پنجره جمعیتی کشور آغاز شد/ طرح برژینسکی برای کاهش جمعیت ایران
خبرگزاری تسنیم: طرح برژینسکی برای سیرنزولی جمعیت ایران،کاهش جمعیت ایران با روندکنونی به ۳۸میلیون نفر تا ۱۴۸۲، آغاز پنجره جمعیتی کشور و پاسخ به نقدها و سیاست‌های مانع‌تراش جمعیتی از جمله مباحث مهمی بوده که در این گفت‌وگوی تفصیلی به آن پرداخته شده است.
به گزارش خبرنگار سلامت خبرگزاری تسنیم با توجه به دغدغه‌های رهبر معظم انقلاب در زمینه سیاست‌های جمعیتی و در آستانه بررسی "طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده" که در دستور کار مجلس است و براین اساس باید توسط نمایندگان و بخش‌های مختلف اجرایی به مفاد، زوایا و ظرایف آنها پرداخته شود، با خلیل‌علی محمدزاده پزشک و دارای دکترای تخصصی مدیریت خدمات بهداشتی درمانی و عضو هیئت علمی دانشگاه که به تدریس و پژوهش در زمینه‌های اقتصاد سلامت، مدیریت استراتژیک و سازمان و مدیریت بهداشت و درمان ایران اشتغال دارند به گفت‌وگوی تفصیلی پرداختیم.
هدف اصلی سیاست‌های جمعیتی، غیر از تأمین کمیت لازم، ارتقای شرایط زیستی و کیفیت زندگی همه مردم کشور است
تسنیم: برای شروع و در نخستین سؤال بفرمایید کلاً اهداف سیاست‌های جمعیتی چیست و در هر مورد به چه نحوی عمل می‌شود؟
محمدزاده: سیاست‌های جمعیتی هر کشور از یک سلسله آرمان‌ها، اهداف کیفی و کمی و راهکارهای عملی برای تحقق آن اهداف در محدوده زمانی خاص تشکیل می‌شود. در گذشته تعریف سیاست‌های جمعیتی مترادف بود با سیاست دولت‌ها در تشویق ولادت و یا ایجاد موانعی در راه ازدیاد آن، ولی اکنون این سیاست‌ها صرفاً به این معنی نیست.
هدف اصلی سیاست‌های جمعیتی، غیر از تأمین کمیت لازم، ارتقای شرایط زیستی و کیفیت زندگی همه مردم کشور و آماده ساختن آنها برای ایفای نقش فعال و سازنده در فرآیند توسعه فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی کشور است.
سیاست‌های جمعیتی دارای دو بعد کیفی و کمی است، در بعد کمی اتخاذ تدابیری برای ازدیاد و یا کاهش جمعیت و ابعاد شهرها مطرح است و بعد کیفی به موضوعاتی همچون تندرستی جمعیت‌ها، نظارت در امر ازدواج، بهبود کیفیت آموزش و ایجاد فرصت‌های شغلی مربوط است.
در این گفت‌وگو بنده مایلم بیشتر روی سیاست‌های تنظیم خانواده متمرکز شوم. البته این بدان معنی نیست که این مسئله مهمتر است و بقیه به این اندازه مهم نیستند، خیر، بلکه نگرش من بیشتر به این موضوع است، با توجه به مطالعاتی که دارم. در عین حال مایلم که در طول بحث ضمن اشاره سیستماتیک به مسئله جمعیت، آن را از نگاه رسالت یک سازمان بهداشتی و درمانی ببینم.
خلیل‌علی محمدزاده عضو شورای راهبردی آمار و اطلاعات جمعیتی
در ایران مطابق سیاست‌های کلی، دولت‌ها در محدوده اعتبارات تخصیصی، موضوع کنترل جمعیت را با کامل‌ترین شکل آن پشتیبانی مستقیم کرده‌اند
تسنیم: سیاست‌های جمعیتی در حوزه بهداشت و درمان کشورهای مختلف چگونه مورد حمایت قرار می‌گیرد؟
محمدزاده: دیدگاه و سیاست‌های جمعیتی در همه کشورهای دنیا با رصد استراتژیک و بررسی روندها و ساختار و ترکیب سنی جمعیت، هر چند سال یک بار مورد بازبینی و اصلاح قرار می‌گیرد، کاری که در کشور ما مدیریت نمی‌شد. نرخ باروری ما وقتی به حد جانشینی رسید، باید سیاست‌ها عوض می‌شد، یعنی سال 76 به بعد.
در بخش بهداشت و درمان این بازنگری‌ها بسته به اینکه سیاست دولت در زمینه باروری و نیز درباره رشد جمعیت، افزایشی و یا کاهشی باشد، در دسترسی به روش‌های پیشگیری از بارداری، به سه دسته شامل پشتیبانی غیر مستقیم، بدون پشتیبانی و برخوردار از پشتیبانی مستقیم تقسیم می‌شود که هریک تعریف و شیوه اجرای خاص خود را دارد. در پشتیبانی غیرمستقیم، دولت‌ها اجازه تهیه اطلاعات، شیوه‌نامه و وسایل را به منابع غیردولتی می‌دهند.
در وضعیت بدون پشتیبانی، دولت‌ها از دسترسی به اطلاعات، دستورالعمل‌ها و وسایل در ارتباط با روش‌های پیشگیری مدرن جلوگیری می‌کنند. در حالت پشتیبانی مستقیم نیز، دولت‌ها به‌طور مستقیم از طریق مراکز دولتی انتشار اطلاعات، دستورالعمل‌ها و وسایل را پشتیبانی می‌کنند. بنابراین در بیش از دو دهه اخیر، در ایران مطابق سیاست‌های کلی، دولت‌ها در محدوده اعتبارات تخصیصی، موضوع کنترل و تحدید جمعیت را با کامل‌ترین شکل آن پشتیبانی مستقیم کرده‌اند.
با تغییر سیاست کلی نظام در باروری، نحوه پشتیبانی و رویه‌های مربوط به آن نیز باید بازبینی و با شرایط جدید انطباق یابد
تسنیم: آیا مفهوم این گفته شما این است که با تغییر سیاست‌های باروری در هر کشوری نوع و نحوه ارائه خدمات نیز تغییر می‌کند؟
محمدزاده: بله، قطعاً همین‌طور است. در کشور ما در زمان حاضر سیاست کلی نظام به جلوگیری از کاهش رشد جمعیت و افزایش میزان باروری تغییر یافته است، پس نحوه پشتیبانی و رویه‌های مربوط به آن نیز باید بازبینی و با شرایط جدید انطباق یابد.
بنابراین چون مانند گذشته نمی‌توان به‌طور گسترده و مستقیم از طریق مراکز دولتی انتشار اطلاعات، دستورالعمل‌ها و وسایل جلوگیری از بارداری را به‌استثنای بیماری‌ها و موارد بارداری‌های پرخطر که حدودش را متخصصان امر تعیین می‌کنند، ترویج، تشویق و پشتیبانی کرد.
در هر حال در شرایط فعلی و در مرحله گذار از وضعیت قبلی به دوران جدید، باید دقت شود که شاخص‌های مرگ و میر مادر و کودک، همچنان به‌سمت مطلوب، ارتقا یابد و تزلزلی در آنها ایجاد نشود.
بخشی از فعالیت‌های تنظیم خانواده در کاهش و یا افزایش جمعیت باید کاملاً با هم فرق کند
تسنیم: آیا هم اکنون نوع فعالیت‌ها تغییر کرده است؟
محمدزاده: سیاست‌های تنظیم خانواده، مؤلفه‌ها و شیوه‌های مختلفی از پیشگیری از بارداری‌ها را شامل می‌شود و عمده آنها هم بر پایه تأکید روی سلامت مادر و کودک و جلوگیری از بارداری‌های ناخواسته و کاهش سقط جنین مستقر است.
یک بخشی از این سیاست‌ها در بحث افزایش و کاهش جمعیت مشترک است، مثلاً فاصله گذاری در حدود 30 ماه بین تولد فرزندان، که مادر در حال شیردهی به فرزند خود هست و نیز برای حفظ ذخایر و آمادگی‌های لازم برای زایمان بعدی، این امر نیاز است. ولی در سیاست‌های افزایش جمعیت، روش‌های پیشگیری باید به‌قدر کفایت مد نظر باشد، نمی‌شود گفت ما به کاهش و یا افزایش کاری نداریم، ما طبق وظیفه سازمانی، توجه‌مان تنها به مراقبت‌هاست. این بدان معنی خواهد بود که نوع فعالیت‌های ما در کاهش و یا افزایش جمعیت، فرقی با هم نداشته باشد.
در کشورهایی مانند فرانسه و آلمان که سیاست‌ها در جهت افزایش جمعیت است، سزارین انتخابی ممنوعیت قانونی دارد.
تسنیم: در سایر کشورها، دسترسی به روش‌های پیشگیری از بارداری برای عموم به چه شکل است و آیا اصولاً بین سیاست‌های باروری و میزان دسترسی‌های دولتی و یا خصوصی یک رابطه مشخصی وجود دارد؟
محمدزاده: بله، در بعضی کشورها مانند آلمان، لهستان، ایتالیا، ترکمنستان و امارات متحده عربی دسترسی به روش‌های پیشگیری از بارداری مورد پشتیبانی قرار نمی‌گیرد. سیاست این کشورها حمایت از باروری مبتنی بر افزایش جمعیت است.
در کشورهایی مثل فرانسه، ارمنستان و عربستان سعودی دسترسی به روش‌های پیشگیری از بارداری به‌طور غیر مستقیم حمایت می‌شود، در این کشورها نیز سیاست دولت در زمینه باروری بر پایه افزایش جمعیت است.
در بیشتر کشورهایی که روش‌های پیشگیری از بارداری از سوی مراکز دولتی پشتیبانی مستقیم می‌شود، سیاست باروری بر اساس کاهش جمعیت و یا حفظ وضع موجود است، در ایران بر اساس قانون تنظیم خانواده و جمعیت، تاکنون چنین روندی دنبال شده است. این برنامه‌ها باید بازنگری و با سیاست‌های جدید تطبیق یابد.
علاوه بر این در کشورهایی مانند فرانسه و آلمان که سیاست‌ها در جهت افزایش جمعیت است، به‌شدت مراقبت می‌شود که زایمان‌ها به‌صورت طبیعی اتفاق افتد و سزارین انتخابی ممنوعیت قانونی دارد.
اگر سیاست‌های تنظیم خانواده بیش از 25 سال در کشوری اعمال شوند، نگرش مردم نسبت به مباحث فرهنگی و تمدنی آن کشور تا حدود زیادی تغییر می‌کند
تسنیم: برخی جمعیت شناسان از رشد منفی جمعیت در دهه‌های آینده می‌گویند و البته حرف‌های متفاوت و بعضاً متناقضی در این باره شنیده می‌شود، نظر شما چیست؟
محمدزاده: در صورتی که با وجود تغییر در سیاست کلی نظام، همچنان شیوه کاری خود را براساس گذشته ادامه دهیم، با نرخ باروری کل کنونی یعنی 1.78 به جمعیت حدود 97 میلیون در سال 1420 افزایش می‌یابیم و پس از آن دچار رشد منفی می‌شویم و بر پایه پیش‌بینی سازمان ملل که در سال 2010 انجام گرفته است، جمعیت کشور در چند دهه آتی، باز هم کاهش یافته درصد سالمندان نیز چندین برابر خواهد شد.
این سیر نزولی، دقیقاً نقطه‌ای است که برخی سیاست گذاران آمریکایی مانند «زیبیگنیو برژینسکی» طراح پروژه نظم نوین جهانی در مصاحبه با وال استریت ژورنال آن را به‌دقت مورد توجه قرار داده و از سیاست‌مداران خواسته‌اند که در مسائل سیاسی با ایران بازی طولانی‌مدتی را انجام دهند تا تغییر شکل جمعیتی در ایران به‌نفع آنها رقم زده شود.
برابر پیش‌بینی‌های جمعیتی سال 2050 در همسایگی ما عراق و افغانستان بیش از دو برابر و پاکستان نزدیک به دو برابر و حتی عربستان و اسرائیل بیش از 1.5 برابر خواهند شد ولی ما با تداوم وضعیت کنونی، در نهایت 25 درصد افزایش و پس از آن متوقف خواهیم ماند، و بعد از آن مصائب مان شروع خواهد شد.
همان‌طور که می‌دانید سیاست‌های جمعیتی، همه ابعاد و زمینه‌های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، دفاعی را تحت تأثیر قرار می‌دهند و به همین دلیل است که رهبر معظم انقلاب، جمعیت را عامل اقتدار معرفی می‌کنند و خواستار آن می‌شوند که جمعیت در ابعاد مختلف به‌درستی مدیریت شود. این بحث مدیریت جمعیت بسیار مهم است و هر بخشی باید در این زمینه کار خود را به‌خوبی انجام دهد. اگر مدیریت جمعیت در صدر سیاست‌های ما باشد، افزایش جمعیت نقطه قوت بزرگی است برای بهره برداری از فرصت‌ها و جلوگیری از تهدیدها و یا تبدیل آنها به فرصت‌ها و نیز رفع ضعف‌ها.
نکته‌ای هم هست و آن اینکه گفته شده است؛ اینکه مردم بچه نمی‌خواهند ریشه‌های فرهنگی و اقتصادی دارد. ضمن قبول نسبی این نظر، یک پاسخ روشن به آن این است که اگر سیاست‌های تنظیم خانواده بیش از 25 سال در کشوری اعمال شوند، نگرش‌ها، فکرها و باورهای مردم نسبت به مباحث فرهنگی و تمدنی آن کشور تا حدود زیادی تغییر می‌کند. بنابراین در تغییر سبک زندگی، تأثیرات این عامل نیز باید مدنظر قرار گیرد. این که اثر چنین متغیر مهمی را لحاظ نکنیم، یک نوع غفلت است. اگر به این مسئله اذعان کردیم، آن موقع در راه بازگشت خیلی چیزها را تغییر خواهیم داد و سکوت‌ها را خواهیم شکست.
از این نوع تغافل‌ها در آموزش‌ها و ارائه خدمات پیشگیری از بارداری نیز انجام شده است. با توجه به اینکه در بخش سلامت عدم تقارن اطلاعات بین مردم و پزشکان و نیز کادر پزشکی وجود دارد و همچنین ضرورت اجرای منشور حقوق بیمار؛ باید عوارض و معایب اقدامات و از جمله روش‌های جلوگیری به‌خوبی تشریح شود، در حالی که این کارها در خیلی موارد صورت نمی‌گیرد، در عوض شاهد بزرگ‌نمایی‌هایی از مزایای این روش‌ها هستیم، به‌ویژه مواردی که این مسائل را تک‌متغیره و با توجه به نتایج شاخص‌های صرفاً بهداشتی، مورد سنجش و تأیید قرار دادیم.
بحث جمعیت، یک موضوع فرابخشی و دینامیک است و تصمیم گیری در زمینه افزایش، کاهش و یا حفظ رشد آن نباید به یک و یا چند وزارتخانه مربوط شود
تسنیم: پس بحث جمعیت از نگاه شما فراتر از حوزه عمل یک وزارتخانه است و ابعاد مختلفی را در بر می‌گیرد؟
محمدزاده: بله، همین‌طور است که می‌فرمایید، بحث جمعیت یک موضوع فرابخشی، پویا و دینامیک است و تصمیم گیری در زمینه افزایش، کاهش و یا حفظ رشد آن و یا نرخ باروری کل، به یک و یا چند وزارتخانه مربوط نمی‌شود بلکه جزو استراتژیک‌ترین موضوعات هر کشوری است.
هر دستگاه و وزارتخانه‌ای، ضمن نگرش سیستمی به موضوعات استراتژیک و از جمله مسئله جمعیت، باید از دریچه رسالت سازمانی خود، فعالیت‌های خویش را پیش برد. البته در همه برنامه ریزی‌ها و تصمیم گیری‌ها، هر دو مسئله مهم افزایش نرخ باروری کل که در حال حاضر حداقل سه‌دهم زیر سطح جایگزینی هستیم و الزامات پنجره جمعیتی که الآن یک سالی است در این دوره وارد شده‌ایم، باید در کانون توجه و اقدام قرار گیرد.
بدیهی است در بخش بهداشت و درمان نیز پس از اعلام سیاست کلی نظام در این زمینه، باید سیاست‌ها و رویکردهای قبلی تغییر و در چارچوب‌های تعیین شده، نوع و نحوه پشتیبانی روش‌های کنترلی در بخش‌های دولتی و خصوصی به‌شرحی که توضیح داده شد و نیز بسته‌های آموزشی و مشاوره‌ای، مورد تجدید نظر کامل قرار گیرد که البته در حوزه بهداشت این مسئله در چند ماه اخیر یک بار به‌طور جدی کلید خورد و به‌لحاظ اجرایی هم تا حدود زیادی مقدمات کارها پیش رفت، که روند امور تغییر یافت. امیدواریم این مسیر به‌خوبی طی شود.
سیاست‌های جدید باید با مشارکت همه بخش‌ها فرهنگ‌سازی شود
تسنیم: به‌هرحال سیاست‌های مربوط به جمعیت ارتباط مستقیمی به نگرش‌های مردم و وضعیت اقتصادی دارد، برای گذشتن از چنین موانعی، به چه نحوی باید عمل شود؟
محمدزاده: بله، درست است، البته سیاست‌های دولتی و نگرش فرهنگی خانواده‌ها، اولویت بیشتری نسبت به سایر جنبه‌ها دارد، مثلاً در ارتباط با وضع اقتصادی بررسی‌ها نشان می‌دهد که معمولاً این‌طور نیست که هرچه خانواده‌ای تمکن مالی بالایی داشته باشد، جمعیتش هم افزون‌تر باشد و یا به‌عکس، یکی از آمادگی‌هایی که برای اجرای سیاست‌های جدید جمعیتی، در همه حوزه‌ها و از جمله حوزه سلامت پایه‌ای است، فرهنگ سازی و نهادینه ساختن موضوع است و این مسئله اساسی‌تر از قانون‌گذاری است، زیرا این کار باید با اراده ملی انجام گیرد.
بالاخره شیوه قبلی، فرهنگ و آثاری داشته و رسوبات زیادی به جای گذاشته، اصلاً کنار سایر عوامل یک نوع سبک دیگری زندگی ساخته، و در حال حاضر در مرحله ناشی از چالش‌های مربوط به آن در همه حوزه‌ها هستیم و در مسیری قرار گرفته‌ایم که باید برای پاسخ‌گویی به مشکلات و شبهات مردم در همه این زمینه‌ها، متخصصان و مسئولان امر باید اقدامات روشن و متقاعد کننده‌ای داشته باشند و مسیر اجرایی مشخصی را نشان دهند و در کل سیاست‌های جدید باید با مشارکت همه بخش‌ها فرهنگ سازی شود.
تغییر نگرش‌ها و دیدگاه‌های فردی، فرهنگی و اجتماعی جامعه چیزی نیست که به‌آسانی اتفاق بیفتد، باید مدت‌ها کار شود و ابعاد متنوع قضیه توسط صاحب نظران علوم گوناگون و دستگاه‌های برنامه‌ریز، نهادهای رسانه‌ای و فرهنگی و حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها ب‌درستی تبیین شوند تا ایده‌آل‌ها، عادت‌ها و ارزش‌های کاذبی که در این رابطه در اذهان و غالباً متأثر از مشکلات فرهنگی و اقتصادی و بدون تأمل در مضرات و وضعیت آینده نقش بسته، کنار گذاشته و نیاز به تغییر پذیرفته شود و آن‌گاه مردم با آگاهی از مزایای تغییر و برای مقابله با خطرات ناشی از عدم تغییر، مشارکت کنند.
همچنین باید عوامل تقویت کننده رفتارهای موجود در جامعه سست شود تا خانواده‌ها، عادات فعلی را ترک و به اجرای تغییر روی آورند و پس از این مرحله است که باید به نهادینه شدن رفتار جدید در جامعه چشم امید دوخت.
این عوامل تقویت کننده می‌تواند شامل ازدواج‌های دیرهنگام، میل به بی‌فرزندی، تک‌فرزندی و کم‌فرزندی، باروری با تأخیر طولانی و گاهی سه تا پنج سال پس از ازدواج، باشد که عملاً راه را بر فرزندآوری‌های بعدی می‌بندد و همه این موارد باید مورد آسیب شناسی جدی قرار گیرد.
نتیجه ازدواج دیرهنگام، از بین رفتن بهترین سال‌های باروری و کاهش فرزندآوری است
تسنیم: تغییر فرهنگی مهم است و البته کنار آن عوامل اقتصادی اداره خانواده نیز کم‌تأثیر نیست.
محمدزاده: بله، گرچه سیاست گذاری‌ها تأثیر بسزایی در تحقق دستاوردها دارند، لکن پدیده‌هایی چون ازدواج، بارداری و فرزندآوری امور ارادی، آگاهانه، آزادانه و مسئولانه به حساب می‌آیند و نمی‌توان صرفاً با بخشنامه و دستورالعمل آنها را عملیاتی کرد، بلکه باید در سایه آموزش و ترویج تعالیم دینی یک تحول فرهنگی در افراد صورت پذیرد و سپس سایر عوامل دخیل در موضوع از جمله بستر و شرایط رشد اقتصادی فراهم شوند، مثلاً در یکی از بررسی‌ها از پسران سؤال شده که چرا تاکنون ازدواج نکرده‌اند، که بیش از 30 درصد پاسخ داده‌اند: چون شغل ندارند.
از طرف دیگر تقریباً به همان میزان دختران هم در طرح علت رد خواستگارهای خود، به همین مشکل نداشتن شغل اشاره کرده‌اند که این وضعیت باعث می‌شود؛ سن ازدواج بالا رود.
هم‌اکنون میانگین سن ازدواج، در دختران به حدود 24 سال و در پسران به 27 سال رسیده که نتیجه آن ازدواج دیرهنگام، از بین رفتن بهترین سال‌های باروری و کاهش فرزندآوری است. و یا وقتی نرخ طلاق در جامعه افزایش می‌یابد، فرزندآوری متوقف و فرزندپروری و مراقبت‌های مربوط به آن خدشه‌دار می‌شود. این زنگ خطرها فعلاً در حد هشدار است ولی نتایج بلند و پیامدهایی دارد که راههای رفع آنها را از هم اکنون باید دنبال کرد.
ترویج زایمان‌های طبیعی و کاستن از آمار سزارین یکی از راه‌هایی است که به افزایش نرخ باروری کل در کشور کمک می‌کند
تسنیم: آیا عوامل دیگری وجود دارد که در فرزندآوری غیر از مواردی که تاکنون ذکر شد، مهم باشند؟
به همه این موارد باید حدود سه میلیون زوج نابارور هم اضافه شود که مشتاقانه در پی فرزندآوری هستند لکن هنوز در کشور هیچ بیمه‌ای این مسئله را پوشش کامل نمی‌دهد که باید در این خصوص نیز تدابیری اندیشیده شود.
ترویج زایمان‌های طبیعی و کاستن از آمار سزارین یکی دیگر از راه‌هایی است که به افزایش نرخ باروری کل در کشور کمک می‌کند.با تأسف باید گفت که در سزارین رتبه اول منطقه و رتبه دوم جهان بعد از برزیل هستیم.تا زمانی که این رویه‌ها اصلاح نشود و متخصصان، عمل درست و فرهنگ صحیح را در این زمینه و سایر موارد مرتبط، جایگزین و جاری نسازند، در تحقق آنچه نیاز ضروری کشور است، موفق نخواهیم بود.
کنار سیاست‌ها و اهتمام به برنامه ریزی و اجرای درست برنامه‌ها و در نظر گرفتن مشوق‌ها، تا حدی که از معنویت کار هم کاسته نشود، به این مسائل باید توجه جدی و زیربنایی داشت.
ما هم اکنون در طرح‌هایی که در دست بررسی هست یکی از اشتباهات اساسی‌مان این است که مسئله مهم فرزندآوری را امری مادی دیدیم و همه‌اش به‌ضرب و زور بودجه می‌خواهیم این کار را عملی کنیم. به‌نظر بنده بودجه‌ها باید بیشتر صرف زیرساخت‌ها و مدیریت جمعیت و کیفیت زندگی شود، همان مواردی که تکلیف حداقل این دولت و 10 دولت آتی در فرصت جمعیتی اقتضا می‌کند.
در افزایش جمعیت، به هر دو بعد کمیت و کیفیت توجه شود
تسنیم: به مسئله مهم فرزندپروری اشاره کردید، جایگاه این مسئله نیز باید در برنامه‌های جمعیتی چگونه دیده شود؟
محمدزاده: یکی از ابعاد مهم کیفیت جمعیت، توجه به این امر مهم است. باید تربیت فرزند و تحویل فرزند صالح به جامعه، از سوی دستگاه‌های سیاست گذار و برنامه‌ریز تربیتی و معرفتی، مدارس، دانشگاه‌ها و مساجد و همچنین رسانه‌ها و تریبون‌ها مورد توجه قرار گیرد و این زمینه با تغییر نگرش‌ها و انجام آموزش‌ها و مهارت‌ها و تخصیص اعتبارات لازم، مورد حمایت قرار گیرد. بیشترین نقشی که حوزه بهداشت و درمان در این رابطه ایفا می‌کند، تأمین و ارتقای سلامتی است.
بررسی رهنمودهای رهبر معظم انقلاب در رابطه با جمعیت و سیاست‌های ابلاغی از سوی معظم‌له، حاکی از توجه همه‌جانبه به این موضوع است، یعنی هم به کمیت و هم به کیفیت باید توجه داشت. برای خروج از منطقه خطر این موارد برای مدتی نسبتاً طولانی، باید به‌موازات هم پیش روند مهم بودن هر دو بعد قضیه با توجه به قرار گرفتن در دوره پنجره جمعیتی که هر ملتی شاید یک بار بیشتر در مسیر آن قرار نمی‌گیرد، بیش از هر چیز دیگری مورد تأکید است.
پس همه این موارد ضرورت دارد؛ افزایش باروری، مادر و فرزند سالم، دوره باروری ایمن و کم‌عارضه و فرزند صالح، مولد و بانشاط که کشور را در آینده در اوج قله‌ها بنشاند.
جمعیت جوان، دارای تحصیلات، ماهر و کارآفرین، رکن توسعه است و در این دوره 40ساله که در فرصت جمعیتی هستیم، باید با پاسخ‌گویی به نیازهای گروه سنی جوانان و حتی میانسالان، شرایطی فراهم شود که با رشد همه‌جانبه، پاسخ‌گویی به هزینه‌های سرسام آور سالخوردگی جمعیت در زمینه‌های بهداشتی درمانی، رفاهی و حمایتی تقلیل یابد.
البته در تولیت سلامت سالمندان، دولت‌ها نقش درجه اول دارند و در این خصوص هم باید آمادگی‌های لازم در دولت‌ها برای انجام مراقبت‌ها و ارائه خدمات و سایر امکانات فراهم آید. این اقدامات هم بدون مشارکت خانواده‌ها ره به جایی نمی‌برد و راه‌حل آن، دوباره افزایش بعد خانواده است، همان چیزی که رهبر معظم انقلاب به‌درستی می‌فرمایند: توسعه و تحکیم خانواده.
ایران هم‌اکنون بیشترین کاهش میزان رشد جمعیت در منطقه را دارد.
تسنیم: پیری جمعیت و ارتباط آن با کاهش باروری در سایر کشورها به چه نحوی است؟
محمدزاده: کشور ما همانند بسیاری از کشورهای در حال توسعه به‌دنبال کاهش مداوم و مستمر باروری و افزایش امید به زندگی، تغییرات اساسی و مهمی را در ساختار سنی خود تجربه می‌کند.
سرعت کاهش باروری در ایران بسیار بالاتر از کشورهای منطقه صورت گرفته، بنابراین در صورت عدم توقف چنین وضعی، کشور ما با شدّت و حدّت بیشتری مسائل و چالش‌های سالمندی را تجربه خواهد کرد.
ایران هم اکنون بیشترین کاهش میزان رشد جمعیت در منطقه را دارد. اگر همین روند طی شود در 100 سال آینده جمعیت بسیاری از کشورهای منطقه که الآن بسیار کمتر از ما هستند، بیشتر از ما خواهد شد و اینجاست که جمعیت به‌عنوان عامل اقتدار، نقش خود را به‌نحو بارزی نشان خواهد داد.
ببینید ژاپنی که الآن نصف ما مساحت و حدود دو برابر ما جمعیت دارد، نه نفت و گاز داشت و نه منابع و ذخایر خاصی. از خاکستر جنگ جهانی دوم برخاست و در سایه تکیه بر دانایی و توانایی نیروی انسانی و با پشتوانه فرهنگ ملی و صد البته مدیریت جمعیت، به یکی از پیشرفته‌ترین کشورها تبدیل شد. با یادگیری از مزایا و معایب این مسیر پیموده شده و با توجه به اقتضائات بومی کشورمان و با تأکید بر آموزه‌های اسلامی می‌شود آن را مدل‌سازی کرد.
رتبه فرزندآوری کشورهایی مانند برزیل، ترکیه، فرانسه، انگلیس و آمریکا از ما بالاتر است.
تسنیم: آیا در این زمینه مطالعات نیز صورت گرفته و یا شاخص‌های اختصاصی وجود دارد؟
محمدزاده: بله، این هم کشورها در این زمینه مطالعه می‌کنند و هم گزارشات جهانی در این ارتباط تهیه می‌شود و از منظرهای مختلف این کار صورت می‌گیرد. درصد کهنسالی، هزینه‌های آن، خدمات، حمایت‌ها و مراقبت‌ها، همه این موارد در هر کشوری تعریف دارد و مورد توجه دولت‌ها است، شاخص‌هایی هم هست که این موارد را سنجش می‌کند و با استانداردها مقایسه می‌کنند، مثلاً در بعد خانوار، یک شاخصی به‌نام فرزندآوری زنان وجود دارد.
بر اساس آمار 2011 رتبه زنان ایرانی در جدول جهانی فرزندآوری 146 است. رتبه کشورهایی مانند برزیل، ترکیه، فرانسه و انگلیس از ما بالاتر است. در همین گزارش رژیم اشغالگر قدس 70 پله و آمریکا 22 پله از ما جلوتر است، یعنی در کشورهای نام‌برده‌شده تعداد فرزندان یک خانواده از تعداد فرزندان در یک خانواده ایرانی بیشتر است.
جالب است، این نکته گفته شود که در دهه 70 که ما همچنان بر برنامه‌های کاهش رشد جمعیت اصرار داشتیم و رهبر معظم انقلاب هم فرمودند که تداوم این سیاست‌ها از اواسط دهه 70 به بعد اشتباه بود و حتی مسئله توبه و استغفار را مطرح کردند، در همان سال‌ها و یا شاید چند سال قبل از آن بود که این چالش جمعیتی در کشور آمریکا هم مطرح بود و آن زمان رئیس جمهور وقت آمریکا، با رد برنامه کنترل جمعیت، برنامه افزایش رشد جمعیت آمریکا را تأیید و ابلاغ کرد.
در حال حاضر میانگین نرخ رشد جمعیت ما حدود یک‌دهم درصد از متوسط جهانی بیشتر است، ولی با تداوم روند کنونی در سال 2050 در حالی که درصد نرخ رشد جمعیت جهان به نیم تقلیل می‌یابد، درصد رشد ما از 1.3 (یک و سه‌دهم ) فعلی به 0.3 (سه‌دهم ) نزول خواهد یافت و برای این مشکل دهه‌های آتی که در زمان بروز آن، دیگر کاری از کسی ساخته نیست، باید از هم اکنون چاره اندیشی شود، یکی از مصادیق علاج واقعه قبل از وقوع آن، همین مورد کاهش بحرانی نرخ باروری جمعیت کشور است.
اگر جمعیت جوان کشور طی سال‌های آینده همچنان تحدید شود، 9 دهه بعد با جمعیت کمتر از نصف کنونی، با سهم سالمندی حدود 50 درصد روبه‌رو خواهیم شد.
تسنیم: برای بحث‌های جمعیتی شاخص‌های مختلفی بیان می‌شود که هرکدام داده‌های خاصی دارد و به‌قولی همدیگر را تکمیل می‌کنند، در این مورد چه دیدگاهی دارید؟
محمدزاده:برای پی بردن به افزایش جمعیت، بیان درصد رشد جمعیت و یا نرخ باروری کل به‌تنهایی کافی نیست، روش واضح تر برای رشد جمعیت، محاسبه مدت زمانی است که یک جمعیت با استمرار میزان رشد خود به دو برابر اندازه فعلی خود خواهد رسید. بر این مبنا جمعیت ایران در 9 دهه اخیر با افزایش حدودی 8برابری از 10 میلیون نفر در سال 1300 به 77 میلیون در سال 1392 رسید.
توضیح بیشتر اینکه جمعیت کشور در 40 سال اول بیش از دو برابر (22 میلیون نفر) و در بیش از 50 سال بعد، 3.5 برابر رشد داشته است اما در صورت ادامه وضع موجود نه‌تنها در بازه زمانی مشابه جمعیت کشور دو برابر نخواهد شد بلکه 80 سال بعد همان‌طور که گفته شد، جمعیت ما از جمعیت کنونی، بسیار کمتر خواهد شد.
تسنیم: ممکن است برخی بگویند خوب اصلاً چرا باید دو برابر شویم؟ یک نمونه خوب می‌آورید؛ به هر حال ایتالیا 700 سال طول کشیده تا دو برابر شده! چرا باید افزایش رشد جمعیت داشته باشیم؟
محمدزاده: جواب این است که کاهش و یا افزایش جمعیت یک روی قضیه است و به هم خوردن ساختار و ترکیب سنی جمعیت نیز آن روی دیگر است. اگر تجدید نسل نداشته باشیم و جمعیت جوان کشور طی سال‌های آینده تحدید شود، 9 دهه بعد با جمعیت کمتر از حد کنونی که سهم سالمندانش حدود 50 درصد شده است، چگونه می‌توان پروژه‌های رشد و توسعه کشور را به انجام رساند و از ایرانی مقتدر سخن گفت؟ اصلاً چگونه می‌توان به‌ازای هر دو نفر، یک سالمند را اداره کرد؟ کدام صندوق بازنشستگی، بیمه‌ای و حمایتی می‌تواند این همه بار را تحمل کند؟ کدام تک‌فرزندی می‌تواند علاوه بر اداره زندگی خود، به زندگی پدر و یا مادر پیر خود نیز به نحو‌مطلوبی بپردازد و حالا تصور کنید که او با یک تک‌فرزند دیگر ازدواج کرده باشد و در حقیقت دو نفر علاوه بر زندگی خود بعد از گذشت مدتی، باید مراقب چهار سالمند هم باشند، این خیلی امکان پذیر نیست و به همه این موارد اضافه کنید این نقصان را که بچه‌های این ازدواج عمه، عمو، خاله و دایی هم ندارند.
تفکر در چنین موضوعاتی است که در بعد فردی و اجتماعی می‌طلبد عزم ما در پیمودن این راه دشوار و پرهزینه راسخ شود، زیرا در غیر این‌صورت خسارات و عواقب مسئله بسیار سنگین و جبران ناپذیر است.
در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، نسبت‌های بالای افراد جوان، تضمین کننده رشد جمعیت در مرحله کاهش باروری و حتی بعد از افت باروری تا حد جایگزینی است
تسنیم: در خلال بحث‌های‌تان به فرصت و یا پنجره جمعیتی اشاره کردید، مفهوم و الزامات این مسئله چیست و ضمناً آیا این نوع چالش‌ها در همسایه‌های ما هم وجود دارد یا خیر؟
محمدزاده: این مسائل فقط برای ما نیست، کشورهای دیگر هم دغدغه‌ها و چالش‌هایی از این نوع را دارند و برای رفع نگرانی‌های خود در آینده دست به کار شده‌اند و به‌شدت دارند کار می‌کنند ولی ما به‌صورت یک‌پارچه هنوز به درک درستی نرسیده‌ایم.
در همین همسایگی ما ترکیه که نرخ باروری کل آن هم اکنون حدود چهار دهم از ما بیشتر است و در مرز حد جایگزینی، درصدد برآمده، سیاست‌های باروری خود را از کنترل جمعیت به افزایش رشد جمعیت تغییر دهد و برای جلوگیری از پیر شدن جمعیت و افزایش نیروی کار مورد نیاز و افزایش قدرت ملی، خانواده‌ها را حداقل به داشتن سه فرزند ترغیب کرده است.
در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، نسبت‌های بالای افراد جوان عملاً تضمین کننده رشد جمعیت در مرحله کاهش باروری و حتی بعد از افت باروری تا سطح جایگزینی است.
اصولاً در دوره فرصت جمعیتی که 70 درصد جمعیت در سن کار و فعالیت هستند، بیش از شاخص‌های رشد و باروری، باید توجه به ساختار و ترکیب سنی جمعیت معطوف باشد و رفع نیازهای آنها، تا کشور با سرمایه انسانی سالم و تحصیل کرده با کاستن از مصرف کل جامعه و تغییر الگوهای تولید و مصرف و با افزودن بر میزان پس‌انداز کل، رشد، توسعه و پیشرفت واقعی و پایدار در کشور را رقم زند.
رشد سریع سرمایه گذاری در بخش تولید و زیرساخت‌ها و برطرف کردن چالش‌های اشتغال جمعیت فعال و رشد بازدهی نیروی کار از جمله سیاست‌هایی است که توفیق در آنها می‌تواند این دوره را به یک فرصت و دوره طلایی تبدیل کند.
درباره تنظیم خانواده و رابطه آن با سیاست‌های باروری هم اکنون افراط و تفریط هست
تسنیم: در صورت توقف سیاست‌های کاهش جمعیت، تنظیم خانواده چه جایگاهی پیدا می‌کند؟
محمدزاده: همان‌طور که گفته شد، تنظیم خانواده لزوماً به‌معنای کاهش جمعیت نیست، چارچوبی است حاوی یک‌سری ملاک‌ها و تدابیر، که هم در سیاست‌های افزایش رشد جمعیت و هم در سیاست‌های کاهش جمعیت می‌تواند دامنه تأثیر داشته باشد.
تنظیم خانواده در اصطلاح عام به کنترل کاهشی جمعیت تعبیر شده که اشتباه است، درباره تنظیم خانواده و رابطه آن با سیاست‌های باروری هم اکنون افراط و تفریط وجود دارد، برخی افراد وقتی از افزایش رشد جمعیت صحبت می‌کنند، قائل به کمترین حدی از رعایت چارچوب‌های تنظیم خانواده نیستند که اعمال چنین دیدگاهی وضعیت شاخص‌های سلامت جمعیت را به هم می‌ریزد.
برخی دیگر چنان دامنه تنظیم خانواده را گسترده می‌گیرند و آن‌چنان علاقه‌مندی به اجرای همه جزئیات آن را نشان می‌دهند، که عملاً در ذیل سیاست‌های افزایش رشد جمعیت نیز، به ترویج، تجویز و اعمال فعالیت‌های کاهش جمعیت می‌پردازند.
ما برای گذر از افراط و تفریط هر دو دیدگاه، اصرار داریم بگوئیم باروری سالم و منظور از باروری سالم رعایت چارچوبی است که طی آن با تضمین سلامت مادر و کودک، رشد جمعیت تا سطح مورد نیاز برای فائق آمدن بر مشکلات آینده افزایش یابد ولی یک عده‌ای هم آن را پوششی قرار می‌دهند برای همان کنترل جمعیت، تا با کمترین حساسیت‌ها، کار قبلی پیش رود. یکی از مسائلی که در طرح مجلس باید تکلیف آن مشخص شود، حدود استفاده از روش‌های کنترلی است.
باید نفی رویکرد کنترلی و افزایش سیاست باروری براساس تأمین، حفظ و ارتقای شاخص‌های بهداشتی عملیاتی شود
تسنیم: یعنی در هر حال نگران شاخص‌های عمده سلامتی و نیز بارداری سالم و وضعیت مطلوب مادر و نوزاد هستید؟
محمدزاده: بله، حتماً این رسالت و وظیفه ذاتی بخش سلامت است، مگر ما می‌توانیم غیر از این بیندیشیم و یا عمل کنیم؟ مانند همه کشورهای دنیا، که در آنها شاخص‌های مرگ و میر نوزاد، شیرخوار و کودک و مرگ و میر مادر جزو رایج‌ترین نگرانی‌های دولت‌ها است، این شاخص‌ها برای دولت و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ما هم فوق العاده پراهمیت است تا جایی که برخی از این شاخص‌ها روزانه ثبت و بررسی می‌شوند و حتی در بالاترین سطوح مدیریتی، پیگیری مستقیم می‌شوند.
پس ما باید نفی رویکرد کنترلی و افزایش سیاست باروری را بر اساس تأمین، حفظ و ارتقای شاخص‌های بهداشتی و به‌ویژه شاخص‌های مورد اشاره، عملیاتی کنیم و در رابطه با شیوه سابق پشتیبانی مستقیم از مراکز دولتی در دسترسی به انواع مختلف وسایل پیشگیری، نیز باید طی دستورالعمل‌هایی پوشش محدود و منحصر به بیماری‌های خاص، رفتارهای پرخطر و مادران پرخطر صورت پذیرد و مابقی از این حد و حصر باید خارج شوند.
بحث جمعیت یک اقدام فرهنگی، مدیریتی و تخصصی است. در این حیطه‌ها کار برجسته‌ای که در مرحله عمل پیش رود، فعلاً دیده نمی‌شود
تسنیم: تا به حال در بحث خطر کاهش جمعیت کشور، تذکرات متعددی از سوی رهبر معظم انقلاب صادر شده، چه نکات محوری در این سخنان هست که لازم است در وضع قوانین به آنها پرداخته شود؟
محمدزاده: سؤال بسیار مهمی کردید. چالش ما با عوامل ذی‌ربط در همین زمینه‌هاست. در رابطه با جلوگیری از کاهش جمعیت کشور در فرمایشات رهبر معظم انقلاب چهار کلیدواژه اساسی وجود دارد، که متأسفانه تاکنون هیچ‌یک از آنها صورت برنامه عملیاتی به خود نگرفته است. چرا می‌گویم اقدام عملی صورت نگرفته، برای اینکه بحث جمعیت یک اقدام فرهنگی، مدیریتی و تخصصی است.
ما در این حیطه‌ها کار برجسته‌ای که در مرحله عمل پیش رود، نمی‌بینیم. بله، مردم مؤمن خودشان وقتی مکرر از زبان رهبر معظم انقلاب مطالبی به‌طور مستقیم می‌شنوند، احساس تکلیف می‌کنند و طبعاً منتظر دولت نمی‌مانند و اقداماتی می‌کنند ولی دولت‌ها هم در جهت‌دهی به موضوع تکلیف دارند. به هر حال تولیت و هدایت امر در همه کشورها با دولت است.
این چهار مؤلفه عبارتند از؛ محدود کردن اقدامات کنترلی در بخش دولتی (مگر مواردی که سلامت مادر و کودک متوقف بر آن است و موارد لازم در پیشگیری‌ها که برخی از آنها مورد اشاره قرار گرفت)، دوم فرهنگ سازی (توسط همه بخش‌ها و صاحب نظران تمام علوم و زمینه‌های علمی و حوزه‌ها و دانشگاه‌ها و رسانه‌ها) و سوم اقناع متخصصان و ورود آنها به صحنه اجتماع جهت راهنمایی و تشریح وضعیت موجود و هدایت به موقعیت مطلوب و چهارم نیز مسئله کهنسالی و ضرورت تجدید نسل به‌منظور کاهش عوارض ناشی از آن که یکی از اصلی‌ترین تأثیرات آن کاهش نیروی کار یعنی قشر مولد و فعال جوان و میانسال شاغل در جامعه و همچنین بالا رفتن بیش از حد هزینه‌های حمایتی و مستمری افراد بالای 64 سال است.
در ارتباط با مؤلفه اخیر، باید عرض شود که با کاهش نیروی کار و افزایش مستمری بگیران دولت‌ها با مشکلات جدی در رشد و توسعه اقتصاد ملی و تولید ناخالص داخلی و در نتیجه تأمین بودجه سلامت برای افراد اجتماع روبه‌رو می‌شوند. با بالا رفتن نسبت سنی افراد جامعه به کل افراد، نیاز جامعه به پرداخت مستمری، تأمین خدمات حمایتی برای افراد سالخورده و یا حتی ایجاد آسایشگاه برای نگهداری افراد سالخورده افزایش می‌یابد که تأمین هرکدام از این موارد در صورت کاهش نیروی کار در هر کشوری با موانع جدی برای تأمین هزینه مواجه خواهد شد.
هم اکنون که جمعیت سنین پیری در ایران در حد 8.2 درصد است، بیش از 40 درصد بودجه درمانی کشور به این قشر اختصاص پیدا می‌کند، حال اگر این گروه سنی طی 30 سال آینده سه برابر و یا هفتاد سال آتی بیش از پنج برابر شود، آیا از بودجه‌های سلامت چیزی برای بقیه می‌ماند؟ آیا این بودجه‌ها قادر به تأمین و مراقبت کامل همین قشر می‌شود؟
البته در همه این موارد، تحرکات اندکی صورت گرفته لکن ناقص، ناتمام و ابتدایی است و انگیزش لازم در ساماندهی و تعمیم همه آنها دیده نمی‌شود و مخالفت‌های آشکار و پنهانی هم هست که برخی از روی خیرخواهی و برخی هم از روی روشنفکرمآبی و فرافکنی صورت می‌پذیرد.
در طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده، باید تکلیف این متغیرهای تأثیرگذار در راهیابی به جلوگیری از کاهش رشد جمعیت و افزایش نرخ باروری کل، به‌روشنی تبیین و با مواد و تبصره‌های مناسبی مورد پشتیبانی قرار گیرد، در غیر این‌صورت خود این طرح مانعی در راه افزایش جمعیت خواهد بود.
نگرش فرهنگی زوجین و خانواده‌ها، مشکلات اقتصادی و نیز سیاست‌های باروری در اولویت عوامل مؤثر در نرخ باروری کل قرار دارند
تسنیم: چه عوامل بهداشتی در کاهش نرخ باروری کل بیشترین دخالت را داشته و دارند؟
محمدزاده: این مطالب تا حدودی بیان شد. نگرش فرهنگی زوجین و خانواده‌ها، مشکلات اقتصادی و نیز سیاست‌های باروری در اولویت عوامل مؤثر در نرخ باروری کل قرار دارند. البته همه این موارد در هم تأثیر دارند اما با گذشت زمان ممکن است درصد تأثیر هرکدام فرق کرده باشد، به‌عنوان مثال طی 25 سال اخیر، به‌تدریج کاستن از بعد خانوار به ارزش تبدیل شده و داشتن فرزند زیاد، مثبت تعبیر نشده است و نهایتاً یک فرهنگ مسلطی در این زمینه پدیده آمد که همین مسئله، دیگر اصل نقش کنترل جمعیت را کم‌رنگ کرده است تا جایی که بدون تغییر نگرش، دیدگاه و فرهنگ افراد و جامعه، صرفاً با حذف کنترل‌ها، افزایش خاصی درحد انتظار رخ نمی‌دهد و شاید تأثیرات در خوش‌بینانه‌ترین شرایط از 20 درصد هم فراتر نرود، ولی این مسئله اگر با اقدام فرهنگی و فنی متخصصان زنان و زایمان همراه باشد، حکم نیروی پیش‌برنده را در این مسئله ایفا خواهد کرد.
در اجرای سیاست‌های جدید هر سازمانی باید نقش خود را ایفا کند و این درست نیست که هر دستگاهی به‌جای اینکه کار خود را بکند و شرایط لازم را مهیا کند، نقش دیگری را پررنگ‌تر و تأثیرگذارتر ببیند و به‌امید تلاش دیگران، خود از کار بایستد به‌خصوص اینکه فرهنگ سازی کار همگانی است.
بر این اساس بارداری‌های ناخواسته هم موضوع مهمی است و باید مهار شود، در غیر این‌صورت بحث سقط جنین و عوارض ناشی از آن نیز اختلالی در وضع سلامت ایجاد می‌کند. وزارت بهداشت هم برای کاهش بارداری‌های ناخواسته و سقط جنین و هم تقلیل نرخ سزارین، باید برنامه جامع و فراگیری داشته باشد و مرتب پایش کند که هرسال در هدف‌های کمی، به‌مرور به میزانی از این آمارها کم شود.
همان‌طور که گفته شد، برای کاهش نرخ باروری کل در سیستم بهداشت و درمان دنیا، اقدامات متفاوتی مرسوم است که طی نزدیک به سه دهه اخیر همه این روش‌ها به‌نوعی در ایران اعمال شده است. از جمله این اقدامات می‌توان به ادغام برنامه تنظیم خانواده و باروری سالم در سیستم‌های مراقبت‌های بهداشتی اولیه، فراهم کردن دسترسی به خدمات بهداشت باروری، مهیا کردن انواع روش‌های پیشگیری از بارداری مؤثر، سالم و کم‌هزینه و ارتقای مشارکت مردان در بهداشت جنسی و باروری اشاره کرد.
همان‌طور که عنوان شد، قطعاً در اجرای سیاست‌های جدید جمعیتی باید حد کفایت نوع و میزان فعالیت‌های زیرمجموعه هر محور، در بازبینی‌ها مدنظر قرار گیرد، مثلا روش‌های جراحی و دایمی در پیشگیری از بارداری را حتماً می‌توان محدود و حتی ممنوع کرد مگر مواردی که اندیکاسیون قطعی و اجتناب ناپذیر دارند.
باید تسهیلاتی فراهم شود که علاقه به تحصیل و رفتن به‌سمت اشتغال توسط زنان به‌عنوان موانع توسعه کمی و کیفی ازدواج، باروری و تشکیل خانواده مطرح نباشند
تسنیم: آیا عوامل دیگری نیز وجود دارد که بتوان آنها را در برنامه‌ها گنجانید؟
محمدزاده: ببینید در برنامه همه‌چیز را شاید بگنجانیم ولی برنامه اگر اصولی باشد، باید تحلیل محیطی کند و راههای مختلف را شناسایی کند و از بین آنها مناسب‌ترین و مؤثرترین گزینه‌ها را گلچین کند. اینکه همه مقوله‌های خرد و کلان را کنار هم قرار دهیم و اهم و مهم را تشخیص ندهیم، ما را در تشتت و بی‌عملی قرار خواهد داد و به‌قول معروف برنامه شکست اجرا خواهد شد. در بحث راههای اجرایی هم، این مسیر باید پیموده شود.
برگردیم به سؤال شما، علاوه بر اقدامات ذکرشده، موارد دیگری نیز وجود دارد که در کشور ما به‌طور طبیعی رخ داده است، نظیر افزایش سن ازدواج که در برخی از کشورها برای کاهش نرخ باروری کل، این افزایش از طریق قانون صورت می‌گیرد. هم اکنون 12 میلیون دختر و پسر در سن ازدواج، به هر دلیلی از این موهبت برخوردار نشده‌اند و این یعنی حداقل 3 میلیون بچه‌ای که ظرف دو سه سال آینده متولد نمی‌شوند و سپس جلوگیری از فرزندان دیگری که از آن به بعد به‌علت بالا رفتن سن باروری متولد نخواهند شد.
وقتی بانک‌ها قادر به پرداخت وام اندک ازدواج برای کمک به ازدواج جوانان نیستند، متعجب می‌مانم که چگونه طرح‌های جمعیتی را که نیازمند ده‌ها میلیارد بودجه طی چندین سال آینده است، اجرا خواهند شد؟!
همچنین دو مورد دیگر، ارتقای آموزش و تحصیلات دانشگاهی و فرصت‌های شغلی برای زنان هست که در مقایسه با گستره آن نسبت به قبل از انقلاب، جزو دستاوردهای انقلاب اسلامی است، ادامه این مسیر اشکالی ندارد لکن باید تغییر نگرشی اتفاق افتد و ترتیبی اتخاذ شود و نیز تسهیلاتی فراهم شود که علاقه به تحصیل و رفتن به‌سمت اشتغال به‌عنوان موانع توسعه کمی و کیفی ازدواج، باروری و تشکیل خانواده مطرح نباشند.
تا وقتی که دولت‌ها با تأسیس خوابگاه‌های متأهلی، افزایش مرخصی زایمان برای مادران و در نظر گرفتن آن برای پدران و برنامه دورکاری و شغل‌های پاره‌وقت برای خانم‌ها و همچنین مهدکودک‌ها در درون سازمان‌ها، موافقت چندانی نمی‌کنند، عملاً موانعی بر سر راه فرزندآوری به قوت خود باقی می‌ماند. البته برای زنان خانه‌دار هم باید تسهیلاتی در نظر گرفته شود، زیرا تنها 15 درصد خانم‌ها، شاغل می‌باشند.
پاسخ‌گویی به این نیازها و ایجاد بسترها و لوازمی که راه تحکیم و تعالی واحد خانواده را بپیماید، بخش مهمی از بازگشت به سبک زندگی سالم براساس الگوهای اسلامی و ایرانی است که همه بخش‌های کشور باید به آن بپردازند و باید امکانات لازم روز به روز برای جمعیت فراهم‌تر شود و مهمتر از آن مدیریت همه بخش‌ها بهبود یابد و جمعیت زیاد به‌خوبی مدیریت شود.
در غیر این صورت بدون تقویت و توسعه زیرساخت‌ها و بدون فرهنگ سازی و فرهنگ پذیری و صرفاً با تکیه بر مشوق‌های مصوب، که فعلاً اعتبار اسمی دارند تا تخصیصی و واقعی، دستاورد زیادی نخواهیم داشت و این امر مهم در حدی که منظور نظر است، تعطیل خواهد ماند. امیدوارم فعالیت‌های فرهنگی در این زمینه هرچه بیشتر، بسترها را برای تحقق این سیاست‌ها هموار نماید.
طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده مجلس تا اصلاح اساسی نشود، راهگشا نخواهد بود
تسنیم: آقای دکتر، صراحتاً بگوئید این سیاست‌های جدید در چه مرحله‌ای از عمل هست و چه آینده‌ای پیش‌بینی می‌شود؟
محمدزاده: سیاست‌های کلی نظام در رابطه با افزایش نرخ باروری کل فعلاً در حرف و شعار متوقف است، چیزی که هم با شعور جور است و هم بر اساس شرع است، اینک در همراهی با سبک زندگی غربی که البته خود غربی‌ها از این راهی که رفته‌اند، پشیمان هستند و در حال بازگشت و جبران هستند ولی ما تازه راه افتادیم که آن مسیر را برویم. شاید یکی از عواملی که بتواند نیروی محرکه واقع شود، طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده است که در مجلس در جریان است، به‌شرطی که اصلاحات کاملی در آن صورت گیرد.
همان‌طور که گفته شد کاهش رشد جمعیت در کشور به‌ترتیب به نگرش‌های فرهنگی و سپس مشکلات اقتصادی مردم و خانواده‌ها نسبت به ازدواج و فرزندآوری و فرزندپروری و در یک عبارت به تغییر سبک زندگی اسلامی و ایرانی مربوط می‌شود. در این طرح فرهنگ سازی ضعیف دیده شده و سیاست‌های کنترلی قبلی، گاهی در درون طرح ادغام شده و بعضاً جایی که سخن از افزایش جمعیت است، به‌نوعی با کیفیت و یا مطلوبیت و به‌علت نیاز به بودجه فراوان و لزوم اعمال روش‌های پیچیده اجرایی، طرح محدود شده و در مواردی عملاً سندی شده برای افزایش نیافتن جمعیت!
سیاست‌های تنظیم خانواده که از سوی مجامع جهانی در کشورهای مختلف دنبال می‌شود، علاوه بر جنبه‌های بهداشتی و درمانی، سیاست‌های فرهنگی و سیاسی نیز است
تسنیم: به‌نظرتان چرا این‌طور شده؟
محمدزاده: اشاره کردم که موضوع جمعیت و افزایش و کاهش آن که مربوط به بیش از 20 نوع تخصص می‌شود در کشور ما در گذشته و حال، این مسئله عملاً به یک وزارتخانه واگذار شده و آن سازمان نیز طبعاً تنها از دریچه رسالت سازمانی خود به موضوع نگاه کرده، در حالی که سیاست‌های تنظیم خانواده که از سوی مجامع جهانی در کشورهای مختلف دنبال می‌شود، علاوه بر جنبه‌های بهداشتی و درمانی، سیاست‌های فرهنگی و سیاسی می‌باشند.
هم اکنون ایرادی که هست اینکه؛ تهیه کنندگان طرح جامع جمعیت، با نیت تحقق منویات کارشناسی رهبر معظم انقلاب، نظرات افراد مختلف را گرفته و سپس با نتایج و شرح کارهایی که در حوزه بهداشت در زمینه پیشگیری در طول این سال‌ها در جریان بود، بدون نام بردن از مفاهیم کنترلی، تلفیق کرده‌اند و اینجا خطاهایی صورت گرفته است.
ما در دوره‌ای در این قسمت، اغلب مشکلات طرح را بنا به در خواست کمیسیون مربوطه اصلاح کرده و با شرکت در جلسات مشترک، به‌نحوی وضعیت فعلی و آینده پیشِ‌رو را تبیین و نظر اکثر اعضا را به متن اصلاحی راغب کردیم. لکن با بازگشت افرادی که با شدت تمام در سال 91 و پس از چندین تذکر رهبر معظم انقلاب در حوزه بهداشت، سیاست‌های قبلی را به‌سرعت پیش برده بودند، اوضاع متفاوت شد.
ایران یک‌صدم جمعیت دنیا را دارد ولی 3.4 درصد عقیم سازی‌های دنیا در بخش دولتی صورت گرفته است
تسنیم: اختلاف نظر اساسی در کجاست؟
محمدزاده: ببینید سیاست‌های کلی نظام تغییر کرده ولی همچنان وازکتومی و توبکتومی انتخابی متوقف نشده، این چه معنی دارد؟
سالانه دو میلیون وازکتومی (Vasectomy) در دنیا صورت می‌گیرد که در بخش دولتی ایران به‌طور میانگین تا سال 91 سالانه حدود 30 هزار نفر وازکتومی شده اند به‌عبارتی حدود 1.5 درصد وازکتومی‌های بخش عمومی ایران در این آمار هست.
چند سال پیش برآورد شد که بیش از 130 میلیون زن در سراسر جهان از طریق بستن لوله‌های خود عقیم شده‌اند. در کشور ما طی 23 سال گذشته حدود 2.5 میلیون نفر تنها در بخش عمومی در معرض این عمل قرار گرفته‌اند، به‌عبارتی 1.9 درصد توبکتومی‌های جهان در ایران انجام شده است.
البته آمار دقیقی از اینکه در بخش خصوصی چه‌میزان از این عقیم سازی‌ها صورت گرفته، در دست نیست ولی در آنجا هم عدد اگر بیشتر نباشد، قطعاً کمتر از این میزان نیست، به‌ویژه آنکه توبکتومی‌ها با سزارین‌های دوم و به بعد ارتباط مستقیمی دارند و متأسفانه قریب به اتفاق زایمان‌ها در بخش خصوصی، به‌روش جراحی و سزارین است.
همه این موارد در حالی است که ایران یک‌صدم جمعیت جهان را دارد، به‌عبارت دیگر عقیم سازی‌ها در ایران حداقل بیش از 3.4 برابر میانگین جهانی است. این موارد با سیاست‌های جدید، همخوانی ندارد. جای تعجب اینکه با این‌همه تذکر، عده‌ای بحث را به حاشیه میدان می‌برند و داخل میدان را نیز با گارد آهنین مراقبت می‌کنند، تا مبادا یک وقتی فعالیتی تغییر کند.
شایان ذکر است که طی هفت سال اخیر 20 تا 22 درصد جمعیت زنان همسردار، وسائل پیشگیری از بارداری را از بخش عمومی دریافت کرده‌اند و اگر حدود 30 تا 40 درصد را هم در نظر بگیریم که از روش‌های طبیعی استفاده و یا هیچ روشی را به کار نبسته‌اند، می‌توانیم بگوئیم آمار بخش خصوصی هم حداقل، رقمی کمتر از بخش عمومی نیست.
نکته دیگر اینکه با وجود ابلاغ سیاست‌های کلی، باید از این‌همه روش و تنوع پیشگیری از بارداری در سیستم دولتی مواردی کاسته شود. حالا قرص‌ها و کاندوم، در موارد فاصله گذاری، شیردهی و پیشگیری از برخی بیماری‌ها، گاهی ضرورت پیدا می‌کنند، بقیه چرا همچنان پابرجا باشد؟ آمار سزارین در کشور سه برابر میزان جهانی آن است ولی اقدام عملی برای ترویج زایمان‌های طبیعی صورت نمی‌گیرد؟ آیا سزارین میزان خطر زایمان را بالا نمی‌برد؟ آیا سزارین غیرضروری در حکم عمل به شعار یک و یا دو بچه کافیه، نیست؟ چرا هزینه‌های سزارین در همه بیمه‌ها جاری و ساری است، ولی زایمان‌های طبیعی فرهنگ سازی نمی‌شود و در پوشش کامل بیمه‌ها قرار نمی‌گیرد؟ چرا عوارض تک‌فرزندی و آسیب‌های کم‌فرزندی در برنامه‌های بهداشتی روشن نمی‌شود؟ چرا افسردگی‌ها و اضطراب‌ها و نگرانی‌های خانواده‌ها در این زمینه پیشگیری نمی‌شود؟ چرا با شفافیت برنامه‌ها و تغییرات آن برای مردم بیان نمی‌شود؟ بحث حمایت‌های بیمه‌ای کامل برای نازایی‌ها، یک اقدام اساسی است، حال چرا به این موارد در طول این سال‌ها پرداخته نشده است؟ اینکه با سیاست‌های کلی ابراز همدردی شود، این به‌تنهایی دردی را دوا نمی‌کند.
یک‌زمانی، همه این نشانه گذاری‌ها انجام شد و در واقع گفته شد که این موارد هم جزو ارکان سلامت مادر و کودک است، چرا در طول اجرای برنامه از این مسائل غفلت شده و همچنان نیز می‌شود؟ پاسخی که گرفتیم، مشکوک می‌نمود!
شبکه‌های بهداشتی مثل گذشته، برای اجرای استراتژی های جدید باید آموزش ببینند
تسنیم: آیا غیر از این موارد مسائل دیگری نیز هست که بازدارنده به حساب آید؟
محمدزاده: بله، یک‌سری بی‌عملی‌ها و بدفهمی‌ها هم وجود دارد. یک شبکه خدمت‌گزار و خدمت‌رسان ده‌ها هزار نفری همراه با رابطان مردمی با طرح، برنامه و انگیزه، برای سلامت جمعیت و از جمله کاهش جمعیت کشور، خانه به خانه و چهره به چهره و با تشویق‌ها، حدود ربع قرن فرهنگ سازی و اقدام عملی کرده‌اند ولی اینک گفته می‌شود این اقدامات صرفاً برای سلامت مادر و کودک انجام شده، این تفکر یعنی به کار نگرفتن این شبکه در فعالیت‌های مربوط به سیاست‌های جدید و این کندی در مسیر اجرای سیاست‌های جدید را سبب خواهد شد.
گفته شده، مردم اراده کردند و کاهش جمعیت اتفاق افتاد، و الّا این سیاست‌ها تأثیرش چندان نبود و اگر مردم اراده کنند، باز هم جمعیت افزایش می‌یابد. ما بحث اراده ملی را در این باره کاملاً می‌پذیریم لکن می‌گوئیم اولاً باید شبکه بهداشتی مثل گذشته، برای اجرای استراتژی‌های جدید تعلیم ببیند، تا تحقق این اراده ملی را زمینه سازی و تقویت کنند و ثانیاً می‌گوئیم این‌طور نیست که به همان سرعتی که جمعیت کاهش یافت، بتوان آن را افزایش داد. کار در افزایش جمعیت، به‌جهت زمانی، اجرایی، هزینه و متقاعد سازی ده چندان دشوار است، بنابراین بخش‌های مختلف و از جمله این شبکه باید مضاعف و یا حداقل مانند دوره قبل عمل کند.
یکی از بدفهمی‌ها این است که در زمینه جمعیت به‌خلاف نظر سازمان ثبت احوال که تخمین می‌زنند با تداوم نرخ باروری فعلی تا سال 1420 و بعد از رسیدن جمعیت کشور به بیش از 97 میلیون نفر، رشد جمعیت صفر و پس از آن منفی خواهد شد، همان‌ها که همچنان پاشنه آشیل تحدید نسل را نمی‌توانند رها کنند، می‌نویسند نه‌تنها در آن سال‌ها کاهش نخواهیم داشت بلکه سال 1480 به 94 میلیون خواهیم رسید! در حالی که پیش‌بینی سازمان ملل با تداوم وضع فعلی برای ایران، جمعیت 31 میلیون است. نمی‌شود آنجا که آمارهای جهانی برای ما مدال‌آور می‌شود، حرف‌شان را سند محکم به حساب آوریم ولی در سایر موارد، بگوئیم این آمارها غلط است!
کار بدین جا ختم نمی‌شود، توجیه غلط می‌آورند که پدیده سالمندی و عوارض ناشی از آن به‌عنوان معضلی که باید از هم اکنون به آن فکری شود، نیست و افزایش چهار تا پنج برابری آن در آمارهای مورد قبول خود در سال 1480 را هم به حساب توفیقات می‌گذارند و می‌نویسند: "چون در سال 1480، امید به زندگی در بدو تولد در ایران به 89 سال خواهد رسید، پس سن بالای 64 سال، کهنسالی به حساب نمی‌آید." سؤال این است؛ آیا کشورهایی که هم اکنون همین امید به زندگی برای آنها محقق شده، سالمندی را از 78سالگی محاسبه می‌کنند؟! جای اشکال اینکه، موضوعی که ده‌ها تخصص در آن دخیل است، در کشور ما عملاً تحت سکان‌داری تنها یک سازمان تخصصی است، آن‌هم با قرائت خاص و انحصاری. این خلأ قانونی باید با تدبیر مجلس و دولت محترم، برطرف شود.
نکته دیگر اینکه همه متخصصان باید بتوانند در این زمینه حرف‌های خود را آزادانه بزنند. این نظرات باید گفته شود تا با آگاهی بخشی به جامعه و همراهی متخصصان امر، زمینه‌های وضع مطلوب حاصل شود.
چرا باید خط فرمان از سیاست‌های کلی تا رسیدن به تدوین استراتژی‌ها و خط‌مشی‌ها و سرانجام تاکتیک‌ها و اقدامات عملیاتی این‌قدر طولانی باشد؟!
تسنیم: یعنی با سیاست‌های کلی نظام نه همراهی زبانی، بلکه باید همراهی برنامه ریزی شده و نظام‌مندی صورت پذیرد؟
محمدزاده: بله، در حال حاضر نباید در توجیه گذشته بمانیم و شاید لازم نباشد که به‌دنبال مقصر بگردیم، قول معروفی است؛ آنجا که کسی تقصیر را به گردن نمی‌گیرد و یا اصلاً تقصیر متوجه یک شخص واحد نیست، که حقیقتاً اینجا بحث به همین صورت است. همه مقصرند، هرکس به‌اندازه خود. باید تا دیر نشده و کار از کار نگذشته، به علاج واقعه بپردازیم. از نظر مدیریتی چرا باید خط فرمان از سیاست‌های کلی تا رسیدن به تدوین استراتژی‌ها و خط‌مشی‌ها و سرانجام تاکتیک‌ها و اقدامات عملیاتی این‌قدر طولانی باشد؟! این محل اشکال است و یا پس از ابلاغ سیاست‌های کلی هنوز در این رابطه قیل و قال باشد؟ این هم جای اشکال دارد.
خدا رحمت کند؛ شهید مظلوم دکتر بهشتی را می‌فرمودند: وظیفه عالم (متخصص) گفتن حق است خواه با کهنه جور آید و خواه با نو. متأسفانه گاهی ملاحظه می‌شود، از آنجا که هنوز بسترهای لازم برای متقاعد سازی مردم صورت نگرفته و گاهی از روی علل و عواملی اقتضائی، در مواردی دیدگاه مثبتی به مسئله فرزندآوری و فرزند پروری در جامعه نیست و مثلاً داشتن بیش از 2 و یا 3 فرزند در جامعه منفی تلقی می‌شود، صاحبان روشن‌سازی اجتماع تحت تأثیر این نگرش‌ها و فرهنگ‌ها، خود را در مسئله فرزندآوری دخیل نمی‌بینند و در برابر برخی مسائل عامه‌پسند که خودشان نیز قبول ندارند، سکوت اختیار می‌کنند، این نگاه در مسئله سرنوشت سازی چون جمعیت صحیح نیست.
بنده معتقدم حالا که اغلب به اشتباه‌مان واقف شده‌ایم، باید کاری کنیم. به‌قول درست، عذرخواهی واقعی سه بخش دارد. اول؛ متأسفم. دوم؛ تقصیر من بود و سوم؛ حالا چگونه می‌توانم جبران کنم. حالا بحث عذرخواهی نیست، بزرگی به‌جای همه ما آمد و این کار را کرد، تا ما انگشت اتهام را متوجه این و آن نکنیم، بلکه برای جبران اشتباهات صورت گرفته، دست به کار شویم. به هر حال چراغ این راه را متخصصان باید روشن سازند و آنها که خود را متخصص، ولایی و تجربه‌دارتر می‌دانند، بیشتر از بقیه باید در اقدامات اصلاحی نقش ایفا کنند و بدانند که افزایش جمعیت به‌آسانی کاهش آن نیست.
باید کاری همه‌جانبه و در همه حوزه‌ها اعم از فرهنگی، سیاسی، عمرانی، اداری، بهداشتی، بیمه‌ای، اشتغال، درمانی و... صورت گیرد و رسانه‌ها نیز با تشریح ابعاد مختلف قضیه در این مورد جایگاه شایسته‌ای دارند.
فرزندآوری با بخشنامه و اجبار نمی‌شود، باید فرهنگش ایجاد شود، باید مسئولیت پذیری‌اش به وجود آید و البته دولت‌ها تکالیف سنگینی در این ماجرا دارند
تسنیم: آقای دکتر، شما گفت‌وگو‌ها و مناظره‌ها در این زمینه را چقدر راهگشا می‌بینید؟
محمدزاده: بسیار زیاد. نقطه شروع فرهنگ سازی می‌تواند از همین جا باشد. نمی‌شود در جایگاه اجرای سیاست‌های جدید، مفهوم مشترکی را شکل نداد. تیم‌ها را تشکیل نداد، تیم‌ها را به وظایف خود آشنا نساخت، در اهداف سالیانه، میزان‌های کمی را هدف گذاری نکرد و به آنچه در سیاست‌های کلی آمده، رسید.
الآن شبکه‌های بهداشتی‌مان در این ارتباط در ابهام به سر می‌برند و متفاوت به موضوع نگاه می‌کنند. آن روز که به‌دنبال ترویج روش‌های جلوگیری بودیم، ابتدا مردم نگرش دیگری داشتند وقتی وضعیت تبیین شد و مشارکت بخش‌های مختلف جامعه به کار گرفته شد، مردم هم به‌تدریج پذیرفتند. حالا هم باید با همان روحیه و انگیزه به‌دنبال تشریح واقعیت‌ها باشیم و آن‌گاه که شرایط مهیاتر شد، موضوع را مردم خود پیش می‌برند، زیرا تصمیم‌گیر اصلی آنها هستند.
فرزندآوری با بخشنامه و اجبار نمی‌شود، باید فرهنگش ایجاد شود، باید مسئولیت پذیری‌اش به وجود آید و البته دولت‌ها تکالیف سنگینی در این ماجرا دارند، از ارتقای امکانات بهداشتی و درمانی تا کیفیت تحصیلات، شغل، مسکن و محیط زیست. اما اینکه بگوئیم آره، همین‌ها چون الآن نیست، پس هروقت به وجود آمد، به‌چشم. نه آن‌وقت خیلی دیر شده است. بحث جمعیت و تغییر دادن هرم و ساختار آن، در شرایطی که از یک طرف در پنجره جمعیتی قرار گرفته‌ایم و از طرف دیگر در منطقه خطر یعنی نرخ باروری زیر 1.8 فرزند، یک مسئله حیاتی است که از امروز باید برای حتی دو دهه بعدش برنامه اجرایی شروع کرد.
تأخیر در ازدواج‌ها تنها دلایل مؤثر اقتصادی ندارد، دلایل متقن فرهنگی هم دارد
تسنیم: البته در جامعه اشکالات دیگری هم پیدا شده، نظیر موضوعاتی که در مقوله ازدواج به آنها پرداختید؟
محمدزاده: بله، ولی بنای بحٍث ما این بود که در این مصاحبه در محدوده سیاست‌های تنظیم خانواده حرف بزنیم. درست است، هدف از ازدواج و نگاه به فرزندآوری در جامعه تحریف شده و این اساسی‌ترین مشکلی است که کیان خانواده و تحکیم و توسعه آن را تهدید می‌کند. تأخیر در ازدواج‌ها تنها دلایل مؤثر اقتصادی ندارد، دلایل متقن فرهنگی هم دارد و این موارد باید پیمایش شود و جدی گرفته شود و با هسته مرکزی به وجود آورنده آن به‌صور مختلف مقابله شود وگرنه نرخ رشد جمعیت در 20 سال آتی صفر و پس از آن منفی خواهد شد و بعد از آن هم کار خاصی برای جبران نمی‌شود انجام داد.
تجربه کشورهایی که در موقعیت سقوط جمعیتی قرار گرفته‌اند، همین را می‌گوید. یا مهاجر پذیری و یا تسهیلات رفاهی؟ ما اولی را که نمی‌توانیم اجرا کنیم، برای دومی هم هزار اما و اگر هست، پس آموزه‌های اسلامی و فرهنگ سازی و سایر شیوه‌ها را باید در اولویت قرار دهیم. تقریباً قریب به اتفاق کشورهایی که رشد منفی یافته‌اند، همچنان منفی مانده‌اند. از آن سراشیبی بالا آمدن، کار شاقی است. اگر باورهای فرهنگی تغییر کند، مشکلات اقتصادی مانع خیلی عمده‌ای نخواهند بود.
تسنیم: پس از این‌همه، به مردم می‌رسیم و به‌درستی فرمودید که باید آنها تصمیم بگیرند و اینکه یک عده‌ای می‌گویند نخبگان و دانشگاهی‌ها بچه‌دار شوند؟
محمدزاده: امروزه به‌دلایل گوناگون اغلب مردم از داشتن حداقل 3 فرزند در خانواده‌ها امتناع می‌کنند و این واقعیت قابل کتمان نیست. برای فرهنگ سازی، ایجاد تحرک و انگیزه لازم است و در خط مقدم این کار متخصصان قرار می‌گیرند. تا خانواده‌ها تغییر شیوه ندهند فرزندآوری ممکن نیست. باید تشکیل خانواده، داشتن فرزندان صالح و تأسیس خانواده موفق، تبدیل به کلاس شود.
در جامعه اسلامی به این چیزها باید بالید. فرهنگ مناسب در جامعه از خانواده‌های خوب سرچشمه می‌گیرد. در این موضوع واقعاً فرهنگ سازی مقدم بر مشوق‌ها و هر چیز دیگر و حتی قانون است. متأسفانه افرادی که در ظاهر سوار بر موج غلط رایج در بین مردم حرکت می‌کنند، در جلسات و محافل، به اقشار کم‌درآمد توهین می‌کنند و می‌گویند ما نمی‌خواهیم مثلاً فرزندان این گروه اضافه شود که بعدها مثلاً فرزندانشان معتاد شوند و یا سایر آسیب‌ها و بحران‌ها پیش آید.
این افراد می‌گویند، اگر هم قرار است افزایش جمعیت داشته باشیم، باید سراغ طبقات ثروتمند، دانشگاهی و شهری برویم. بله، سراغ این‌ها هم برویم، خوب است ولی استراتژی ما باید همه خانواده‌های دارای شرایط را در بر گیرد. همین الآن وضعیت طبقات مختلف گروه سنی جوان در فرزندآوری از نظر علمی، درآمدی و شهری و یا روستایی، تفاوت چندانی با هم ندارد.
آن بحث نخبگی که مطرح شده، اشاره به این دارد که بالاخره چون در ازدواج افراد دانشگاهی و نخبه با هم، احتمال اینکه فرزندان باهوش‌تری متولد شوند، افزایش می‌یابد، خطابی است به آنها که جلو بیفتند، هم نگرانی به خود راه ندهند و هم در فرهنگ سازی ایفای نقش کنند و سهم خود را از جمعیت کشور افزایش دهند، هم اکنون به هر حال تحصیل کرده‌ها نیز به‌علل مختلف تمایل به فرزندان کمتری دارند. این خطاب را به همه آنهایی که رفاه دارند، نیز می‌توان تأکید کرد وگرنه خیلی‌ها که الآن نخبه نامیده می‌شوند و یا ثروتمند و شهری به حساب می‌آیند، اغلب پدر و مادرهای‌شان نخبه نبوده‌اند و اکثراً ثروتمند و یا شهری هم نبوده‌اند و پرداختن در پیرامون همه این مسائل اجتماعی مرا بیشتر قانع می‌کند که اگر باورهای فرهنگی تغییر کند، مشکلات اقتصادی مانع خیلی عمده‌ای در این راه نخواهند بود.
افزایش نرخ باروری کل باید متناسب با آموزه‌های اسلامی و اقتضائات راهبردی کشور باشد
تسنیم: کلام آخر؟
محمدزاده: افزایش نرخ باروری کل باید متناسب با آموزه‌های اسلامی و اقتضائات راهبردی کشور صورت پذیرد. تبعیت مقلدوار از الگوهای جهانی و پیگیری آن برنامه‌ها حتی سخت‌گیرانه‌تر از آن چیزی که آنها در سایر کشورها اجرا می‌کنند و عدم توجه به سایر شاخص‌ها و بی‌توجهی به تحلیل هزینه ــ فایده این اقدامات، باید محدود شود. این کار باید بر مبنای برنامه ریزی استراتژیک پیش رود و تحت مدیریت استراتژیک، عملکرد واقعی مرتباً با استانداردها و هدف گذاری‌های از پیش تعیین شده، تطبیق شود و مورد ارزیابی و کنترل قرار گیرد.
حداقل تعداد مناسب فرزندان در خانواده، سه فرزند است
تسنیم: حد مناسب تعداد فرزندان در خانواده چند نفر است؟
محمدزاده: بنده عدد خاصی را ذکر نمی‌کنم ولی منابع معتبر علمی، حداقل تعداد مناسب فرزندان در خانواده را سه فرزند اعلام می‌کنند.
تسنیم: از صبر و حوصله شما ممنونیم.
محمدزاده:بنده هم از دقت نظر شما و اهتمام به مسئله مهم جمعیت، سلامت و نیز لزوم مدیریت آن سپاس تمام دارم و ان‌شاءالله خداوند همه ما را از گزندها مصون دارد.
گفت‌وگو: علی رمضان‌پور، گروه اجتماعی (سلامت) خبرگزاری تسنیم
انتهای پیام/*
