یک کمک حیاتی که بی‌عوض نماند

به گزارش گروه رسانه‌های خبرگزاری تسنیم، رهبر معظم انقلاب در دیدار هزاران نفر از اقشار مختلف مردم (1403/9/21) با اشاره به «انسداد لوله‌ی نفت عراق به مدیترانه» توسط دولت وقت سوریه در سال‌های دفاع مقدس، این اقدام را «کمک حیاتی» در «مقطعی حساس» و «حرکت تعیین‌کننده‌ی بزرگ» به نفع ما علیه صدام دانستند و فرمودند: «جمهوری اسلامی این خدمت را بی ‌عوض نگذاشت». پاسخ ایران به این خدمت بزرگ دولت سوریه، حضور ایران در سوریه برای مقابله با فتنه‌ی داعش بود. حضوری که دو علت اصلی نیز داشت: «حفظ حرمت اعتاب مقدسه» و «مساله‌ی امنیت» ایران. در یادداشتی به قلم آقای دانیال داودی، پژوهشگر اقتصاد، با نگاهی به آمارهای رسمی، محاسبات و برآوردها اهمیت خدمت دولت سوریه به ایران در دفاع مقدس مورد واکاوی قرار گرفته است.

برآوردها نشان می‌دهند این اقدام دولت سوریه در سال‌های دفاع مقدس حدود 91 میلیارد دلار از درآمدهای نفتی بالقوه‌ی دشمن کاست و به اقتصادش آسیب جدی وارد کرد.

ضربه‌ی کاری

با آغاز جنگ تحمیلی در سال 1980 و محدودیت عراق برای صادرات نفت از خلیج فارس، صادرات نفت این کشور از 3 میلیون و 247 هزار بشکه در روز در سال 1979 به 2 میلیون و 482 هزار بشکه در روز در سال 1980 کاهش یافت. پس از خلیج فارس، مهم‌ترین راه صادرات نفت عراق از طریق خط لوله‌ی سوریه بود که نفت را به دریای مدیترانه می‌رساند. دولت سوریه برای حمایت از ایران در جنگ تحمیلی و البته به این بهانه که حق امتیاز ترانزیتی که از عراق دریافت می‌کند برای پرداخت هزینه‌ی نگهداری خط لوله کافی نیست، ابتدا صادرات نفت از این خط لوله را به 250 هزار بشکه در سال 1981 کاهش داد و سپس در آوریل سال 1982 این رقم را به صفر رساند. این روند تا پایان دفاع مقدس ادامه داشت.

با پایان جنگ تحمیلی نیویورک‌تایمز در گزارشی به عنوان «عراق خط‌ لوله‌ی سوریه را رها کرد(1)» از تصمیم عراق برای رها کردن این خط لوله - که زمانی یک سوم نفت خام این کشور را از طریق سوریه به سواحل مدیترانه می‌رساند - خبر داد. صادرات نفت عراق در سال‌های 1981 تا 1984 حدود 800 هزار بشکه در روز ماند و از سال 1985 تا پایان جنگ تحمیلی، از طریق افزایش ظرفیت ترانزیت ترکیه توانست به مرور به سطح صادرات 2 میلیون بشکه در روز برسد. با این حال هیچ‌گاه تا پایان جنگ تحمیلی به میزان صادرات نفت خود در سال‌های پیش از جنگ بازنگشت.

 ضرر 91 میلیارد دلاری

نقش سوریه در کاهش صادرات نفت عراق از 3 میلیون و 200 هزار بشکه در روز به 800 هزار بشکه در روز در بحبوحه‌ی دفاع مقدس حدود یک میلیون و 200 هزار بشکه در روز بود. میانگین قیمت هر بشکه نفت خام در سال‌های دهه‌ی 1980 میلادی برابر با 26 دلار بود. بنابراین سیاست دولت سوریه در انسداد لوله‌ی نفت عراق، درآمد نفتی صدام را حداقل 11 میلیارد و 388 میلیون دلار در سال کاهش داد. این روند 8 سال ادامه داشت. اگر سوریه راه صادرات نفت عراق را آزاد می‌کرد، این کشور می‌توانست به‌کمک خط لوله‌ی جدید ترکیه بخش قابل توجهی از کاهش صادرات از خلیج فارس را جبران کند؛ مثلاً در سال 1986 حدود 2 میلیون و 600 هزار بشکه نفت صادر می‌کرد و در سال پایانی جنگ، با صادرات بیش از 3 میلیون و 200 هزار بشکه نفت به سطح صادرات پیش از جنگ تحمیلی بازمی‌گشت. بنابراین در سال‌های دفاع مقدس، سیاست دولت سوریه در حمایت از ایران، درآمد صدام را حدود 91 میلیارد و 104 میلیون دلار کاهش داد.

 افت تولید ناخالص ملی

در یک پژوهش، بر اساس روند تولید ناخالص ملی سال‌های 1976 تا 1980 عراق، تولید ناخالص ملی این کشور برای سال‌های 1980 تا 1986 برآورد شده است. بر اساس این محاسبات، اگر صدام وارد جنگ با ایران نمی‌شد عراق در سال‌های 1980 تا 1986 می‌توانست 210.1 میلیارد دلار درآمد ملی بیشتر داشته باشد. همچنین درآمد ملی این کشور در 17 ماه پایانی جنگ تحمیلی برابر با 79.7 میلیارد دلار بود در حالی که می‌توانست در شرایط غیرجنگی به 90 میلیارد دلار برسد؛ یعنی 10.3 میلیارد دلار بیشتر. بنابراین در مجموع کشور عراق در طول جنگ تحمیلی 220.4 میلیارد دلار درآمد ملی را از دست داد. از این میزان، 197.7 میلیارد دلار مربوط به از دست دادن درآمد بالقوه‌ی نفت است و 22.7 میلیارد دلار درآمد بالقوه‌ی از دست رفته‌ی غیرنفتی است.

منبع: (2) (1990)

توضیح: واحد اعداد ستون اول و سوم میلیارد دینار عراق (به قیمت جاری) و اعداد ستون‌های دوم و چهارم، میلیارد دلار آمریکا (به قیمت جاری) است.

حرکت تعیین‌کننده‌ی سوریه

همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد، برآوردها نشان می‌دهند در اثر انسداد خط لوله‌ی عراق-مدیترانه توسط دولت وقت سوریه، 91 میلیارد و 104 میلیون دلار درآمد بالقوه‌ی نفتی صدام از دست رفت. این رقم معادل 46 درصد از کل درآمد نفتی بالقوه‌ی از دست رفته‌ی عراق در طول جنگ تحمیلی است. فریدمن و کارش(3) (1993) در مورد آثار اقتصادی جنگ ایران و عراق بر این کشور می‌نویسند: «عراق از یک کشور مرفه با حدود 35 میلیارد دلار ذخایر ارزی خارجی در 1980 به کشوری با 80 میلیارد دلار بدهی خارجی، زیرساخت‌هایی از هم پاشیده و اقتصادی در تنگنا در سال‌های پس از جنگ تبدیل شد.» اهمیت کار سوریه از این منظر نیز هویداست. می‌توان تصور کرد اگر انسداد خط لوله‌ی عراق به مدیترانه در سوریه نبود، در سال پایان جنگ، صدام نه‌تنها بدهی خارجی نداشت بلکه همچنان 10 میلیارد دلار نیز ذخایر ارزی داشت. بنابراین همان‌طور که رهبر معظم انقلاب فرمودند، به‌حق این اقدام دولت سوریه «حرکت تعیین کننده‌ی بزرگ» به‌نفع ما و علیه صدام بود.

1) Hijazi, I. (1988, December 14). Iraq Abandons Syria Pipeline. The New York Times.

2) Mofid, K. (1990). The Economic Consequences of the Gulf War. Routledge.

3) Freedman, L., Karsh, E. (1993). The Gulf Conflict, 1991-1991. Princeton University Press.

منبع: khamenei.ir

انتهای پیام/