گفت‌وگو| ۳ چالشی که جنگل‌های هیرکانی ایران را تهدید می‌کند

به گزارش خبرگزاری تسنیم از ساری، جنگل‌های هیرکانی به عنوان میراث طبیعی منحصربه‌فرد و بازمانده‌ای ارزشمند از دوران عصر یخبندان، نه تنها برای ایران بلکه برای کل جهان از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. این جنگل‌ها در تیرماه سال 1398 در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شدند و به دلیل تنوع زیستی بالا، قدمت تاریخی و ویژگی‌های منحصر به فرد خود به عنوان «موزه طبیعی» شناخته می‌شوند. 

قدمت این جنگل‌ها حدود 40 میلیون سال تخمین زده شده و به دلیل ویژگی‌های اکولوژیکی، تنوع درختی و گونه‌های جانوری، جزء مهم‌ترین اکوسیستم‌های جهان به شمار می‌روند؛ جنگل‌های هیرکانی با مساحتی بالغ بر یک میلیون و 850 هزار هکتار، به طول حدود 850 کیلومتر و پهنای 20 تا 70 کیلومتر از سواحل جنوبی دریای کاسپین در استان گیلان آغاز شده و تا دره گلی‌داغی در استان گلستان امتداد دارند؛ این جنگل‌ها بخش مهمی از تنوع زیستی ایران را تشکیل می‌دهند و زیستگاه بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری هستند که برخی از آن‌ها در هیچ کجای دیگر دنیا یافت نمی‌شوند.

 در ‌گفت‌وگو‌ با دکتر سیدعطالله موسوی کارشناس منابع طبیعی و جنگلداری، به بررسی ویژگی‌ها، اهمیت جهانی، تاریخچه، چالش‌ها و راهکارهای حفاظت از جنگل‌های هیرکانی پرداخته‌ایم.

زیست انواع حیوانات و پرندگان در جنگل‌های هیرکانی

تسنیم: می‌توانید ابتدا توضیح بدهید که جنگل‌های هیرکانی از چه زمانی وجود دارند و چرا به عنوان میراث جهانی در فهرست یونسکو ثبت شده‌اند؟

موسوی: جنگل‌های هیرکانی در واقع بازمانده دوران عصر یخبندان هستند و قدمت آن‌ها به حدود 40 میلیون سال پیش برمی‌گردد. این جنگل‌ها به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد اکولوژیکی، زیستی و تاریخی خود در تیرماه 1398 در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شدند. ثبت این جنگل‌ها در فهرست یونسکو به دلیل تنوع بالای گونه‌های گیاهی و جانوری، همچنین نقش آن‌ها در حفظ تعادل اکوسیستم‌ها و ذخایر ژنتیکی بسیار ارزشمند است.

از نظر اکولوژیکی، جنگل‌های هیرکانی به دلیل شرایط آب و هوایی خاص و ارتباط با مناطق مرطوب شمالی ایران دارای تنوع زیستی بسیار بالایی هستند. تنوع درختان این جنگل‌ها، مانند راش، بلوط، توسکا، زبان گنجشک، شمشاد و گونه‌های بومی دیگر، به حفظ این اکوسیستم کمک کرده است. علاوه بر این، جنگل‌های هیرکانی زیستگاه حیوانات زیادی از جمله پرندگان، پستانداران، خزندگان و دوزیستان بومی منطقه هستند.

برخی درختان جنگل‌های هیرکانی در جهان مشاهده نمی‌شوند

تسنیم: جنگل‌های هیرکانی به موزه طبیعی معروف هستند. می‌توانید در این مورد توضیح بیشتری بدهید؟

موسوی: بله، جنگل‌های هیرکانی به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود به عنوان موزه طبیعی شناخته می‌شوند. این جنگل‌ها در حقیقت شامل مجموعه‌ای از گونه‌های گیاهی و جانوری هستند که بسیاری از آن‌ها در سایر نقاط دنیا وجود ندارند یا جزو گونه‌های با قدمت تاریخی بسیار زیادند؛ به عنوان مثال، جنگل‌های هیرکانی محل رشد گونه‌های خاصی از درختان هستند که تنها در این منطقه یافت می‌شوند؛ از جمله این درختان می‌توان به کرات، انجیلی، سفیدپلت و لرگ اشاره کرد. این درختان به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد خود، مثال‌های بی‌نظیری از تنوع زیستی هستند و از این نظر، جنگل‌های هیرکانی شبیه به یک موزه طبیعی واقعی به نظر می‌رسند.

تسنیم: از نظر تنوع گیاهی، جنگل‌های هیرکانی شامل چه درختانی بوده و کدامیک از آن‌ها بومی این منطقه هستند؟

موسوی: جنگل‌های هیرکانی تنوع گیاهی بسیار بالایی دارند که شامل انواع درختان پهن‌برگ و سوزنی‌برگ می‌شوند. برخی از مهم‌ترین درختان این جنگل‌ها شامل راش، بلوط، توسکا، نارون، زبان گنجشک، شمشاد هستند؛ علاوه بر این درختان، گونه‌هایی مانند کرات، انجیلی، سفیدپلت و لرگ وجود دارند که بومی جنگل‌های هیرکانی هستند و در نقاط دیگر جهان مشاهده نمی‌شوند. این ویژگی، جنگل‌های هیرکانی را به یک اکوسیستم منحصربه‌فرد جهانی تبدیل کرده است.

متأسفانه جنگل‌های هیرکانی با تهدیدات زیادی مواجه‌اند

تسنیم: جنگل‌های هیرکانی با چه چالش‌هایی برای حفظ و حراست مواجه هستند؟

موسوی: متأسفانه جنگل‌های هیرکانی با تهدیدات زیادی مواجه‌اند؛ از جمله این تهدیدات می‌توان به تخریب انسانی، تغییرات اقلیمی، آلودگی و مدیریت ضعیف منابع طبیعی اشاره کرد؛ برای مقابله با این چالش‌ها، نیاز به برنامه‌ریزی مناسب، مشارکت مردم و نظارت دقیق بر فعالیت‌های انسانی داریم.

تسنیم: می‌توانید درباره درختان و گونه‌های بومی جنگل‌های هیرکانی صحبت کنید؟

موسوی: درختان جنگل‌های هیرکانی شامل انواع درختان پهن‌برگ و سوزنی‌برگ هستند که هرکدام ویژگی‌های منحصر به فردی دارند. از جمله معروف‌ترین درختان این جنگل‌ها می‌توان به راش، بلوط، توسکا، نارون، زبان گنجشک و شمشاد اشاره کرد. این درختان نه تنها در این جنگل‌ها تنوع زیبایی ایجاد کرده‌اند، بلکه برخی از آن‌ها دارای کاربردهای زیست‌محیطی و اکولوژیکی بسیار مهم هستند؛ علاوه بر این درختان، جنگل‌های هیرکانی خانه‌ی برخی درختان و گیاهان بومی هستند که در هیچ کجای دیگر دنیا وجود ندارند. از جمله می‌توان به درختانی مانند کرات، انجیلی، سفیدپلت و لرگ اشاره کرد. این گونه‌ها، به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فردی که دارند، تنها در این اکوسیستم یافت می‌شوند و جزو ذخایر ژنتیکی مهم محسوب می‌شوند.

تغییرات اقلیمی تأثیرات منفی زیادی بر ‌جنگل‌ها هیرکانی گذاشت

تسنیم: با توجه به وسعت این جنگل‌ها و ویژگی‌های زیستی‌شان، چالش‌های اصلی در حفظ و مدیریت آن‌ها کدامند؟

موسوی: متأسفانه جنگل‌های هیرکانی با چالش‌های متعددی مواجه هستند. تخریب‌های ناشی از فعالیت‌های انسانی از جمله قطع بی‌رویه درختان، تغییر کاربری اراضی، و ساخت‌وسازها تهدیدی جدی برای این اکوسیستم هستند. همچنین تغییرات اقلیمی تأثیرات منفی زیادی بر روی این جنگل‌ها داشته و باعث تغییرات در اکوسیستم این منطقه شده است؛ علاوه بر این، آلودگی و شکار بی‌رویه نیز از دیگر تهدیدات برای این جنگل‌ها محسوب می‌شوند. برای مقابله با این تهدیدات نیاز به برنامه‌ریزی مناسب، اجرای طرح‌های حفاظتی و مشارکت مردم داریم.

تسنیم: با توجه به این چالش‌ها، چه اقداماتی برای حفظ این جنگل‌ها صورت گرفته و یا باید صورت گیرد؟

موسوی: برای حفاظت از جنگل‌های هیرکانی باید برنامه‌ریزی‌های جامع و متناسب با ویژگی‌های این اکوسیستم انجام شود. در این راستا، ایجاد مناطق حفاظت‌شده، توسعه مشارکت محلی، نظارت دقیق بر فعالیت‌های انسانی و افزایش آگاهی عمومی از جمله اقدامات ضروری هستند؛ همچنین نیاز داریم تا سازمان‌های محیط‌زیست، منابع طبیعی و دولت برنامه‌های ویژه‌ای برای مقابله با تخریب‌ها و چالش‌های زیست‌محیطی طراحی و اجرا کنند؛ برگزاری کمپین‌های اطلاع‌رسانی و ارتقاء دانش محیط‌زیستی در بین مردم محلی می‌تواند در این راه مؤثر باشد.

جنگل‌های هیرکانی میراث طبیعی و جهانی ایران هستند

تسنیم: جنگل‌های هیرکانی چقدر برای اقتصاد و معیشت مردم بومی می‌توانند فرصت ایجاد کنند؟

موسوی: جنگل‌های هیرکانی علاوه بر ارزش زیست‌محیطی، می‌توانند برای معیشت جوامع محلی نیز فرصت‌های اقتصادی ایجاد کنند. این فرصت‌ها شامل گردشگری پایدار، بهره‌برداری از محصولات جنگلی مانند میوه‌ها و گیاهان دارویی و ایجاد صنایع چوبی با مدیریت پایدار هستند؛ البته باید توجه داشت که بهره‌برداری از این منابع باید به صورت پایدار و بدون آسیب به اکوسیستم طبیعی صورت گیرد؛ همچنین باید در نظر داشت که بهره‌برداری بدون برنامه‌ریزی می‌تواند تهدیدات جدی برای تنوع زیستی این جنگل‌ها ایجاد کند.

تسنیم: سخن پایانی شما چیست؟

موسوی: جنگل‌های هیرکانی میراث طبیعی و جهانی ما هستند و برای حفظ آن‌ها نیاز به همکاری مشترک دولت، مردم و سازمان‌های مرتبط داریم. این جنگل‌ها جزو مهم‌ترین ذخایر زیستی جهان هستند و با حفاظت از آن‌ها می‌توان به حفظ تنوع زیستی، مقابله با تغییرات اقلیمی و حفظ تعادل محیط‌زیستی کمک کرد. ما باید با درکی درست از تهدیدات، چالش‌ها و فرصت‌ها، برای حفظ این میراث تلاش کنیم. از شما هم تشکر می‌کنم که این فرصت را برای گفتگو درباره این موضوع مهم فراهم کردید.

این میراث گران‌بها را برای آیندگان حفظ کنیم

به گزارش تسنیم، حفظ جنگل‌های هیرکانی، تنها مسئولیت مسئولان و نهادها نیست؛ این میراث طبیعی گران‌بها به مشارکت آگاهانه و مسئولانه تک تک افراد جامعه نیاز دارد. آنچه امروز در برابر چشمان ما به عنوان «موزه طبیعی» ایستاده، گنجینه‌ای از تنوع زیستی، تاریخ و اکوسیستم منحصر به فرد است که باید برای نسل‌های آینده حفظ شود. اگر درک درستی از ارزش این جنگل‌ها و تهدیدات آن داشته باشیم، می‌توانیم با اقداماتی مدون و مشارکتی، این میراث جهانی را برای آینده‌ای بهتر حفظ کنیم. جنگل‌های هیرکانی قلب سبز ایران و جهان هستند؛ نگهداری از این قلب، رسالت مشترک تمام انسان‌هاست.

انتهای پیام/