فرصت طلایی برای بهبود اقتصاد با صادرات مرکبات/ موانع چیست؟
استان مازندران با تولید سالانه ۳میلیون تن مرکبات بهویژه پرتقال و نارنگی یکی از مهم‌ترین قطب‌های باغبانی ایران است؛ این حجم عظیم تولید نه‌تنها می‌تواند نیاز داخلی را تأمین کند، بلکه ظرفیت بالایی برای صادرات به بازارهای بین‌المللی دارد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از ساری، مازندران، به‌عنوان قطب اصلی تولید مرکبات ایران، سالانه بیش از 3 میلیون تن پرتقال و نارنگی تولید می‌کند؛ توسعه صادرات مرکبات می‌تواند یک ابزار استراتژیک برای بهبود اقتصاد منطقه‌ای و ملی باشد، اما با وجود پتانسیل فراوان، صادرات مرکبات استان مازندران هنوز نتوانسته است به میزان قابل انتظار برسد. بخش عمده‌ای از این مشکل به ضعف زیرساخت‌های صادراتی، مانند کمبود سردخانه‌های مدرن و بسته‌بندی مناسب برمی‌گردد؛ از طرفی، وجود رقابت در بازارهای بین‌المللی، بهویژه با صادرکنندگان پیشرو از کشورهای دیگر مانند ترکیه و اسپانیا، اهمیت بهبود کیفیت محصول و ارتقای استانداردهای صادراتی را برجسته می‌کند.
در این میان، روسیه و عراق به‌دلیل نیاز بالای این کشورها به مرکبات، فرصتی طلایی برای باغداران و تجار مازندرانی ایجاد کرده‌اند؛ استفاده از دیپلماسی اقتصادی برای حذف موانع گمرکی و هزینه‌های حمل‌ونقل می‌تواند این مسیر را هموارتر کند؛ از سوی دیگر، ایجاد ارتباط پایدار بین تولیدکنندگان و صادرکنندگان و معرفی فناوری‌های نوین کشاورزی، به افزایش بهره‌وری و کاهش ضایعات محصولات کمک خواهد کرد.
خبرنگار تسنیم در مازندران در این گزارش به بررسی نظرات کارشناسان و فعالان این حوزه می‌پردازد تا تصویری دقیق از فرصت‌ها و چالش‌های صادرات مرکبات مازندران ارائه شود.
امیدهای باغداران مازندرانی در تولید و صادرات مرکبات
احمد محمدی، باغدار پرتقال و نارنگی در شهرستان قائم‌شهر، با نگاهی به درختان انبوه باغش می‌گوید: «خدا را شکر، امسال محصول خوبی داشتیم؛ پرتقال‌های درشت و نارنگی‌های آبداری که می‌توانند در هر بازاری حرفی برای گفتن داشته باشند، اما همیشه نگرانی‌هایی وجود دارد. یکی از این دغدغه‌ها، نگهداری محصول تا زمان فروش است. به‌دلیل نبود سردخانه کافی، بسیاری از ما مجبوریم مرکبات را با قیمت پایین‌تر از ارزش واقعی به واسطه‌ها بفروشیم.»
وی ادامه می‌دهد: «ما باغداران هر سال با زحمت زیاد درخت‌ها را از آفات حفظ می‌کنیم، آبیاری و کوددهی درست انجام می‌دهیم، اما وقتی محصول می‌رسد، از خودمان می‌پرسیم؛ آیا این زحمات جواب می‌دهد یا نه؟ اگر صادرات گسترده‌تر و منظم‌تری داشته باشیم، دیگر مجبور نیستیم برای فروش محصولاتمان چانه بزنیم یا نگران خراب شدن محصول باشیم، فروش به بازارهای خارجی می‌تواند درآمد بیشتری نصیب ما کند.»
محمدی به موضوع کیفیت نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «صادرات استانداردهایی می‌خواهد که بعضی از ما هنوز به آن‌ها عادت نکرده‌ایم، مثلاً بسته‌بندی‌های مدرن که برای بازارهای خارجی ضروری است. اگر دولت و نهادهای مرتبط آموزش‌هایی در این زمینه برگزار کنند یا یارانه‌ای برای تهیه تجهیزات بسته‌بندی در اختیار ما بگذارند، قطعاً محصولات ما در بازارهای جهانی موفق‌تر خواهند بود.»
او همچنین به نقش آب‌وهوا در کشاورزی اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «هواشناسی اعلام کرده است که فعلاً خبری از سرمازدگی نیست، اما ما همیشه باید نگران باشیم. سرمای شدید ناگهانی می‌تواند بخش زیادی از محصولات ما را نابود کند. اگر امکانات بیشتری برای پیشگیری از سرمازدگی داشته باشیم، مثلاً دستگاه‌های گرم‌کننده در باغ‌ها، خیلی از این خسارات را می‌توانیم کاهش دهیم.»
محمدی صحبت‌هایش را با آرزو برای آینده‌ای بهتر تمام می‌کند و می‌گوید: «امیدوارم روزی برسد که محصولات مازندران مثل برندهای جهانی در همه‌جا شناخته شوند. باغ‌های ما ظرفیت این را دارند که با کمی حمایت و مدیریت درست، نه‌تنها نیاز کشور بلکه نیاز کشورهای همسایه را هم تأمین کنند.»
راهکارهای موفقیت در بازارهای جهانی
آقای حسینی، صادرکننده باسابقه مرکبات و مالک یکی از بزرگ‌ترین سورتینگ‌های مازندران، با اشاره به اهمیت صادرات در بهبود اقتصادی منطقه می‌گوید: «سال‌هاست که ما در حوزه صادرات مرکبات فعالیت می‌کنیم و می‌توانم بگویم مازندران ظرفیت بی‌نظیری برای رقابت با بازارهای بین‌المللی دارد، اما هنوز تا رسیدن به جایگاه مطلوب فاصله داریم؛ یکی از مهم‌ترین مشکلات ما نبود برنامه‌ریزی جامع برای فرآیند صادرات است. صادرات نیازمند ثبات است و نمی‌توان با تصمیمات مقطعی بازارهای هدف را حفظ کرد.»
وی ادامه می‌دهد: «ما در سورتینگ‌های خود، مرکبات را براساس استانداردهای بین‌المللی بسته‌بندی و درجه‌بندی می‌کنیم، اما یکی از چالش‌های بزرگ ما، تأمین هزینه‌های سنگین این فرآیندهاست. بسته‌بندی‌های باکیفیت که مورد نیاز بازارهایی مثل روسیه و کشورهای حوزه خلیج فارس است، سرمایه‌گذاری زیادی می‌طلبد. اگر حمایت‌های بیشتری از سوی دولت برای تأمین مواد اولیه بسته‌بندی یا مشوق‌های صادراتی انجام شود، می‌توانیم با رقبای جهانی راحت‌تر رقابت کنیم.»
حسینی به ظرفیت‌های بازار روسیه اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «روسیه یکی از مهم‌ترین بازارهای هدف ماست، این کشور به‌دلیل سرمای شدید و نبود تولیدات داخلی کافی، واردکننده عمده مرکبات است، اما متأسفانه، به‌دلیل هزینه‌های بالای حمل‌ونقل دریایی و نبود زیرساخت‌های مناسب در بنادر، قیمت تمام‌شده محصول برای ما بالاتر از حد معمول است. اگر خطوط حمل‌ونقل دریایی مستقیم و ارزان‌تر ایجاد شود، صادرات به روسیه برای ما بسیار پرسودتر خواهد بود.»
وی همچنین به بازارهای نزدیک‌تر همچون عراق می‌پردازد و ادامه می‌دهد: «عراق به‌دلیل نزدیکی جغرافیایی و روابط تجاری خوب، بازار جذابی برای مرکبات ماست، اما این بازار هم مشکلات خودش را دارد؛ گاهی قوانین واردات تغییر می‌کنند و ما مجبور می‌شویم کالاهای آماده‌شده را برای فروش در بازار داخلی بازگردانیم، این نوع تغییرات برای ما بسیار زیان‌بار است و به ثبات اقتصادی آسیب می‌زند.»
حسینی در پایان درباره اهمیت توسعه صنایع تبدیلی در مازندران می‌گوید: «اگر بتوانیم بخش بیشتری از مرکبات را فرآوری کنیم و به محصولاتی مانند آب‌میوه، کنسانتره یا اسانس تبدیل کنیم، ارزش افزوده زیادی نصیب کشاورزان و صادرکنندگان خواهد شد، این کار نه‌تنها از اتلاف محصول جلوگیری می‌کند، بلکه بازارهای جدیدی نیز برای محصولات ما ایجاد می‌کند، امیدوارم با حمایت‌های بیشتر و هماهنگی بهتر میان کشاورزان، سورتینگ‌داران و تجار، بتوانیم ظرفیت‌های بی‌نظیر مازندران را به دنیا نشان دهیم.»
اقتصاد کشاورزی مازندران و صادرات مرکبات
دکتر مجید قربانی، عضو هیئت علمی دانشگاه و دارای دکترای اقتصاد کشاورزی، در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در ساری به اهمیت صادرات مرکبات مازندران پرداخت و با تأکید بر ضرورت بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود گفت: «مازندران به‌عنوان قطب اصلی تولید مرکبات در ایران، سالانه بیش از 3 میلیون تن محصول تولید می‌کند که بخش عمده‌ای از آن می‌تواند وارد بازارهای بین‌المللی شود، اما چالش‌های زیادی در این مسیر وجود دارد که مانع از تحقق کامل پتانسیل صادراتی منطقه شده است.»
وی در ادامه توضیح داد: «یکی از مشکلات اصلی در زنجیره صادرات مرکبات، نبود زیرساخت‌های مناسب است، به‌عنوان مثال، بسیاری از محصولات به‌دلیل ضعف در فرآیندهای حمل‌ونقل و نگهداری، پیش از رسیدن به بازارهای هدف، کیفیت خود را از دست می‌دهند؛ این مسئله نیاز به سرمایه‌گذاری در سردخانه‌های مدرن و سیستم‌های حمل‌ونقل یخچال‌دار را نشان می‌دهد.»
قربانی به اهمیت بازارهای هدف اشاره و اضافه کرد: «بازارهایی مثل روسیه و کشورهای حوزه خلیج فارس به‌دلیل تقاضای بالا و نزدیکی جغرافیایی، از جذاب‌ترین گزینه‌ها برای صادرات مرکبات هستند، اما رقابت با کشورهایی مثل ترکیه، مصر و اسپانیا که از زیرساخت‌های قوی‌تر و سیاست‌های حمایتی مؤثر بهره‌مند‌ند، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و استراتژیک است.»
او با تأکید بر لزوم استانداردسازی محصولات گفت: «برای ورود به بازارهای جهانی، باید استانداردهای سخت‌گیرانه‌ای را رعایت کنیم، این امر شامل کیفیت محصول، بسته‌بندی مدرن، و گواهی‌های بهداشتی و محیط‌زیستی است، کشورهای واردکننده اغلب محصولاتی با کیفیت پایین را نمی‌پذیرند، اینجاست که آموزش کشاورزان و حمایت از سورتینگ‌داران اهمیت پیدا می‌کند.»
قربانی همچنین به نقش سیاست‌گذاری‌های کلان پرداخت و گفت: «دیپلماسی اقتصادی یکی از ابزارهای مهم برای گسترش صادرات است؛ ما باید موانع تعرفه‌ای و گمرکی را از طریق توافقات تجاری کاهش دهیم، علاوه بر این، تقویت صنایع تبدیلی در منطقه می‌تواند ارزش افزوده بیشتری ایجاد کند؛ تولید محصولات فرآوری‌شده مثل کنسانتره پرتقال یا اسانس نارنگی، نه‌تنها بازارهای جدیدی را باز می‌کند، بلکه از ضایعات محصول جلوگیری می‌کند.»
وی تأکید کرد: «برای توسعه صادرات، نیازمند یک رویکرد چندجانبه هستیم که شامل حمایت از کشاورزان، اصلاح ساختارهای بازار، و بهبود زیرساخت‌ها باشد، اگر بتوانیم این مسائل را حل کنیم، مازندران می‌تواند به یکی از بزرگ‌ترین تأمین‌کنندگان مرکبات در بازارهای جهانی تبدیل شود.»
قربانی در ادامه صحبت‌های خود با بررسی فرصت‌ها و چالش‌های پیشِ‌روی صادرات مرکبات به موضوع پایداری اقتصادی و تأثیر آن بر کشاورزان پرداخت و گفت: «یکی از موضوعات بسیار مهم در بحث صادرات، ایجاد زنجیره ارزش پایدار است. بسیاری از کشاورزان مازندران به‌دلیل نوسانات قیمتی در بازار داخلی و خارجی دچار زیان می‌شوند؛ اگر قراردادهای بلندمدت صادراتی منعقد شود، کشاورزان می‌توانند با اطمینان بیشتری به کشت و تولید محصول بپردازند، این امر نه‌تنها انگیزه تولید را افزایش می‌دهد، بلکه باعث رشد اقتصادی منطقه نیز می‌شود.»
وی افزود: «در حوزه صادرات مرکبات، رقابت یک اصل اجتناب‌ناپذیر است، اما متأسفانه یکی از مشکلات ما عدم استفاده از برندهای معتبر است، در بازار جهانی، برند محصول همانند کیفیت آن اهمیت دارد، برای این‌که مرکبات مازندران جایگاه بهتری در بازارهای بین‌المللی پیدا کند، باید روی برندسازی سرمایه‌گذاری کنیم، این موضوع نیازمند هماهنگی بین باغداران، صادرکنندگان، و نهادهای مرتبط است.»
قربانی در ادامه با اشاره به ظرفیت‌های کم‌تراستفاده‌شده تأکید کرد: «یکی از موارد مغفول در صنعت مرکبات، ارزش افزوده‌ای است که می‌توان از محصولات جانبی به دست آورد. پوست مرکبات، روغن‌های معطر، و حتی ضایعات کشاورزی قابلیت تبدیل به محصولاتی را دارند که در صنایع غذایی، دارویی، و آرایشی کاربرد دارند. ایجاد صنایع تبدیلی کوچک و متوسط در مازندران می‌تواند به کاهش ضایعات و افزایش درآمد کشاورزان کمک کند.»
او همچنین نقش دولت در حمایت از صادرات را حیاتی دانست و گفت: «در شرایط فعلی، مشوق‌های صادراتی مثل یارانه‌های حمل‌ونقل، تأمین تسهیلات مالی با بهره کم، و کاهش موانع اداری می‌تواند تأثیر بسزایی در افزایش صادرات داشته باشد، علاوه بر این، دولت باید روی ایجاد توافقات تجاری منطقه‌ای متمرکز شود، به‌عنوان مثال، اتحادیه اقتصادی اوراسیا می‌تواند بستر مناسبی برای افزایش صادرات به کشورهای روسیه، قزاقستان، و بلاروس فراهم کند.»
قربانی در صحبت‌های خود با اشاره به اهمیت تحقیقات و فناوری‌های نوین در کشاورزی گفت: «برای افزایش بهره‌وری و کیفیت مرکبات، باید به‌سمت استفاده از فناوری‌های مدرن برویم. به‌کارگیری روش‌های هوشمند در آبیاری، مدیریت خاک، و کاهش آفات می‌تواند تولیدات را بهبود بخشد، همچنین آموزش کشاورزان درباره روندهای جدید بازار و نحوه رعایت استانداردهای صادراتی نقش بسزایی در موفقیت صادرات ایفا می‌کند.»
او تأکید کرد: «با نگاهی جامع به زنجیره تولید تا صادرات و با استفاده از ظرفیت‌های علمی، تجاری و سیاست‌گذاری، می‌توان مرکبات مازندران را به یکی از کالاهای استراتژیک صادراتی کشور تبدیل کرد.»
افزایش کیفیت و ظرفیت صادرات مرکبات مازندران اولویت دولت
بابک مؤمنی، مدیرکل جهاد کشاورزی مازندران، در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در ساری گفت: «مازندران با داشتن حدود 150 هزار هکتار باغ مرکبات و تولید سالانه بیش از 3 میلیون تن محصول، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان مرکبات در کشور است؛ این حجم تولید تأثیر زیادی بر اقتصاد استان دارد و سالانه ارزآوری زیادی بهویژه از طریق صادرات به کشورهای مختلف، از جمله روسیه و عراق، به‌همراه دارد.
وی با اشاره به چالش‌ها و فرصت‌های پیشِ‌روی صادرات مرکبات ادامه داد: «صادرات مرکبات در زمان حاضر با چالش‌های متعددی روبه‌رو‌ست؛ بهویژه در حوزه بسته‌بندی، حمل‌ونقل، و استانداردهای صادراتی. یکی از مهم‌ترین مواردی که باید به آن توجه شود، ارتقای کیفیت محصولات برای رقابت با کشورهای رقیب است، به‌عنوان مثال، کشورهای تولیدکننده مرکبات مانند ترکیه و اسپانیا از بسته‌بندی‌های مدرن و روش‌های حمل‌ونقل پیشرفته استفاده می‌کنند، بنابراین ما باید زیرساخت‌های لازم برای رقابت در بازارهای جهانی را تقویت کنیم.»
مدیرکل جهاد کشاورزی مازندران با اشاره به اهمیت توسعه صنایع تبدیلی در استان گفت: «یکی از راه‌های افزایش ارزش افزوده در صنعت مرکبات، گسترش صنایع تبدیلی است. محصولات جانبی مرکبات مانند روغن‌های معطر، عصاره‌ها، و حتی ضایعات کشاورزی می‌توانند به محصولات جدید و سودآوری تبدیل شوند، به همین دلیل، حمایت از صنایع تبدیلی در مازندران بسیار حائز اهمیت است. این صنایع می‌توانند از ضایعات تولیدشده در فصل برداشت مرکبات جلوگیری و به‌طور مستقیم به ایجاد اشتغال در استان کمک کنند.»
بابک مؤمنی به مشکلات موجود در فرآیندهای صادراتی و راهکارهای پیشنهادی برای حل آن‌ها اشاره کرد و گفت: «یکی از مشکلات اصلی در مسیر صادرات، پایین بودن ظرفیت ذخیره‌سازی محصولات است. محصولات مرکبات به‌دلیل ویژگی‌های خاص خود، پس از برداشت نیاز به شرایط خاصی برای نگهداری دارند، در زمان حاضر، زیرساخت‌های سردخانه‌ای در استان پاسخگوی نیازهای موجود نیست، بنابراین یکی از اقدامات ضروری، ساخت سردخانه‌های مدرن و به‌روز است که می‌تواند زمان نگهداری محصولات را افزایش دهد و امکان صادرات را در طول مدت بیشتری فراهم کند.»
وی همچنین با تصریح به لزوم توجه به آموزش کشاورزان خاطرنشان کرد: «برای بهبود کیفیت محصولات و رعایت استانداردهای جهانی، لازم است که کشاورزان آموزش‌های لازم را ببینند، این آموزش‌ها باید شامل نکاتی در خصوص نحوه برداشت صحیح، رعایت بهداشت در مراحل مختلف، و استانداردهای مورد نیاز برای بسته‌بندی و صادرات باشد.»
مؤمنی راجع به سیاست‌های حمایتی دولت گفت: «دولت باید با ارائه مشوق‌های صادراتی، تسهیلات مالی، و حمایت‌های مالی برای سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف، کشاورزان و صادرکنندگان را ترغیب به ارتقای کیفیت محصولات کند، همچنین تقویت دیپلماسی اقتصادی برای رفع موانع تعرفه‌ای و گمرکی در کشورهای هدف می‌تواند به توسعه صادرات کمک شایانی کند.»
سخن پایانی برای بهبود صادرات مرکبات
به گزارش تسنیم، استان مازندران، با تاریخچه‌ای غنی در تولید مرکبات و برخورداری از ظرفیت‌های فراوان در این حوزه، در زمان حاضر به یکی از کانون‌های مهم اقتصادی کشور تبدیل شده است. تولید سالانه بیش از 3 میلیون تن مرکبات و اهمیت این محصول در صادرات به کشورهای مختلف مانند روسیه و عراق، نشان‌دهنده جایگاه ویژه این استان در اقتصاد ملی است، اما برای تبدیل این ظرفیت به یک موتور محرک اقتصادی پایدار، لازم است که به برخی چالش‌ها و مشکلات توجه بیشتری شود.
حمایت از کشاورزان و صادرکنندگان، ارتقاء کیفیت محصولات، افزایش صنایع تبدیلی، و تقویت زیرساخت‌های حمل‌ونقل و ذخیره‌سازی از جمله اقدامات ضروری است که در زمان حاضر نیازمند توجه ویژه است، از سوی دیگر، بهبود روابط تجاری با کشورهای هدف و فراهم کردن شرایط مناسب برای صادرات، می‌تواند باعث رونق هرچه بیشتر این بخش شود.
دولت و نهادهای مربوطه باید با همکاری بیشتر با کشاورزان، صادرکنندگان و بخش خصوصی، شرایطی را فراهم کنند که باغداران با اطمینان بیشتری به کشت و تولید مرکبات بپردازند و بازارهای جهانی را هدف قرار دهند، کنار این اقدامات، توجه به استانداردهای جهانی، برندسازی محصولات، و گسترش دیپلماسی اقتصادی می‌تواند به جایگاه مهم‌تری برای مرکبات مازندران در بازارهای بین‌المللی کمک کند؛ بااین‌همه، موفقیت در صادرات مرکبات مازندران مستلزم یک رویکرد جامع و همکاری همه‌جانبه است که در آن تمام اجزای زنجیره تولید تا صادرات با هم متحد شوند و گام‌های مؤثری برای افزایش سهم این استان در بازار جهانی برداشته شود.
انتهای پیام/+
