شگفتی‌های غار سنگ‌اشکن/ غاری دست‌ساز با تاریخچه‌ای پیچیده!
غار سنگ‌اشکن جهرم، بزرگترین غار دست‌ساز دنیا، با تاریخچه‌ای پیچیده و جذاب، یکی از گنجینه‌های ارزشمند میراث فرهنگی ایران است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از شیراز، بعد از گذر از کوچه‌پس‌کوچه‌های محله کوشکک در جهرم با باغ‌های سرسبز و نخل‌های بلندبالا، به رودخانه‌ای خشک می‌رسیم به نام رودخانه قلات که در روزگاران گذشته پرآب بوده است.
بر فراز آن رشته‌کوه و تپه‌های البرزکوه با طبیعتی بکر و سرسبز با لاله‌های وحشی قرار دارد و سرانجام در زیر یکی از این تپه‌های باصفا، غاری زیبا با معماری جالب قرار دارد که هر بیننده‌ای را مبهوت می‌کند.
غار سنگ‌اشکن در اصل به منظور استخراج سنگ و به‌عنوان معدن سنگ حفر و ساخته شده است. این غار در ارتفاع 1091 متری از سطح دریا قرار دارد و فاصله آن تا شهر جهرم سه کیلومتر است.
مهرداد الطافی فعال میراث فرهنگی در گفت‌و‌گو با خبرنگار تسنیم گفت: زمانی که سنگ شکنان فعلی شروع به کار سنگ‌تراشی در این بخش از کوه کردند، غار سنگ‌اشکن 50 تا 60 متر عمق داشته است. این غار دارای 12 دهانه است و هر دهانه آن تقریباً 8 متر مربع وسعت دارد به طوری که دو ماشین به‌راحتی از دهانه‌های آن می‌توانند وارد غار شوند.
وی با اشاره به اینکه طول غار 300 تا 350 متر و عرض آن 150 تا 160 متر است، افزود: مساحت غار با توجه به اندازه‌های فوق 4 هکتار می‌باشدو ارتفاع ان 3.5 تا 4 متر از سقف تا کف است، اما در قسمت‌هایی از غار این ارتفاع به یک متر هم کاهش می‌یابد. در قسمت‌هایی که سنگ آن سخت بوده است، باید درازکش به قسمت بعدی غار رفت. سنگ تراشان، در طول یک سال 10 تا 12 متر کوه را برش می‌داده‌اند. در گذشته محدوده‌ی غار بزرگ‌تر از مکان امروزی بوده، زیرا قسمت‌های فوقانی غار به مرور زمان ریزش کرده است.
داستان غار سنگ شکن
الطافی گفت: در زمان‌های بسیار قدیم، شخصی به نام خواجه اسماعیل، صاحب ایل نفر، در صحرای باغ لارستان که روستایی در جاده بندر لنگه از سمت لارستان است، زندگی می‌کرد. این روستا در 80 کیلومتری شهرستان لارستان قرار دارد و با شهر جهرم 260 کیلومتر فاصله دارد. خواجه اسماعیل قشلاق‌ها را در صحرای باغ و ییلاق‌ها را در جهرم سپری می‌کرد. وی در یکی از سفر‌هایی که به همراه ایل به جهرم آمده بود، یکی از شترهایش را در این شهر گم می‌کند. پسری به نام کاظم خان برای یافتن شتر، سوار بر اسب شد و به سوی جهرم تاخت. بعد از ساعتی که به دنبال شتر گشت، تشنه شد و به سوی رودخانه قلات رفت تا آب بنوشد. در حالی که آب می‌نوشید، صدای ضربات پتک توجه او را جلب کرد. سوار بر اسب شد و در پی صدای ضربات رفت. مردی را دید که در حال کندن کوه است. کاظم خان از کار او خوشش آمد و پیش او رفت و با او گرم صحبت شد. آن مرد نیز از اخلاق کاظم خان خوشش آمد و او را برای ناهار به خانه خود دعوت کرد. کاظم خان به اصرار پیرمرد به خانه‌اش رفت. وقت ناهار، دختر آن پیرمرد غذا را به اتاق مهمان آورد. کاظم خان با دیدن دختر عاشق او شد، اما خانواده وی با این ازدواج مخالف بودند. پدر کاظم خان می‌گفت تو خان‌زاده هستی و در ایل نامزد داری، اما کاظم خان عاشق شده بود. پدر دختر به شرط اینکه کاظم خان در غار کار کند و در جهرم زندگی کند، حاضر شد دخترش را به وی بدهد. کاظم خان شرط را پذیرفت و با آن دختر ازدواج کرد. پس از مدتی، کاظم خان به "استاد کاظم" معروف شد.
الطافی اذعان کرد: معروف است استاد کاظم 350 سال قبل وارث غار سنگ‌اشکن بوده و نسل اندر نسل از وی به این زمان رسیده است.
ثبت ملی بزرگترین غار دست‌ساز دنیا
وی بااشاره به اینکه غار سنگ‌اشکن بزرگترین در ایران و یکی از زیباترین غار‌های دست‌ساز دنیاست، گفت: این غار 25 خرداد سال 1390 به شماره 30117 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
الطافی ادامه داد: در سال‌های اخیر شهرداری جهرم با همکاری شورای اسلامی شهر و میراث فرهنگی، توجه بیشتری را به این غار معطوف کرده و آن را اندکی بهتر از گذشته ساخته است، اما هنوز این مسیر راهی ایده‌آل به نظر نمی‌رسد.
کاربرد سنگ‌های غار سنگ‌اشکن
الطافی با اشاره به اینکه سنگ‌های استخراج شده از غار سنگ‌اشکن در جهرم در بسیاری از پروژه‌های ساختمانی و هنری استفاده شده‌اند، افزود: برخی از کاربرد‌های رایج این سنگ‌ها در سنگ‌فرش حیاط، نمای دیوار به صورت میخی و هزاره، آب‌چک و ناودان، سنگ قبر، نهر، حوض و پله، پنجره‌های مشبک، پشت‌بام، مجسمه‌های به شکل شیر، تخته‌های نان‌پزی، جوغن (آسیاب سنگی)، دیگ‌های سنگی و خمره‌ها، سرشیر برای فواره‌های سنگی، سنگ‌نوشته‌ها و کتیبه‌های سنگی و تابلو‌های هنری و سنگ‌تراشی‌ها استفاده شده است.
وی ادامه داد: همچنین، در ساخت اکثر پاسگاه‌های بین جاده‌ای استان فارس از سنگ‌های این غار استفاده شده است. یکی از معروف‌ترین آثار ساخته‌شده از سنگ‌های غار، حوض بزرگ سنگی جنب آب‌انبار دمشیر در محله جبذر جهرم است که در ایام محرم برای پذیرایی از عزاداران امام حسین (ع) شربت تهیه می‌کردند. این حوض به حدی بزرگ بود که چندین شیر آب در اطراف آن نصب شده بود تا عزاداران از آن نوشیدنی بنوشند.
الطافی گفت: مجسمه‌های شیر سنگی بزرگ، که در باغ ملی شیراز نصب شده بودند، نیز از سنگ‌های همین غار ساخته شده‌اند، اگرچه پس از انقلاب توسط برخی افراد شکسته شدند.
وی اضافه کرد: این سنگ‌ها علاوه بر جهرم به سایر شهر‌ها و روستا‌های مجاور و حتی استان‌های دیگر همچون، لارستان، لامرد، منصورآباد، استهبان، شیراز، کرمان، روستا‌های شمال کشور، داراب، اصفهان و بندرعباس فروخته شده‌اند.
این فعال میراث فرهنگی گفت: در شیراز، سنگ‌های غار سنگ‌اشکن در ساخت بنا‌های مهمی مانند بانک ملی ایران شعبه مرکزی، سردر ورودی حرم مطهر شاهچراغ (ع)، بیمارستان نمازی، باغ ارم، مسجد جامع عتیق، مسجد نو و برخی از خانه‌های تاریخی و مغازه‌های خیابان زند به کار رفته‌اند.
خاک سنگ و خرده‌سنگ‌ها
الطافی عنوان کرد: همچنین خاک سنگ و خرده‌سنگ‌های به‌دست‌آمده از تراشیدن و اره کردن سنگ‌ها نیز برای استفاده در ساخت زیر سنگ‌فرش‌ها، دیوار‌ها و سایر ساختمان‌ها کاربرد داشته است. هر 30 من (حدود یک بار چارپا) از این خرده‌سنگ‌ها به قیمت 5 ریال فروخته می‌شد.
الطافی با اشاره به اینکه دوام و بقای این غار زیبا در طول سالیان متمادی مرهون ستون‌هایی است که با مهندسی دقیق این غار را برپا نگه داشته و از ریزش آن جلوگیری کرده است، افزود: ستون‌های غار به ستون‌های قارچی معروف‌اند، زیرا هر یک از این ستون‌ها به ستون‌های دیگر متصل است؛ یعنی ستون شماره 1 با ستون‌های شماره 2 و 3 و 4 و 5 و به همین ترتیب بیشتر ستون‌های غار به هم متصل‌اند. در غار سنگ‌اشکن 100 ستون وجود دارد که در حجره‌ها ستون‌ها به هم متصل هستند.
وی با اشاره به اینکه شکل ستون‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند، عنوان کرد: این ستون‌ها شامل ستون‌هایی که دارای درز و شکاف متعددی بوده و به دلیل عدم کیفیت مناسب برداشت نشده و ستون‌هایی که فاقد درز و شکاف سیستماتیک بوده و کوه آن دارای مرغوبیت بوده است و برای جلوگیری از ریزش سنگ به‌جا گذاشته شده‌اند.
الطافی با بیان اینکه تعداد 44 ستون دارای درز، 23 ستون تحت فشار و 33 ستون بدون درز و شکاف هستند، گفت: هرگاه از دهانه غار مسافتی دور شویم و به قسمت‌های تاریک غار برسیم، طاقچه‌هایی مشاهده می‌شود که هرچه به سمت داخل غار برویم تعداد آنها افزوده می‌شود. این طاقچه‌ها برای قرار دادن چراغ موشی و استفاده از روشنایی آنها ساخته شده‌اند.
غار‌های دوقلو
این فعال میراث فرهنگی ادامه داد: زمانی که وارد غار سنگ‌اشکن می‌شویم، بعد از طی مسافتی حدوداً 400 متری اگر نگاهی به سمت راست خود کنیم، در آن سمت باغات، حفره‌ای مانند غار سنگ‌اشکن می‌بینیم که تعدادی از حجاران به دلیل مرغوب بودن سنگ قصد داشتند مانند غار سنگ‌اشکن سنگ آن را برداشت کنند. حدود 4 متر سنگ برداشت می‌کنند، اما به خاطر ریزش سنگ و فوت دو نفر، این کار تعطیل می‌شود.
وی با اشاره به اینکه دو ستون از ستون‌های غار سنگ‌اشکن ریزش داشته است، اظهار کرد: یکی در سال 1365 بر اثر بارندگی‌های شدید و جاری شدن سیل و جمع شدن آب بر روی پشت‌بام غار و نفوذ آب بین ستون‌ها و سقف و رسوب‌گذاری و دیگری وقوع زمین‌لرزه در سال‌های متوالی بوده که طی آن ستون شماره 37 فرو ریخت. همچنین ستون دیگری که در سمت چپ غار و به فاصله 100 متر از دهانه غار قرار داشته است احتمال دارد که ریزش آن نیز بر اثر رسوب و زلزله بوده باشد.
انتهای پیام/424/.