نگاهی به نهاد کتابخانه‌ها / نظربلند با چه میراثی روبروست؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم،‌ روز گذشته  آزاده نظربلند با حکم سید‌عباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی  به سمت دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی منصوب شد. این دومین مدیر انتصابی صالحی از میان بانوان فعال حوزه فرهنگ است.

نظربلند دارای دکترای کتابداری و اطلاع رسانی است،‌ وی در دولت سیزدهم‌، معاون کتاب و فرهنگ موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران را بر عهده داشت،‌ هم‌چنین در کارنامه کاری او معاونت فناوری و اطلاع رسانی خانه کتاب و ادبیات ایران، مدیرکمیته اطلاع رسانی در چند دوره از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، مدیریت برخی کمیته‌های اجرایی در دوره‌های مختلف هفته کتاب و ... دیده می‌شود.

انتصاب نظربلند به سمت دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی که سال گذشته با پیشنهاد وزیر ارشاد وقت و مصوبه هیات وزیران به  عنوان یک مقام سیاسی شناخته شد،‌ مسئولیت بسیاری را برای وی به همراه دارد،‌ نظربلند با توجه به وسعت مجموعه تحت مدیریتش مسیری سخت پیش رو دارد،  چرا که نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور یک شبکه مویرگی در حوزه فرهنگ است که بیش از 6 هزار کتابدار را در بدنه خود جای داده‌است،‌ کتابدارانی که در دو دهه گذشته همواره مساله معیشت و حقوق آن‌ها به عنوان یک مساله جدی مطرح بوده است.

هم‌چنین نهاد به عنوان یکی از متولیان اصلی ترویج کتابخوانی و خواندن که پس از شبکه گسترده‌ مساجد و مدارس، «بزرگترین شبکه فرهنگی عمومی در کشور» است، با بیش از 3800 باب کتابخانه و تلاش بیش از 7500 پرسنل و 12.5 میلیون نفر عضو که حدود 2.5 میلیون نفر آن فعال و در ارتباط مستمر با مجموعه هستند، خدمات ارائه می‌دهد. آن هم در حوزه‌ کتابخوانی که حوزه‌ای پرچالش در ایران به شمار می‌رود.

فارغ از توانایی‌‌هایی که آزاده نظربلند با توجه به سابقه کاری و تحصیلاتش می‌تواند در سمت دبیرکلی نهاد از خود نشان دهد‌، برخی از اهل فرهنگ حتی پیش از مطرح شدن نام نظربلند،‌ برای این سمت،‌ معتقد بودند که صالحی نباید به مدیریت نهاد کتابخانه‌های عمومی دست بزند،‌ مهدی رمضانی چهره‌ای معتدل بود که در دوران حضورش در نهاد کتابخانه‌های عمومی اقدامات خوبی  داشت،‌ رمضانی در دوره حضورش در نهاد توانست،‌ نهاد را از به یکی از مساله‌های جدی دولت تبدیل کند،‌  او هم‌چنین با ارتباز موثر با بدنه دولتمردان و مجلس توانست قانون تاسیس نهاد را تا اندازه قابل توجهی در مجلس به پیش برد،‌ با این حال صالحی ترجیح داده است با تغییر همه مدیران میانی وزارتخانه، فصل تازه‌ای را در وزرات فرهنگ دولت چهاردهم رقم زند.

اما دیروز و با انتصاب نظربلند،‌ مهدی رمضانی نیز پس از 3 سال از مسند دبیرکلی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور خداحافظی کرد،‌ رمضانی در اواخر آذرماه 1400 مسئولیت نهاد را برعهده گرفت،‌ پیش از آن نیز معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی نهاد در دوره مدیریت علیرضا مختارپور بود.

رمضانی با حضور در نهاد به سمت دبیری کل،‌ در همان ابتدا  به احصای چندین مشکل پرداخت، معیشت کتابداران،‌ ساختار نهاد کتابخانه‌های عمومی، بدهی مالیاتی، اصلاح قانون تأسیس نهاد، اصلاح آئین‌نامه اجرایی قانون، تأمین منابع پایدار نهاد و... از جمله مشکلات شناسایی شده بود که مسیر حرکت وی برای سه سال پیش رو را مشخص کرد. در این سه سال برخی از این مسائل پیگیری و حل شد و برخی نیز  هنوز به مقصد نرسیده‌اند.

تبدیل کتابخانه‌ها از سالن مطالعه به «پایگاه فعال و اثرگذار فرهنگی ـ اجتماعی»

رمضانی هم‌چنین تلاش کرد که رویکرد خدمات کتابخانه‌های عمومی از «امانت»، «عضویت» و«سالن مطالعه» به «پایگاه فعال و اثرگذار فرهنگی ـ اجتماعی» تبدیل کند، موضوعی که در عمده سخنرانی‌های وی در مراسم‌های مختلف و نشست‌های خبری به آن تاکید می‌شد. وی پیشتر نیز گفته بود که نهاد یکی از گسترده‌ترین شبکه‌های خدمت‌رسان عمومی در دنیا، آسیا و جهان اسلام است،‌ به گونه‌ای که در دنیا جزو 15 کشور برتر، در آسیا جزو 5 کشور برتر و در منطقه، رتبه نخست را دارد.

یکی از دیگر اقدامات رمضانی تبدیل کردن مساله «کتاب و کتابخوانی» به مساله دولت بود،‌ در این میان توجه رئیس جمهور شهید به حوزه فرهنگ و تلاش وزیر فرهنگ وقت نیز بی‌تاثیر نبود،‌  ورود واژه «کتابخانه‌های عمومی» به گفتمان دولتمردان علی‌الخصوص شهید رئیسی،  اختصاص اعتبارات ویژه در سفرهای ریاست جمهوری به استان‌ها به کتابخانه‌های عمومی، دستور برای رفع مشکلات معیشتی کتابداران، توجه به مساله کتابخانه‌های سیار و ... از برکات این توجه بوده است.

ابلاغ سند ملی خواندن

 از دیگر اقداماتی که در دوره مدیریت رمضانی در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور رخ داد،‌  ابلاغ سند ملی خواندن و ترویج مطالعه مفید و تعیین وظیفه برای 21 دستگاه به منظور تحقق نهضت کتابخوانی بوده است.

سند ملی «خواندن و ترویج مطالعه مفید» با هدف تبیین مأموریت‌های دستگاه‌های 23 گانه برای دسترسی آسان و ارزان شهروندان به موارد خواندنی مناسب و توسعه مهارت‌های خواندن و رفع موانع عمومی‌سازی فرهنگ مطالعه تدوین شده است.

این سند 14 ماده‌ای، با 6 تبصره در جلسه 24 بهمن 1402 شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب و 19 اردیبهشت سال جاری با امضای رئیس‌جمهور و رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی ابلاغ شد.

سند خواندن و ترویج مطالعه مفید حداکثر 5 سال اعتبار دارد و بعد از آن براساس اقتضائات و نیازهای کشور به پیشنهاد نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور توسط شورای فرهنگ عمومی کشور ارزیابی و بازبینی و در صورت نیاز به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارجاع می‌شود.

توسعه کتابخانه‌های عمومی

در این سه سال هم‌چنین توسعه کتابخانه‌های عمومی از طریق اتمام پروژه‌های نیمه‌تمام ادامه پیدا کرد،‌ به گونه‌ای که تعداد کتابخانه‌های عمومی از 3 هزار و 599 باب در پایان سال 1399 به 3 هزار و 828 باب رسید.برخی از این پروژه‌ها هم‌چون کتابخانه‌های مرکزی استان‌های سنندج، قم، خرم آباد و...از جمله پروژه‌هایی بودند که هر یک بین 15 تا 20 سال متوقف بوده وبا کار جهادی به بهره‌برداری رسیدند.

 رمضانی هم‌چنین تلاش کرد تا 4 ساختمان اداری ستاد مرکزی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور را در یک ساختمان تجمیع کند،‌ رایزنی‌ها موجب شد تا یکی از ساختمان‌های نهاد ریاست جمهوری که با نام ساختمان پُست شناخته می‌شود و از یک هویت تاریخی و فرهنگی برخوردار است،‌ به نهاد کتابخانه‌های عمومی اختصاص داده شود.

توسعه ناوگان کتابخانه‌های سیار

یکی از اقدامات قابل تامل این دوره که با توجه ویژه آیت‌الله رئیسی پیش رفت،‌ توسعه ناوگان کتابخانه‌های سیار بود،‌که به مدت 3 سال از 27 بابا به 57 باب افزایش یافت. البته قرار بود،‌ 200 دستگاه دیگر ازمحل مسئولیت اجتماعی خودروسازان به این ناوگان افزوده ‌شود که با نیمه تمام ماندن دولت این موضوع نیز بلاتکلیف ماند.

در این 3 سال،‌ نهاد کتابخانه‌های عمومی به لحاظ منابع تغییراتی داشته است‌، تعداد منابع نهاد از پایان سال 99 تا آبان 1403 رشد 14 درصدی را تجربه کرده است،‌ با این حال انتقادهای بسیاری در همه دوره‌ها بر کمبود منابع در نهاد وجود دارد که بخش قابل توجهی از این کمبود به کمبود بودجه مرتبط است. تعداد عضویت جدید در نهاد نیز 81 درصد رشد داشته است.

ترویج کتابخوانی و توسعه عدالت فرهنگی، رونق فرهنگی و شکوفایی فرهنگ و هنربا نگاه ویژه به مناطق محروم و کم برخوردار از دیگر مواردی بود که در دستور کار نهاد در این سه سال اخیر قرار داشته است.

رویکرد بین‌الملل

عضویت در ایفلا، مشارکت نهاد در انتخابات 2023 ایفلا با معرفی 4 نامزد وعضویت مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی نهاد در بخش «سواد و خواندن»، شرکت نماینده نهاد در کارگاه منطقه‌ای ایفلا در بانکوک، امضای تفاهم‌نامه همکاری با کتابخانه امام امیرالمؤمنین(ع) نجف، امضای تفاهم‌نامه با کتابخانه غازی خسروبیگ سارایوو، میزبانی از مهمانان خارجی همایش بین‌المللی کتابخانه‌های عمومی و کسب‌وکارهای کوچک (از 3 قاره جهان) (آبان 1402)، دعوت هیئتی از نهاد برای شرکت در دو رویداد کتابخانه‌ای روسیه، برگزاری دومین دوره جشنواره کتابخوان و رسانه، برگزاری جشنواره بین المللی کارتون کتاب و نمایشگاه آثار در تاتارستان روسیه از جمله اقدامات بین‌المللی نهاد در دولت سیزدهم بوده است.

طرح اصلاح قانون تأسیس نهاد کتابخانه‌های عمومی

اما یکی از جدی‌ترین اقداماتی که در این 3 سال انجام شد،‌ طرح اصلاح قانون تأسیس نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور بود،‌ طرجی که به تصویب کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی رسیده و در نوبت طرح در صحن علنی مجلس قبل نیز قرار داشت‌، اما تاکنون هم‌چنان در نوبت مانده است.

اقدامات نیمه ‌تمام

نهاد کتابخانه‌های عمومی اقدامات نیمه‌کاری نیز دارد که می‌توان از آن با عنوان میراث برای مدیران تازه نهاد یاد کرد.

تصویب طرح اصلاح قانون تأسیس نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور هنوز در مجلس شورای اسلامی بلاتکلیف است، طرح اصلاحی آیین‌نامه اجرایی قانون تاسیس هنوز تصویب نشده است،‌ اختصاص بودجه پایدار از طریق ایجاد فصل یک در بودجه، افزایش ناوگان کتابخانه‌های سیار(خرید خودرو و تجهیز) به 200 دستگاه با دستور رئیس چجمهور شهید دولت سیزدهم قرار بود انجام شود‌، اما اکنون در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، اجرای سند ملی خواندن و ترویج مطالعه از طریق تشکیل کارگروه‌ها با حضور نمایندگان 21 دستگاه در این سند درگیر موضوع ترویج کتابخوانی که می‌تواند فصل جدیدی را در حوزه کتابخوانی و ترویج شکل خواهد داد. 

مساله کتاب و کتابخوانی در کشور ما همواره یبه عنوان یک مساله مهم و جدی در حوزه فرهنگ مطرح بوده است،‌ رهبر انقلاب نیز در این زمینه توصیه‌ها و مطالبات گسترده‌ای دارند،‌ نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به عنوان یکی از متولیان اصلی ترویج کتابخوانی در کشور در این میان نقشی مهم دارد‌، باید دید نظربلند برای اداره این شبکه گسترده چه برنامه‌ای دارد؟

انتهای پیام/