چرا علاقه ایرانی‌ها به کتاب‌های عامه‌پسند بیشتر شده؟
امینی با اشاره به اقبال مخاطبان به سمت کتاب‌های عامه‌پسند می‌گوید: تعداد آثار خوبی که هر ساله منتشر می‌شود، بالاست، اما این کتاب‌های ارزشمند دیده نمی‌شود.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، بازار نشر ایران در سال‌های گذشته شاهد پدیده‌های جدیدی بوده است. اقبال به کتاب‌های عامه‌پسند آن هم در دوره‌ای که همه از گرانی کتاب انتقاد می‌کنند، از جمله این پدیده‌هاست. آمار فروش این دست از آثار، چه به صورت رسمی و چه به صورت غیررسمی، نشان می‌دهد که دایره مخاطبان این دسته از کتاب‌ها نسبت به سال‌های پیش گسترده‌تر شده است. برخی از منتقدان این پدیده را یک نقص برای حوزه کتاب و فرهنگ برمی‌شمارند و معتقدند که سطح سلیقه مخاطب تنزل داده شده است، اما در سوی دیگر این میدان، کارشناسانی هستند که می‌گویند این هنر کتاب است که بتواند مخاطب را از کف جامعه با خود همراه کند.
کتاب‌های عامه‌پسند به آثاری اطلاق می‌شود که توانسته‌اند ذوق مخاطب عام را بسنجد و مطابق میل او، اثری را خلق کند. در سال‌های گذشته زنان خانه‌دار و نوجوانان، از جمله مخاطبان جدید این دسته از آثار بوده‌اند. اسماعیل امینی، شاعر و پژوهشگر، معتقد است، میل به خواندن آثار عامه‌پسند از دوران تحصیل در دانش‌آموزان نهادینه می‌شود. او در این‌باره به تسنیم می‌گوید: بخشی از اقبال به سمت آثار عامه‌پسند، طبیعی است؛ چرا که این دسته از کتاب‌ها معمولاً مخاطبان پرشماری داشته‌اند و عموماً هم مخاطبانشان پس از مطالعه این کتاب‌ها، هیچ کتاب دیگری نمی‌خوانند.
او با بیان اینکه کتاب‌های ارزشمند چندان مخاطب پیدا نمی‌کند، ادامه می‌دهد: علت اصلی این است که در نظام تعلیم و تربیت به مطالعه بها داده نمی‌شود؛ از این رو در نظام اجتماعی نیز بازتاب چندانی را مشاهده نمی‌کنیم. به عنوان نمونه، اگر برای پیدا کردن شغل و یا ورود به دانشگاه قرار باشد فرمی را پر کنیم، همواره از ما می‌پرسند که شما چه مقالات و کتاب‌هایی را نوشته‌اید، هیچ‌گاه نمی‌پرسند که شما چه کتاب‌هایی خوانده‌اید؟ در واقع، بی‌اطلاعی از دنیای کتاب نقص محسوب نمی‌شود.
امینی با اشاره به تجربیات خود در دوره‌های آموزشی متعدد می‌افزاید: در دوره‌های ضمن خدمت وقتی صحبت از کتاب‌های مختلف می‌شود، نام هیچ‌کدام از آنها را نشنیده‌اند. می‌شود کار فرهنگی و تدریس کرد اما هیچ کتابی را ندید؟!
برخی از کارشناسان حوزه نشر بر این باورند که نبود کتاب خوب، مخاطب را به سمت مطالعه عامه‌پسندها سوق می‌دهد. آنها که از این پدیده با عنوان ایام «فقر کتاب» یاد می‌کنند، می‌گویند اولویت دادن به سلیقه مخاطب در کنار مشکلات اقتصادی نشر، سبب شده ناشران بیشتر به سمت چاپ کتاب‌های زرد و یا عامه‌پسند حرکت کنند؛ این امر در دراز مدت منجر به تنزل ذائقه مخاطب شده است. اسماعیلی اما با این نظر موافق نیست و می‌گوید: تعداد آثار خوبی که هر ساله منتشر می‌شود، بالاست. ما در شرایطی هستیم که کتاب‌های ارزشمند منتشر می‌شود، اما دیده نمی‌شود و کسی به آنها اعتنا نمی‌کند.
به گفته این پژوهشگر؛ ساعت‌ها وقت تلویزیون صرف این می‌شود که آیا گلی که در بازی فوتبال زده شده، آفساید بوده است یا خیر، چقدر این موضوع اهمیت دارد؟ ساعت‌ها وقت رسانه ملی صرف این موضوع می‌شود، اما وقتی زمان معرفی کتاب می‌شود، می‌گویند وقت کم است.
او با اشاره به برنامه‌های کتاب‌محوری که در سال‌های گذشته در رسانه ملی پخش شد، می‌گوید: نصف این برنامه را به حضور کارشناسی اختصاص داده بودند که به بیان مطالب روانشناسی زرد می‌پرداخت. بخش دیگری از برنامه هم به حضور سلبریتی‌هایی اختصاص داشت که ربطی به ادبیات نداشتند. نمونه اخیر آن، حضور کارشناسی است که دو سال است در برنامه صبحانه ایرانی حاضر می‌شود و مطالب بی‌پایه و اساس می‌گوید. گویا تهیه این دسته از برنامه‌ها مقبول طبع تلویزیون است.
بازار نشر ایران در دهه‌های گذشته با مشکلات ریز و درشت متعددی دست و پنجه نرم می‌کند؛ از نوسانات ارز و تأثیر آن بر اقلام حیاتی نشر مانند کاغذ گرفته تا ظهور کرونا و تعطیلی کتابفروشی‌ها و ... . در چنین شرایطی، ناشر به عنوان سرمایه‌گذار یک بنگاه اقتصادی، به بازگشت سرمایه بیش از هر موضوع دیگری بها می‌دهد. این رویکرد سبب شده تا در حوزه‌های مختلف از کودک و نوجوان گرفته تا بزرگسال، آثاری وارد چرخه نشر شوند که میل و سلیقه مخاطب را مد نظر قرار داده‌اند. در واقع، اولویت با مخاطب است نه نویسنده و صاحب اندیشه.
ظهور کتاب‌های عامه‌پسند و یا زرد، هرچند می‌تواند پلی برای برقراری مخاطبان کف جامعه با دنیای کتاب فراهم کند، اما به نظر می‌رسد برای هدایت این مخاطب به سمت مطالعه آثار جدی‌تر، چندان برنامه‌ریزی خاصی صورت نگرفته است. آمارهای نشر مکتوب و دیجیتال نشان از تغییر ذائقه مخاطب ایرانی و گسترده‌تر شدن آن دارد، مخاطبانی در سال‌های اخیر وارد بازار نشر شده‌اند که پیش‌تر کمتر حضور پررنگ و تأثیرگذاری داشتند، مانند زنان خانه‌دار. اما اینکه سیاست‌گذاران حوزه نشر چه تدبیر و طرحی برای ثابت نگاه داشتن این مخاطبان و جدی‌تر کردن آنها در حوزه کتاب دارند، خود جای سؤال است.
انتهای پیام/