نهضت سوادآموزی به سبک پهلوی!

به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، جبار امرایی؛ نویسنده و پژوهشگر تاریخ ایران و اسلام در یادداشتی به وضعیت سوادآموزی در دوران پهلوی پرداخته که در زیر آمده است:

یکی از پایه‌های اصلی پیشرفت و ترقی هر کشور افزایش کمی و کیفی سطح علمی مردم آن کشور است که با تربیت دانشمندان و نخبگان علمی در زمینه‌های مختلف، علوم روز دنیا را کسب کرده تا از نظر تکنولوژی و فناوری محتاج کشورهای دیگر نباشد.

کشوری که در زمینه علمی و تعلیم و‌ تربیت از سطح بالایی برخوردار نباشد محکوم به خدمت برای کشورهای استعمارگر دنیاست، در طول 250 سال گذشته،کشورهای استعارگر اروپایی در تلاش بوده اند مردم سایر کشورها را از نظر علمی در فقر مطلق نگه دارند تا به راحتی بتوانند به اهداف استعماری خود برسند، زیرا علم و آگاهی موجب بیدار شدن وجدان ها و رشد افکار عمومی خواهد شد و این رشد عمومی مردم مانع از آن می‌شود که آنها به اهداف شوم خود دست یابند.

همچنین در طول تاریخ ایران حکومت های ظالم و مستکبر یکی از خطوط قرمزشان دست یابی مردم جامعه به علم و دانش بوده است زیرا حکومت کردن بر مردمی بیسواد و نا آشنا به علم و دانش بسیار راحت تر از حکومت بر مردمی آگاه و باسواد است.

در تقریبا 54 سال حکومت پهلوی متأسفانه کشور ما به‌حدی در زمینه‌های مختلف علمی دچار رکود و عقب‌ماندگی بوده که آمار و ارقام آن دوران موجب تعجب همگان شده‌است و این سوال را در ذهن ایجاد می‌کند که چگونه ممکن است در همین 50 سال پیش با وجود رشد چشمگیر تکنولوژی و علوم مختلف دنیا بیش از نیمی از مردم کشور ما سواد خواندن و نوشتن نداشته اند؟ در ادامه با استفاده از منابع و کتب معتبر خارجی فجایعی را که از نظر علمی در زمان حکومت پهلوی در کشور ما رخ داده است را بررسی می‌کنیم.

در حکومت رضاخان که داستان سرایی های افسانه‌ای و دروغ‌پردازی‌های زیادی درمورد آن در فضای حقیقی و‌ مجازی صورت‌ می‌گیرد، شاید می‌توان گفت که تنها حرکت علمی که در کشور شکل گرفت تجمیع دانشگاه‌های زمان قاجار در یک مکان و تأسیس دانشگاه تهران بود.

در زمان قاجار دانشگاه‌های زیادی در زمینه‌های مختلف وجود داشته‌ است که البته با نام مدارس عالی شناخته می‌شدند، همان طور که درحال‌حاضر در برخی از کشورهای دنیا مانند انگلستان به دانشگاه‌، مدرسه عالی گفته می‌شود، در آن زمان رضاخان با ادغام دارالفنون، مدرسه عالی علوم سیاسی، مدرسه عالی طب، مدرسه عالی فلاحت مظفر، مدرسه عالی صنایع و هنر، مدرسه عالی معماری، مدرسه عالی حقوق و چندین مدرسه‌ عالی دیگر دانشگاه تهران را در مکان فعلی تأسیس کرد¹.

در واقع تنها کاری که رضاخان انجام داد ساختن ساختمان دانشگاه تهران و انتقال دانشگاه های مختلف به آنجا بود ولی رسانه های مختلف سلطنت طلب و ضد انقلاب در بین مردم کشور ما این گونه جا انداخته اند که ورود دانشگاه به ایران از زمان رضاخان صورت گرفته و ما تا قبل از حکومت پهلوی دانشگاه و مدارس عالیه نداشته‌ایم.

با وجود ساخت دانشگاه تهران و ادغام دانشگاه های مختلف اما وضعیت تعلیم‌ و تربیت در زمان رضاخان به‌حدی بحرانی بوده است که خانم دکتر نیکی آر کدی استاد دانشگاه یوسی ال ای آمریکا در کتاب خود می‌نویسد: در طول سلطنت رضاشاه فقط 4 درصد از بودجه کل کشور صرف تعلیم‌ و تربیت می‌شد و این عدم کفایت بودجه آموزشی در زمان حکومت فرزندش همچنان ادامه یافت².

 این عدم کفایت تعلیم‌ و تربیت کشور در زمان حکومت محمدرضا شاه نیز ادامه پیدا کرد به‌طوری‌که نویسندگان و پژوهشگران اروپایی آمریکایی در مورد وضعیت تعلیم‌ و تربیت کشور در زمان محمدرضا شاه آمارهای اسف‌باری را ذکر کرده‌اند.

برای مثال فرد هالیدی نویسنده و متخصص روابط بین‌الملل و خاورمیانه در کتاب خود می‌نویسد: هنوز اکثریت جمعیت ایران بی‌سواد هستند. طبق برآورد رسمی سال 1972م( 1351 ش) نسبت بی‌سوادان 62 درصد بود اما رقم واقعی به‌طور قطع بیش‌از این بود³.

 یا دکتر جان فوران استاد جامعه‌شناسی دانشگاه کالیفرنیا می‌نویسد: به‌رغم ایجاد مدرسه‌های روستایی توسط سپاه دانش فقط 15 درصد روستاییان در سال 1971 میلادی(1350 ش) از تحصیلات ابتدایی برخوردار می‌شدند و در سال 1975 میلادی(1354 ش) 60 درصد مردان و 90 درصد زنان روستایی بی‌سواد بودند⁴.

 این فاجعه آموزشی فقط محدود به موارد گفته شده در بالا نمی‌شود و در زمینه های مختلف علمی، کشور ما با کمبودهای بسیاری از جمله کیفیت آموزش رو به رو بوده است. بر طبق گفته روزنامه‌های دولتی آن زمان، کیفیت تحصیل در مدارس پهلوی در بدترین حد ممکن قرار داشته است به‌گونه‌ای که روزنامه‌ اطلاعات می‌نویسد: هر سال نزدیک به 40 درصد دانش‌آموزان سال پنجم دبستان مردود می‌شوند یا ترک تحصیل می‌کنند و فقط 7 درصد کودکانی که در روستاها در سال اول دبستان ثبت‌نام کرده‌اند توانسته‌اند پس‌از 8 سال دوره راهنمایی را به پایان برسانند⁵. این آمار و ارقام حتی در سایت‌های معتبر خارجی مانند OWID که زیر نظر دانشگاه آکسفورد اداره می‌شود نیز منعکس شده به طوری‌که این مجله معتبر اینترنتی در آمار خود بیان می‌کند که در سال 1977 میلادی (1356 ش) نرخ تحصیلات دوره متوسطه ایران یکی از پایین‌ترین نرخ‌های تحصیلات متوسطه در منطقه بوده و تنها 45٫6 درصد از مردم دارای تحصیلات متوسطه بوده اند⁶.

برخلاف آمارهای تاسف باری که در بالا ذکر شد، با شکل گیری انقلاب اسلامی و بعد از گذشت نزدیک به 45 سال از آن، با وجود تحمل 8 سال جنگ تحمیلی و تحریم‌های مختلف بین‌المللی، سطح رشد علمی کشور به‌حدی بالا رفته است که موجب تعجب همگان شده‌، به‌ طور مثال براساس آمار پایگاه اینترنتی اسکوپوس ایران از نظر تولید علم رتبه 16 دنیا را دارد و بالاتر از کشورهایی مانند هلند، سوئیس، سوئد، دانمارک، اتریش و ... قرار گرفته است⁷.

همچنین در همین پایگاه علمی بیان‌شده که جایگاه ایران در علم نانو 20 دنیا، بیوشیمی ژنتیک و زیست‌شناسی مولکولی 16 دنیا، هوافضا 15 دنیا، فیزیک و نجوم 18 دنیا، علم ریاضی 14 دنیا، و... است.

شاید اگر 40 سال قبل شخصی پیش بینی می‌کرد که با وجود ویرانه های آموزشی به جا مانده از حکومت پهلوی، ایران در آینده یکی از برترین کشورهای علمی جهان خواهد شد مورد تمسخر بسیاری قرار می‌گرفت، اما در حال حاضر می‌بینیم که دانشمندان ایرانی در بالاترین قله ها و درجات علمی دنیا می درخشند و قدرت نمایی می‌کنند. 

این پیشرفت‌های علمی ذکرشده در بالا به برکت انقلاب اسلامی ایران شکل‌گرفته است و همان‌طورکه بیان شد با وجود اینکه در طول این 45 سال 8 سال درگیر جنگ تحمیلی و همچنین تحریم های مختلف بوده ایم، فضای تعلیم‌ و تربیت کشور رو به پیشرفت بوده و در حال حاضر بر طبق آمارهای جهانی، ایران یکی از برترین کشورهای علمی دنیا به شمار می رود.

 اما حکومت پهلوی با وجود اینکه تبلیغات بسیاری در فضای مجازی برای تطهیرش صورت می‌گیرد از نظر تعلیم‌ و تربیت و رشد علمی یکی از بدترین دوران‌های تاریخ ایران به‌شمار می‌رود که بر طبق آمار جهانی حتی از کشورهای کوچک منطقه نیز پایین تر بوده است.

1_کتاب آموزش و پرورش در ایران، ناصر تکمیل همایون، ص88

2_کتاب ریشه های انقلاب ایران، نیکی آر.کدی، ترجمه عبدالرحیم گواهی، ص 153

3_کتاب ایران:دیکتاتوری و توسعه، دکتر فرد هالیدی،ترجمه محسن یلفانی و علی طلوع، ص 171

4_کتاب مقاومت شکنند،جان فوران، ترجمه احمد تدین، ص477

5_ روزنامه اطلاعات، 26 خرداد 1354، ص18

6_ https://ourworldindata.org/grapher/gross-enrollment-ratio-in-secondary-education?tab=chart&country=IRN~OWID_WRL

7_ https://www.scimagojr.com/countryrank.php?year=2022

انتهای پیام/