زبان‌های خارجی را آموزش ببینند که این موضوع چندان با عدالت آموزشی سازگار نیست. 

این مصوبه به‌خوبی اجرا نشده است
معاون دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش هم به قدس می‌گوید: مصوبه توسعه زبان‌های خارجی غیر از انگلیسی هنوز در کشور به‌خوبی قابلیت اجرایی پیدا نکرده است و تا آنجا که اطلاع دارم در حال حاضر برخی زبان‌ها مثل آلمانی و فرانسوی به صورت خیلی محدود در مدارس تدریس می‌شوند.

موسی‌الرضا کفاش نیز از تأمین نشدن نیروی انسانی لازم برای تدریس زبان‌های خارجی می‌گوید و می‌افزاید: برای زبان انگلیسی از طریق دانشگاه فرهنگیان دبیرانی تربیت می‌شوند و آن‌ها انگلیسی را در مدارس تدریس می‌کنند؛ اما برای دیگر زبان‌ها اتفاق چندانی نیفتاده است. بنابراین برای آموزش زبان‌های دیگر هم در وهله نخست، دانشگاه فرهنگیان باید اقدام به تربیت نیروی انسانی لازم کند، چون در حال حاضر بیشترین چالش ما در اجرای مصوبه، همین موضوع است. حتی آموزشگاه‌ها و مؤسسات تخصصی و تربیتی آزاد هم در آموزش زبان‌های غیرانگلیسی با کمبود دبیر یا مدرس مواجه هستند، بنابراین اگر تقاضا برای یادگیری زبان‌های موردنظر افزایش یابد این‌ها هم پاسخگوی نیازها نخواهند بود. در مناطق کمتر برخوردار نیز شاید اصلاً چنین مؤسساتی وجود نداشته باشد. 

وی ادامه می‌دهد: سال گذشته مصوبه‌ای برای ایجاد مدرسه مجازی در کشور داشتیم و الان هم در شورا داریم روی اساسنامه این نوع مدرسه کار می‌کنیم که پس از تدوین باید در شورا به تصویب برسد تا برای اجرا ابلاغ شود. البته ارائه این نوع آموزش شاید آسان‌تر باشد اما باید به یاد داشته باشیم این مصوبه اوایل سال گذشته به تصویب رسیده و زمان زیادی از ابلاغ آن نگذشته است، بنابراین اجرای مناسب آن نیازمند تأمین امکانات و تمهید شرایطی است.

اجرای مصوبه در سطح بسیار محدود
رضا خیرآبادی، سرپرست حوزه تربیت و یادگیری زبان‌های خارجی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی هم به قدس می‌گوید: برای اجرای طرح آموزش زبان‌های خارجی باید زیرساخت‌های لازم مثل تأمین مدرس، ایجاد علاقه در دانش‌آموزان برای فراگیری زبان‌های مورد نظر و... فراهم باشد؛ اما نبود چنین زیرساخت‌هایی موجب شده در عمل شاهد اجرای بسیار محدود مصوبه توسعه زبان‌های خارجی غیر از انگلیسی باشیم. درواقع به صورت رسمی فقط آموزش دو زبان آلمانی و فرانسوی وارد نظام آموزش و پرورش ما شده است. اگر واقع‌بینانه به موضوع نگاه کنیم آموزش این زبان‌ها را فقط در برخی کلانشهرها و مراکز استان‌ها مثل تهران، شیراز، اصفهان و مشهد داریم و در آزمون‌های نهایی پایه دوازدهم و آزمون کنکور نیز این دو زبان، سنجش و ارزشیابی می‌شوند. به عبارت دیگر، دانش‌آموزان کلانشهرها می‌توانند به جای زبان انگلیسی، زبان‌های آلمانی و فرانسوی را برای یادگیری انتخاب کنند اما اجرای مصوبه یاد شده هنوز به دیگر شهرها و روستاهای کشور تسری پیدا نکرده است.

وی می‌افزاید: به هرحال اجرای مصوبه در سال‌های 1381 تا 1400 کامل و مناسب نبود، یعنی با اینکه برای دو زبان آلمانی و فرانسوی اقداماتی ازجمله تولید کتاب انجام شد اما چون به میزان لازم برای آن‌ها مخاطب ایجاد نشده و چندان مورد استقبال دانش‌آموزان قرار نگرفته‌اند، گسترش نیافته‌اند. البته در این قضیه، کوچک بودن مدارس و پراکندگی متقاضیان برای آموزش زبان‌های خارجی هم نقش دارد. در واقع برخلاف بسیاری از کشورها که در هر یک از شهرهای آن‌ها تنها دو سه دبیرستان بزرگ وجود دارد و به همین خاطر آمار دانش‌آموزانشان بالا بوده و تقاضا هم برای آموزش زبان‌های مختلف بالاست، در شهرهای ما تعداد مدارس زیاد است اما بیشتر آن‌ها در ابعاد کوچک ساخته شده‌اند، در نتیجه به دلیل پایین بودن تعداد دانش‌آموزان، تقاضا برای یادگیری زبان‌های خارجی غیر از انگلیسی در آن‌ها کم است. از سوی دیگر نباید از هژمونی زبان انگلیسی در کشور و حتی در دنیا غافل باشیم، چون این نکته در همه جای دنیا جا افتاده که انگلیسی یک زبان بین‌المللی است. بنابراین خانواده‌ها و دانش‌آموزان اگر احساس کنند قرار است آموزش زبان دیگری جایگزین زبان انگلیسی شود، آن را پس می‌زنند. یعنی انتظار مخاطب این بوده در کنار زبان انگلیسی بتواند یک زبان بین‌المللی دیگر را هم یاد بگیرد، در حالی که براساس قانون فقط اجازه انتخاب یک زبان خارجی برای یادگیری در مدرسه وجود دارد.

خیرآبادی تنوع‌بخشی به آموزش زبان‌های خارجی در ایران را سیاستی کاملاً درست و منطقی می‌خواند و می‌گوید: بر این اساس نیز از اواخر دهه 90 شاهد تلاش وزارت آموزش و پرورش در ایجاد زمینه‌های بیشتر برای اجرای بهتر این مصوبه بودیم و سعی کردیم این کار را از چند بُعد انجام دهیم؛ نخست از بعد آموزشی بازتعریفی از کتاب‌های آلمانی و فرانسوی داشتیم و حتی کتاب‌های جدیدی را برای پایه هفتم تدوین و تألیف کردیم، اما در مجموع به دلایلی مثل غیرحضوری شدن آموزش‌ها در پی شیوع کرونا و نداشتن دبیرانی که به صورت آنلاین زبان‌های یاد شده را آموزش دهند هنوز به مرحله اجرا نرسیده است. 

وی از بازنگری در مصوبه توسعه زبان‌های خارجی و افزایش زبان‌های عربی و چینی برای آموزش در مدارس کشور به عنوان یکی دیگر از اقدامات وزارت آموزش و پرورش در سال‌های اخیر یاد می‌کند و می‌افزاید: در واقع ما از نظر قانونی گسترشی در این حوزه داشتیم، یعنی آموزش همه زبان‌های رسمی سازمان ملل متحد را در کشور رسمیت دادیم، چون تا پیش از بازنگری و اصلاح مصوبه یاد شده از زبان‌های رایج در قاره آسیا آموزش هیچ زبانی را به صورت رسمی نداشتیم اما الان از بعد سیاست‌گذاری و قانونی آموزش عربی و چینی را داریم. سرپرست حوزه تربیت و یادگیری زبان‌های خارجی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با اشاره به اینکه براساس اصلاحیه مصوبه یاد شده هر کدام از سازمان‌ها و نهادهای مسئول نقش مشخصی دارند، عنوان می‌کند: سازمان پژوهش، مسئولیت نوشتن برنامه درسی و تألیف کتاب و یا متناسب‌سازی کتاب‌های زبان را به عهده دارد؛ بر این اساس این بار می‌خواهیم کار را علمی‌تر پیش ببریم. برای این منظور هم نخستین گام ما تدوین راهنمای برنامه درسی زبان خارجی دانش‌آموزان خواهد بود. از این رو در تلاشیم با کمک کانون زبان ایران به عنوان یکی از مجریان، کارگروه‌هایی تخصصی برای تدوین راهنمای برنامه درسی زبان‌ها تشکیل دهیم، چون اگر نقشه راه داشته باشیم به سرعت می‌توانیم محتوای کتاب‌ها را تولید کنیم یا متناسب‌سازی آن‌ها را داشته باشیم. ضمن اینکه چشم‌انداز آموزشی ما از صفر تا صد مشخص می‌شود و این‌گونه راحت‌تر وارد جذب و پذیرش نیرو یا مدرس زبان خواهیم شد. 

وی سپس به چرایی عدم ورود آموزش و پرورش به آموزش مجازی زبان‌های یاد شده اشاره می‌کند و می‌گوید: ما از آموزش رسمی صحبت می‌کنیم نه آموزش مکمل. نگاهی که وجود دارد این است زبان‌های مورد نظر جایگزین زبان انگلیسی شود، یعنی دانش‌آموزی که مثلاً در زبان فرانسه نمره 15 آورده باید متناسب با نمره‌ای باشد که قبلاً در زبان انگلیسی می‌آورد، چون این‌گونه موارد در سوابق تحصیلی دانش‌آموزان نقش دارد. 

خیرآبادی با اشاره به اینکه تدوین راهنمای مکمل‌های آموزشی زبان‌های یاد شده در حال انجام است، تصریح می‌کند: قصد داریم با کمک کانون زبان ایران در اسرع وقت تدوین راهنمای مکمل‌ها را تمام کنیم، اما به نظر می‌رسد برای چنین اتفاقی باید دوسال منتظر بمانیم، چون نمی‌خواهیم کاری را که مربوط به نظام آموزش رسمی است شتاب‌زده پیش ببریم و دچار پیامدهای منفی‌اش شویم؛ وگرنه ناظر به اصلاحیه مصوبه توسعه زبان‌های خارجی به کانون یا دیگر مؤسسات زبان می‌گوییم برای جذب و آموزش دانش‌آموزان از طریق مجازی اقدام کنند که در این صورت پس از دو سه سال باید شاهد عدم توازن‌ها و ضایع شدن حق بعضی از دانش‌آموزان باشیم. وی با بیان اینکه آموزش زبان‌های خارجی در مدارس کشور کاملاً رایگان است، می‌افزاید: چون آموزش آن‌ها در مدارس جزو آموزش رسمی تلقی شده‌است، اما موضوع آموزش زبان‌های مورد نظر در کانون زبان ایران یا دیگر مؤسسات تخصصی و آموزشی هنوز کاملاً مشخص نیست. یعنی در ماده واحده اصلاحی مصوبه، بحث اقتصادی مطرح نشده، اما به نظر می‌رسد خواسته نظام آموزشی با توجه به اهمیت توسعه عدالت آموزشی این است که استفاده از ظرفیت‌های برون‌سازمانی برای آموزش زبان یاد شده نباید هزینه‌ای برای دانش‌آموزان داشته باشد. 

منبع: قدس

انتهای پیام/