فریاد خاموش "اِسپیَ مَزگِت"/ میراثی کهن در محاصره بی‌توجهی
در میانه طبیعت زیبای دنیاچال رضوانشهر، مسجد تاریخی «اِسپیَ مَزگِت» به عنوان یادگاری از گذشته‌های پرافتخار ما قرار دارد، این بنا که ابتدا آتشکده‌ای زرتشتی بود و بعدها به مسجدی اسلامی تبدیل شد، امروز به فراموشی سپرده شده و نیاز به توجه دارد.
خبرگزاری تسنیم، رضوانشهر؛ زلیخا صفری| رضوانشهر، شهری زیبا و پر از فرهنگ و تاریخ در شمال کشور ایران و استان گیلان است که با طبیعت بکر و چشم‌نوازش هر بیننده‌ای را مجذوب خود می‌کند، در این روزهای پاییزی، سفر به رضوانشهر تجربه‌ای فراموش‌نشدنی خواهد بود زیرا ترکیبی از رنگ‌ها و زیبایی‌های طبیعی را خواهید دید که در کمتر جایی می‌توان یافت، این شهر از یک سو به دریای خزر می‌رسد و گردشگران می‌توانند از سواحل زیبا و آرام آن لذت ببرند و از سوی دیگر، برگ‌ریزان جنگل‌های هیرکانی پره سر با هزار رنگ پاییزی، چشم‌ها را خیره می‌کند.
جاده‌های منتهی به رضوانشهر در پاییز همچون پرده‌ای رنگارنگ از نقاشی طبیعت به نظر می‌رسند که هر رهگذری را محو تماشا می‌کند، پارک جنگلی گیسوم و شفارود، آبشار ویسادار و روستاهای زیبای اطراف مانند پونل و ارده از جاذبه‌های دیدنی این منطقه هستند که هر کدام زیبایی‌های خاص خود را دارند.
در یک روز بارانی و مه‌آلود، به مسیر پشت یکی از بناهای تاریخی شهرستان رضوانشهر قدم گذاشتم، اینجا، در دل جنگل‌های سرسبز و پرپشت گیلان، بنای باشکوهی قرار دارد که بی‌حفاظ و بی‌نگهبان، در معرض خطرات مختلفی قرار گرفته است، در میانه این طبیعت دل‌انگیز، روستای دنیاچال قرار دارد که با گذر از جنگل‌های رنگین و برگ‌ریزان زیبای صبحگاهی، به مکان تاریخی رضوانشهر یعنی «اِسپیَ مَزگِت» می‌رسید.
هر بار که به این مکان می‌آیم، احساس مسئولیت بیشتری نسبت به حفظ و نگهداری آن در خود حس می‌کنم، این بنا نه تنها به عنوان یادگاری از گذشته پرافتخار و تاریخ غنی ماست، بلکه به عنوان بخشی از هویت فرهنگی ما نیز محسوب می‌شود.
این بنای تاریخی که به معنای مسجد سفید است، در دل رضوانشهر جا خوش کرده و داستان‌های بسیاری را در دل خود دارد، سفر ما به این مکان در راستای مطالبه‌گری مردم منطقه، که با پیام‌های مکرر خود خواستار معرفی این اثر تاریخی بودند، برنامه‌ریزی شده بود. به گفته راهنمای محلی که خود از اهالی رضوانشهر بود، اسپی مزگت بنایی بزرگ و قدیمی است که زمانی محل عبادت زرتشتیان بوده و قدمتش به پیش از اسلام می‌رسد، جالب است بدانید این بنای تاریخی تا مدتی طولانی در زیر شاخه و برگ درختان بزرگ پنهان بود و زمانی که باستان‌شناسان در حال تحقیق و جستجو بودند، به طور اتفاقی آن را کشف کردند.
اسپی مزگت از دو کلمه «اسپی» در زبان تالشی به معنای سفید و «مزگت» در زبان اوستا به معنای «مسجد» تشکیل شده است، این بنا ابتدا یک آتشکده بزرگ و مهم بوده که پس از ورود اسلام به ایران و احتمالاً بعد از قرن سوم هجری، به مسجد تبدیل شده و برای مدت‌های طولانی مورد استفاده مومنان قرار گرفته است، بازدید از اسپی مزگت، نه تنها فرصتی برای آشنایی با گذشته تاریخی این منطقه است، بلکه تجربه‌ای خاص و متفاوت از زیبایی‌های طبیعی و فرهنگی رضوانشهر را به ارمغان می‌آورد.
در دل جنگل‌های سرسبز و پربرگ گیلان، در جایی که رودخانه دیناچال به آرامی جریان دارد و طبیعت به طرز بی‌نظیری زیباست، بنایی تاریخی به نام اسپ مزگت قرار دارد که گویی گذر زمان و فراموشی دست در دست هم داده‌اند تا این میراث ارزشمند را از چشم‌ها پنهان نگه دارند، این مسجد باستانی که با شیر بز و خشت ساخته شده و با آهک‌اندود نماسازی شده، به گفته کارشناسان میراث و باستان‌شناسی، به دوره سلجوقیان تعلق دارد، کتیبه کوفی و سفال‌های به دست آمده از این مکان، حکایت از قدمتی حدود 800 ساله دارند، اما برخی روایت‌ها این قدمت را به دوره ساسانی مرتبط می‌دانند.
اسپ مزگت در 80 کیلومتری باختر شهر رشت و 22 کیلومتری جنوب شهر تالش، در دهستان دیناچال پره‌سر واقع شده است، این مسجد نه تنها یکی از جاذبه‌های تاریخی گیلان بلکه قدیمی‌ترین مسجد این منطقه است که در قرن ششم ساخته شده است، در مهرماه سال 1379، این بنا به شماره 2796 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید، با این حال، به دلیل علل نامعلومی، بقایای این بنای متروک در دل جنگل‌های گیلان رها شده و به تدریج در حال فراموشی است!
در سفری که به این منطقه داشتیم، در میانه جاده‌ای خاکی که از میان جنگل‌های دیناچال می‌گذشت، به سنگ خارای سفید رنگی برخوردیم که با نشان سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مشخص شده بود، بر روی این سنگ، اطلاعات مختصری از این مجموعه تاریخی مربوط به قرن ششم و هفتم حک شده بود و فلشی مسیر رسیدن به قدیمی‌ترین مسجد گیلان را نشان می‌داد، اما رنگ پریده این سنگواره و وضعیت نامناسب آن، خود گواهی بر بی‌توجهی و عدم رسیدگی به این میراث فرهنگی بود.
با پیشروی در مسیر، بقایای مسجد اسپی مزگت در دل جنگل نمایان شد؛ مسجدی بی‌سقف و بی‌حفاظ که گیاهان به سرعت حریم و ساروج و جرز دیوارهای آن را در بر گرفته‌اند، این منظره نه تنها یادآور عظمت و شکوه گذشته این مکان است، بلکه هشداردهنده‌ای است بر نیاز فوری به حفاظت و مرمت این اثر باستانی.
اسپی مزگت، با تاریخ و معماری منحصر به فرد خود، نه تنها بخشی از هویت و فرهنگ غنی گیلان است، بلکه نمادی از تمدن و هنر ایرانی در طول تاریخ است، این بنا، با تمام زیبایی‌ها و ارزش‌های تاریخی‌اش، نیازمند توجه و مراقبتی است که شایسته آن باشد، حفاظت از این میراث فرهنگی و تاریخی نه تنها وظیفه‌ای است بر عهده مسئولان و سازمان‌های مرتبط، بلکه همه ما به عنوان شهروندان و علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ، وظیفه داریم در حفظ و نگهداری آن کوشا باشیم.
این مسجد، در دل جنگل‌های گیلان، همچنان منتظر دستانی است که با علاقه و توجه، آن را از دل فراموشی بیرون آورند و به جایگاهی که شایسته آن است برسانند، بگذاریم اسپی مزگت، نه به عنوان بقایای یک بنای متروک، بلکه به عنوان گنجینه‌ای زنده از تاریخ و فرهنگ، درخششی دوباره بیابد.
یکی از شهروندان محلی که اطلاعات گسترده‌ای درباره این بنا داشت، در حین عکاسی و فیلمبرداری ما، توضیحاتی ارائه داد، او گفت که عوامل مختلفی در طول زمان به تخریب "اسپی مزگت" کمک کرده‌اند، از جمله این عوامل می‌توان به رشد درختان جنگلی بر بام بنا اشاره کرد، ریشه‌های این درختان به دیواره‌ها و دهلیزهای بنا نفوذ کرده و آنها را شکسته‌اند، رشد بی‌رویه این درختان جنگلی در درون این آثار تاریخی باعث فروپاشی و تخریب شدید این اثر شده است.
این شهروند همچنین به تخریب‌های طبیعی اشاره کرد؛ رودخانه دیناچال که از قسمت جنوبی بنا می‌گذرد، بخشی از آن را از بین برده است. بارندگی و رطوبت نیز به گچ‌بری‌های نفیس داخلی بنا که به خط کوفی و به طول تقریبی 6 متر بودند، خسارات زیادی وارد کرده است.
همچنین، این شهروند راهنما که خود را کارشناس باستان‌شناس و معلم معرفی کرد، با خاطراتی از تلاش‌های گذشته برای حفظ و احیای این اثر تاریخی سخن گفت، وی خاطرنشان کرد که زمانی در کنار میراث فرهنگی برای احیای این بنا فعالیت داشته و تجربه و اطلاعات گسترده‌ای در این خصوص به دست آورده است.
این مسجد، در دل جنگل‌های گیلان، همچنان منتظر دستانی است که با علاقه و توجه، آن را از دل فراموشی بیرون آورند و به جایگاهی که شایسته آن است برسانند، بگذاریم اسپی مزگت، نه به عنوان بقایای یک بنای متروک، بلکه به عنوان گنجینه‌ای زنده از تاریخ و فرهنگ، درخششی دوباره بیابد.
یکی از شهروندان محلی که اطلاعات گسترده‌ای درباره این بنا داشت، در حین عکاسی و فیلمبرداری ما، توضیحاتی ارائه داد، او گفت که عوامل مختلفی در طول زمان به تخریب "اسپی مزگت" کمک کرده‌اند، از جمله این عوامل می‌توان به رشد درختان جنگلی بر بام بنا اشاره کرد، ریشه‌های این درختان به دیواره‌ها و دهلیزهای بنا نفوذ کرده و آنها را شکسته‌اند، رشد بی‌رویه این درختان جنگلی در درون این آثار تاریخی باعث فروپاشی و تخریب شدید این اثر شده است.
این شهروند همچنین به تخریب‌های طبیعی اشاره کرد؛ رودخانه دیناچال که از قسمت جنوبی بنا می‌گذرد، بخشی از آن را از بین برده است. بارندگی و رطوبت نیز به گچ‌بری‌های نفیس داخلی بنا که به خط کوفی و به طول تقریبی 6 متر بودند، خسارات زیادی وارد کرده است.
همچنین، این شهروند راهنما که خود را کارشناس باستان‌شناس و معلم معرفی کرد، با خاطراتی از تلاش‌های گذشته برای حفظ و احیای این اثر تاریخی سخن گفت، وی خاطرنشان کرد که زمانی در کنار میراث فرهنگی برای احیای این بنا فعالیت داشته و تجربه و اطلاعات گسترده‌ای در این خصوص به دست آورده است.
او افزود که این بنا در تاریخ‌نگاری‌ها و کتاب‌های تاریخی به ندرت به چشم آمده است، اما در دهه 40 خورشیدی، دکتر منوچهر ستوده، مأمور ثبت بناهای تاریخی کرانه دریای کاسپین، این بنای متروک را کشف و معرفی کرد، او آن را به عنوان یکی از عجایب هفتگانه گیلان به جهان معرفی کرد و با انتشار عکس‌هایش، نام قدیمی‌ترین مسجد گیلان بر سر زبان‌ها افتاد.
این داستان غم‌انگیز از بی‌توجهی به میراث فرهنگی و تاریخی ما، هشداری است برای نیاز به اقدام فوری و جدی برای حفظ این گنجینه‌های فرهنگی. باید با همکاری همگانی و تحت نظر سازمان‌های مرتبط، اقداماتی جدی برای محافظت و احیای این بنا انجام شود تا نسل‌های آینده نیز بتوانند از این گنجینه‌های تاریخی بهره‌مند شوند و بر افتخارات گذشته خود ببالند.
در حالی که در اطراف بنا گردش می‌کردم، به یاد خبرهایی افتادم که هر از گاهی در رسانه‌ها منتشر می‌شود؛ خبرهایی که از دستگیری حفاران غیرمجاز در حریم مکان‌های تاریخی و یا دزدی از دیوارها و سقف محافظ بناها حکایت دارند، این اخبار ناگوار نشان از تهدیداتی دارند که همواره در کمین این آثار ارزشمند تاریخی هستند، با وجود این تهدیدات، میراث فرهنگی استان گیلان، که به عنوان متولی اصلی این بنا و سایر آثار ارزشمند فرهنگی شناخته می‌شود، هنوز هم کم‌توجهی‌هایی از خود نشان می‌دهد.
*تلاش برای حفظ و بازسازی یکی از کهن‌ترین آثار تاریخی گیلان با قدمتی 800 ساله
سید نادر صفوی میرمحله، فرماندار رضوانشهر در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم اظهار کرد که یکی از نگرانی‌های اصلی ما از ابتدا، حفظ این مکان تاریخی بوده است، این بنا به عنوان یکی از کهن‌ترین سازه‌های استان گیلان با قدمتی بالغ بر 800 سال شناخته می‌شود و در زبان محلی تالشی شهرستان رضوانشهر به نام اسپی، به معنای سفید، معروف است.
وی ضمن اشاره به جلسات متعدد با مدیر کل منابع طبیعی و مدیر کل گردشگری و میراث فرهنگی استان گیلان، بیان کرد که شهردار و اعضای شورای شهر پره سر پیشگام شده و مطالعات و اقداماتی را آغاز کرده‌اند، هدف آنها این است که این بنای تاریخی را بر اساس چارچوب‌های قانونی مرتبط با واگذاری منابع طبیعی و گردشگری به بخش خصوصی و شهرداری محترم شهر پره سر منتقل کنند و امیدواریم که این هدف محقق شود.
فرماندار رضوانشهر با تأکید بر مسئولیت‌پذیری، افزود که مطالعات اولیه این طرح به اتمام رسیده و در حال حاضر در حال مذاکره با منابع طبیعی استان هستند تا متراژ طرح که 1150 هکتار است، کاهش یابد و بتوانیم آن را به شورای شهر، شهرداری و بخش خصوصی واگذار کنیم.
*مشکل تکراری مالکیت اراضی، این بار سد راه احیای اسپی مزگت
مجید کوهی معاون اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گیلان و پژوهش‌گر باستان‌شناسی، که به عنوان گنجینه‌ای از اطلاعات باستان‌شناسی در گیلان شناخته می‌شود، اشاره می‌کند که این اثر در سال 1379 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و شرایط واگذاری این اثر هم در صندوق حفظ و احیای کشور فعال است، در صورت اعلام آمادگی سرمایه‌گذاران، ما آماده‌ایم تا با همکاری اعضای شورای تأمین استان و فرماندار، این بنا را به بخش خصوصی واگذار کنیم.
او در مورد تخصیص اعتبارات و بودجه ویژه اظهار کرد که این سازه و اثر تاریخی باید دارای کدی خاص باشد تا بتوان برای آن در کمیته برنامه و بودجه اعتبارات و بودجه لازم را دریافت کرد و با اعتبارات کم نمی‌توان تغییرات مثبتی در اینجا ایجاد کرد.
معاون اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گیلان همچنین اعلام کرد که حدود یک سال پیش، در یک جلسه‌ای در صداوسیما، کارشناسان میراث قول داده بودند که وضعیت این اثر و مجموعه در عرض 10 روز مشخص می‌شود اما تاکنون هیچ اقدامی صورت نگرفته است و این موضوع به دلیل تداخل چند دستگاه و مسائل مربوط به منابع طبیعی است که باید وارد عمل شوند و شرایط واگذاری را فراهم کنند تا بتوانیم کار اجرایی را پیش ببریم.
کوهی از منابع طبیعی استان به عنوان یک مانع در ساماندهی این اثر تاریخی یاد کرد و افزود: این مشکل منابع طبیعی اکنون در اراضی استان و برای مردم نیز وجود دارد.
*مسجد اِسپیَ مَزگِت؛ از ویرانی تا احیا، یک قدم تا رونق روستا
جوانان محلی که همراه ما بودند اظهار کردند که اگر این اثر تاریخی به شهرداری رضوانشهر یا بخش خصوصی واگذار شود، هم حفظ و مرمت آن تضمین می‌شود و هم از وقوع بسیاری از مشکلات اجتماعی در این مکان جلوگیری خواهد شد.
یکی از جوانان گفت: زمانی که زوج‌ها برای فیلمبرداری به این مکان می‌آیند، هیچگونه نام و نشانی ندارند و حتی برخی با لباس‌های نامناسب اینجا عکس و فیلم می‌گیرند و ما نمی‌توانیم مانع همه آنها شویم.
او اضافه کرد: حدود سه سال پیش، میراث فرهنگی با نصب داربست و سقف‌بندی قصد داشت مرمت این اثر تاریخی را آغاز کند، اما به دلایلی نامعلوم، آنها آمدند و سقف و داربست را برداشتند بدون اینکه کسی دلیل این کار را بداند.
وی ادامه داد: اگر ورودی اسپی مزگت ساماندهی شود و بنای آن مرمت گردد، شاهد رونق روستا و بهبود شرایط روستائیان خواهیم بود و حتی می‌توانیم محصولات محلی خود را در اینجا عرضه کنیم و برای جوانان اشتغال‌زایی ایجاد کنیم.
اسپی مزگت، یکی از نمونه‌های بارز این کم‌توجهی‌هاست، این بنا که سالیان دراز در دل طبیعت بکر گیلان به جا مانده، داستانی متفاوت از بی‌توجهی‌ها و غفلت‌های ما را روایت می‌کند، در حالی که این آثار گران‌بها می‌توانند جاذبه‌ای گردشگری و منبعی برای آموزش و آگاهی باشند، بی‌توجهی به حفاظت از آنها می‌تواند به نابودی تدریجی‌شان منجر شود، این بی‌توجهی‌ها نه تنها به میراث فرهنگی ما آسیب می‌زند، بلکه به نوعی بی‌احترامی به تاریخ و گذشتگانمان است.
باید به یاد داشته باشیم که حفاظت از این آثار وظیفه‌ای است که بر دوش همگان قرار دارد، از دولت و نهادهای مسئول گرفته تا مردم عادی، همه باید در حفظ و نگهداری از این گنجینه‌های فرهنگی سهیم باشیم، ایجاد آگاهی عمومی و آموزش جامعه درباره اهمیت حفظ آثار تاریخی، می‌تواند گامی مؤثر در این راستا باشد، همچنین، تقویت قوانین و مقررات محافظتی و افزایش نظارت و نگهبانی در این مکان‌ها، می‌تواند به کاهش خطرات و تهدیدات کمک کند.
در پایان روز، با دلی پر از نگرانی و امید، از این بنای تاریخی خداحافظی کردم، نگرانی از آینده این میراث‌های ارزشمند و امید به بهبود وضعیت حفاظت و نگهداری آنها. امیدوارم که روزی فرا برسد که تمامی این بناها با افتخار و در امنیت کامل، داستان‌های خود را به نسل‌های آینده روایت کنند.
انتهای پیام/