بهشتی یا خلخالی؟ مسئله این است!/"ضد قهرمان" در «سینما حقیقت»

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، عارف افشار، کارگردان و مستندساز از اتمام ساخت مستند «ضد قهرمان» خبر داد. این فیلم مستند در هجدهمین جشنواره سینما حقیقت حضور دارد. این مستند روایتی متفاوت از زندگی و زمانه حجت الاسلام صادق خلخالی است و مروری بر تصمیمات جنجالی دوران او و نتایج آن دارد.

افشار درباره ساخت این فیلم مستند گفت: جرقه ساخت این فیلم مستند از زمان تولید مستند «برزخی‌ها» در ذهن من زده شد؛ در یکی از پلان‌های این فیلم، شاهد تقابل بین اندیشه و تفکر شهید بهشتی با اندیشه‌های خلخالی هستیم و عکسی از هر دو نفر را می‌بینیم؛ همین عکس در مستند ضد قهرمان نیز نشان داده می‌شود و حرف اصلی فیلم را مطرح می‌کند.

این فیلمساز مستند با اشاره به اینکه این مستند برشی مبتنی بر واقعیت از تاریخ است، گفت: یکی از موضوعات و دغدغه‌های مهم و همیشگی من، تفاوت بین مدیرانی است که تعقل توام با درایت دارند، در برابر افرادی که برایشان رفتارهای هیجانی، ارجح است؛ در این فیلم مستند، مصداق‌های این موضوع را به شکل کاملا واضح به نمایش گذاشتیم. در حقیقت، همه چیز را به صورت فایده هزینه دیدیم و تلاش کردیم با مروری دقیق بر اتفاقات تاریخی این مسئله مهم را مطرح کنیم که اقدامات هر کدام از این دو نفر چه فواید و چه هزینه‌هایی در پی داشته است. برای بررسی بیشتر موضوع، سراغ شاهدان دسته اول و راویان بی واسطه رفتیم و از هر کدام پرسیدیم، نتیجه دو رفتار متفاوت آقایان بهشتی و خلخالی در مورد هر کدام از موضوعات چه بوده است؟ در این بین، مخاطب فیلم هم همین سوال را از خود می‌پرسد.

افشار با اشاره به اینکه مستندش برشی از تاریخ معاصر ایران بین سال‌های 1357 تا 1382 است، گفت: مستند ما از چند روز پیش از پیروزی انقلاب اسلامی و ورود امام خمینی (ره) به کشور آغاز می‌شود؛ در همان نقطه با یک دوگانه مواجه می‌شویم و آنهم خلخالی - بهشتی است. سپس به پیروزی انقلاب می‌رسیم و در آنجا آقای خلخالی را به مخاطب معرفی می‌کنیم. سپس تمام تقابل‌ها و اتفاقات دوران 3 ساله از 1357 تا 1360 بین این دو چهره مرور می‌شود تا اینکه در سال 1360 شهید بهشتی به شهادت می‌رسد. در همین دوران، مسائل مهمی مثل انتصاب خلخالی توسط بنی صدر در حوزه مواد مخدر، فعالیت‌های خلخالی در جایگاه نمایندگی مجلس و ... مرور می‌شود. علاوه بر این، در بخش دیگری از این مستند، دوران پسا بهشتی و اتفاقاتی که با محوریت خلخالی در همین دوران تا زمان فوت آقای خلخالی در سال 1382 رخ می‌دهد را مرور می‌کنیم.

این فیلمساز گفت: فیلم ما برآمده از یک پرسش اساسی است؛ در طول 40 سال گذشته یک تجربه مهم تاریخی با دو تفکر متفاوت را پشت سر گذاشتیم؛ آیا زمان آن فرا نرسیده است که این دو مدل متفاوت را مرور کنیم؟ در دل همین پرسش، به این سوال می‌رسیم که در شرایط فعلی، کدام مدل برای ما پیش‌رونده است؟ مدل بهشتی یا مدل خلخالی؟! بدون شک این مستند خنثی نیست، چرا که بخشی از تاریخ را روایت می‌کند و تاریخ هم هیچ وقت خنثی نیست.

وی تاکید کرد: تمام حرف مستند ما این است که اگر در مجموعه سیستم خطایی رخ می‌دهد، خود سیستم با او برخورد می‌کند. به عنوان مثال، اگر کسی مثل خلخالی مطابق با قواعد و ساختارها پیش نمی‌رود، خود سیستم که نمادش شهید بهشتی است، در جایگاه رئیس شورای عالی قضایی و شهید قدوسی به عنوان دادستان کل انقلاب مقابل او ایستادگی می‌کنند. در حقیقت، خود سیستم با خلخالی برخورد می‌کند. همیشه این نکته در تاریخ مغفول مانده است که چرا خلخالی از گردونه سیاسی حذف شد؟ پاسخش این است که جریانی از درون نظام ایستادگی کرد و تاکید کرد که روش خلخالی اشتباه است؛ این جریان ایستادگی کرد با وجود اینکه حذف خلخالی هزینه داشت. باید اشاره کنم که آیت الله خامنه‌ای کسی است که مخالف آقای خلخالی است و ما در مستند به این نکته اشاره می‌کنیم.

افشار درباره انتخاب نام این فیلم مستند گفت: جالب است بدانید که در ابتدای انقلاب، آقای خلخالی بسیار مشهور و محبوب بوده و در نقطه مقابل، شهید بهشتی به این اندازه محبوبیت نداشته است؛ ماجرا به حدی است که حتی مردم در مواردی شعار «مرگ بر بهشتی» را سر می‌دهند. اگر امام خمینی (ره) بهشتی را مظلوم خطاب می‌کنند، به همین دلیل است که برخی‌ها در لباس انقلابی شهید بهشتی را می‌زدند و او را طرد می‌کردند.

وی اضافه کرد: اکنون و بعد از گذشت بیش از 40 سال از آن روزها یک سوال مطرح می‌کنیم و آنهم این است که چه طور می‌شود بعد از 40 سال، بهشتی محبوب است و خلخالی خیر؟! چرا جای قهرمان و ضد قهرمان روزهای ابتدای انقلاب کاملا معکوس می‌شود؟ در روزهای ابتدایی انقلاب، عده‌ای بهشتی را طرد کردند و علیه او شعار می‌دادند، اما هم‌اکنون سخنرانی‌های او در فضای مجازی تبدیل به یکی از پربازدیدترین پست‌ها شده است. به نظرم پاسخ به این سوالات و مرور بر روند اتفاقات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشورمان در چند دهه اخیر که در این مستند به بخشی از آنها پرداختیم بسیار راهگشا خواهد بود.

کارگردان مستند ضد قهرمان درباره روند تولید این فیلم مستند گفت: برای روایت سوژه و اتفافات کاملا براساس سیر تاریخی و اتفاقات پیرامون سوژه‌ها پیش رفتیم. به عبارت دیگر، این‌گونه نیست که از هر دو طیف و جناح افرادی را انتخاب کنیم و صحبت کنند، بلکه مسئله به مسئله، تاریخ را پیش می‌رویم و گره‌های آن را باز می‌کنیم. برای بررسی هر اتفاقا هم یک شاهد زنده انتخاب می‌کنیم و مقابل دوربین می‌آوریم.

وی ضمن معرفی افرادی که مقابل دوربین او حاضر شدند، گفت: یکی از اصلی‌ترین مصاحبه‌شوندگان ما که خود از شاهدان است، آقای ناطق نوری است؛ هم چنین سراغ محمد عطریانفر رفتیم که از نزدیک آقای خلخالی را می‌شناسد. آقای منتجب‌نیا هم یکی از دوستان نزدیکان آقای خلخالی بوده است. از سویی دیگر، شهید قدوسی، قطب مخالف آقای خلخالی است و ما سراغ پسر او رفتیم تا حرف‌هایش را بشنویم. رضا کنگرلو از نزدیکان به شهید بهشتی است و او هم مقابل دوربین حاضر شده است؛ علاوه بر اینها، دکتر فیاض زاهد یکی دیگر از مصاحبه‌شوندگان ماست او کسی است که آخرین مصاحبه مطبوعاتی با خلخالی را در سال 1382 انجام می‌دهد. مصطفی پورمحمدی که شاگرد شهید بهشتی و شهید قدوسی بوده هم یکی دیگر از مصاحبه‌شوندگان مستند ماست. از دیگر افرادی که مقابل دوربین مستند ضدقهرمان حاضر شدند می‌توان به سید حمید روحانی، پسر آیت‌الله طالقانی، شیخ علی رازینی و ... اشاره کرد.

افشار درباره مدت زمان تولید این مستند 82 دقیقه‌ای نیز گفت: از بهمن 1401، به صورت جدی وارد فاز تولید شدیم و نزدیک به 2 سال درگیر تولید بودیم؛ با این حال، پژوهش این فیلم مستند از یک سال و نیم قبل از تولید آغاز شده بود. مستند ضد قهرمان در 3 استان قم، اردبیل و تهران ضبط شده است. از نظر فرم روایی نیز هم مصاحبه دارد و هم نریشن.
وی با اشاره به حضور این فیلم مستند در هجدهمین جشنواره سینما حقیقت گفت: مسیر سختی را طی کردیم تا به اولین نمایش فیلم در جشنواره سینما حقیقت رسیدیم. برای رسیدن به این نقطه حواشی و چالش‌های بسیار زیادی داشتیم. باید اشاره کنم که جشنواره همراهی بسیار زیادی با ما داشت.

انتهای پیام/