بایدها و نبایدهای حجامت

حجامت یک روش پیشگیری و درمان بیماریها با ایجاد مکش در روی پوست است که می تواند همراه با تیغ زدن و خونگیری ( حجامت مع الشرط) و یا بدون آن ( حجامت بلا شرط) انجام شود.گذاشتن بادکش می تواند با استفاده از آتش و ایجاد خلأ ناشی از مصرف اکسیژن داخل لیوان و یا بوسیله مکش از انتهای محجمه و ایجاد خلأ  توسط دستگاه ساکشن باشد.

خبرنگار حوزه سلامت خبرگزاری تسنیم در خصوص حجامت و اثرات آن با یوسف اصغری کارشناس سطح عالی حوزه  و پژوهشگر طب اسلامی داشته که گفت و گوی را به شرح زیل بخوانید.

در بحث حجامت روایات زیادی داریم وجود دارد؛ به طورکلی حجامت به دو دسته حجامت پیشگیرانه و حجامت های درمانی تقسیم می شود. حجامت از لفظ حجم گرفته شده است یعنی ایجاد حجم کردن و بحث خون گیری هم به صورت عارضی بر آن تحمیل می شود و به دلیل اینکه حالتی است که حجم در ناحیه ای ایجاد می شود و از این جهت حجامت یک حالت انقباض و انبساط در عضلات ایجاد می کند که همان ورزش, حرکت و سکون از این جهت هم مورد تایید و استفاده قرار می گیرد و به صورت کلی در بسیاری از روایات همین انقباض و انبساط یا ایجاد حجم کردن در ماهیچه است که اثرات مختلفی دارد که روایات مختلفی در این زمینه وجود دارد.

در المیزان ذکر شده است که در شب معراج پیامبر به آسمان هفتم رفت و خداوند فرمود که تمام امتت را به حجامت وابدار که مطمئنا بیشترین مطلبی که اینجا است لغت حجامت است که همان بادکش است.

 در اینجا قرینه ای وجود نداردکه حجامت برابر با خونگیری باشد و به صورت عمومی می توانند از این روش جهت پیشگیری از بیماری ها استفاده شود و اثرات درمانی هم دارد که می توانند برای درمان بیماری ها هم استفاده کنند  و بحث مفصلی دارد.

حجامت اثرات کلی آن به چهار قسمت تقسیم شود. ولی بادکش اثراتش شش مورد است, یکی از زیر شاخه های بادکش خروج مواد زائد از ناحیه محل بادکش است که بر اثر بادکش یک سری مواد را از ناحیه ای خارج می شود که همان حجامتی است که امروزه مرسوم است و صورت می گیرد.

البته روایاتی هم داریم که قرینه وجود دارد که حجامت هایی که ذکر شده همراه خون گیری هم بوده مثلا امام رضا (ع) رفتند پیش حجام (کسی که حجامت انجام می دهد) و حجامتش کرده و بعد ذکر شده که حجام می گوید من خون امام را به این شکل دیدم. اینجا دلالت می کند که حجامت از نوع خون گیری بوده و برخی از روایات که حجامت به صورت مطلق بیان شده اند بنابر ظواهر دلالت می کنند که بیشتر بادکش مدنظر است و خون ریزی نداشته باشند.

حجامت که خون گیری صورت می گیرد باید با احتیاط عمل شود و شخصی که علامت های امتلاء خون را داشته باشد و مبتلا به پرخونی و غلظت خون باشد باشد و می تواند حجامت با خونگیری داشته باشد و با شرایط خاص قبل و بعد حجامت را انجام دهد.

در حجامت همانند ماساژ جریان خون را به خصوص در سطح مویرگ ها افزایش پیدا می کند بخواهیم بدهیم مواد زائد تجمع پیدا کند بخواهند خارج شوند خروج را از طریق پوست بدن نگیریم روی پوست دیده می شود یا از طریق کلیه یا سیستم های دیگر بدن دفع می شود.

در واقع واکنش فیزیکی را ایجاد کنیم در واقع منجر به جریان خون یا آب میان بافتی بهتری شود و نهایتا این فعالیت منجر به خروج مواد زائد از اندام های دفعی بدن می شود ولی بیشتر به بخش خون گیری حجامت توجه می شود و معنی دیگری از آن برداشت نمی شود  و در واقع باید یک بازنگری در ذهن ها صورت گیرد که حجامت فقط به معنای خونگیری نیست بلکه حجامت خشک یا یادکش مدنظر است.

خیلی از روایات در مورد بحث بادکش است به صورت کلی می گوید علیکم بالحجامه یعنی حجامت انجام بدهید نه اینکه خون هم بگیرید اگر شرایط خون گیری هم وجود داشت مثل فصل بهار که جوشش خون زیلد است یا نیمه دوم ماه قمری می توان حجامت با خونگیری را انجام دهند و قبل از حجامت تخم مرغ, غذاهای خیلی ترش, خیلی شور, ماهی, غذاهای غلیظ مصرف نشود همچنین افراد گرسنه نباشند همچنین کسانیکه امتلاء مزاج داشته باشند می تواند حجامت کند و خون بافت خارج می شود و حکما معتقدند که خون سنگین و غلیظ از طریق حجامت خارج نمی شود و اینکه برای غلظت خون حجامت مفید است زیر سوال است حکما قائلند که فصد برای این جریان مفید است حجامت خون را یک مقدار کاهش می دهد و از طریق بافت خارج می کند و این خون حامل قوا و ماده مفید بدن نیست باعث ضعف آنچنانی به آن فرد وارد نمی کند بچه کودک و یا پیر مرد را به جای فصد حجامت کنند چون فصد مواد خیلی مفید را خارج می کند مثلا شخصی که ضعیف فصد کند مشکل برایشان ایجاد می کند از پا می افتد لذا باید حجامت انجام دهد .

در روایت در مورد حجامت بچه ها داریم که با نظرات طب سنتی در تعارض است که در کتاب های سنتی گفته شده که کودکان زیر 2 سال نباید حجامت شود چون حجامت و خونگیری در هر ناحیه ای انجام گیرد آن ناحیه ضعیف می شود یعنی اگر شخصی حجامت کبد انجام دهد ناحیه کبد حجامت انجام دهد ناحیه کبد ضعیف می شود دلیلش اینکه خون آن ناحیه را خارج کردیم و خون مایع حیات است گرمی و تری همراهش است و چون گرمی و تری را از بین رفته سرد و خشکی جایگزین می شود.

یکی از دلایلی که در روایات ذکر شده که حجامت نقره ممنوع یا مکروه است در طب سنتی از آن به عنوان ناحیه حافظه یاد می شود لذا در روایات اشاره شده که باعث نسیان و فراموشی می شود و لذا روایاتی که ذکر شده حجامت برای بچه ها مفید است یا افرادی که 20سالشان است هر 20 روزیکبار  انجام دهند و یا افرادی که 30سالشان است هر 30 روزیکبار  انجام دهند و اگر فرد که 40سالشان است هر 40 روزیکبار  انجام دهند و یا پیامبر سالیانه 23 بار حجامت می کردند اینها تماماً به حجامت و بادکش به معنای واقعیشان می باشد و گاهی هم به همراه خونگیری هم بوده که شرایط دفع خون را هم داشته از جمله مواردی که انسان می تواند به این نتیجه برسد که خونش زیاد شده و نیاز به حجامت دارد و باید خونش کاهش پیدا کند اینکه احساس سنگینی در اندام ها داشته باشد یعنی دست ها را می کشد پشت سر هم دهان دره می کند بدنش احساس سنگینی دارد و حس می کند در بدنش خیلی مواد جمع شده است کسالت و خوابیدن بسیار زیاد و هنگامی که می خوابد احساس سنگینی دارد و خستگی بدون علت یکی از چیزهایی است که می توان گفت پرخونی در فرد بروز پیدا کرده است.

حواس پرتی, کند ذهنی و همچنین قرمزی پوست و قرمزی دهان و بروز دمل پوستی مثل جوش و خارشی که به همراه خونریزی است. خونریزی از نقاط مستعد مثل لثه و خونریزی بینی هم می تواند باشد حالا باید علتش را در نظر گرفت و کسانی که حجامت انجام می دهند محل حجامتشان حالت خارش ایجاد می شود بدنشان گوشت آلود است و از لحاظ حالت گوشتی دارند و بدنش عضلانی است بیشتر علاقه مند به مواد گوشتی وشیرینی است و عمدتاً کسانیکه زیاد می خورند و مواد شیرین, گوشت و گوشت بره در وعده های غذایی بیشتر مصرف می کنند مستعد پرخونی هستند و لازم است در فصل بهار حجامتی را انجام دهند با شرایط خودش.

حالا یک نکته مهمتری که هم هست حجامت اختصاصی آن فرد به روش های مختلف داریم یعنی حجامتی که برای مزاجی که صفراوی است با حجامت فردی که که مزاجش دموی است فرق می کند تعداد بادکش های قبلش و نحوه تیغ زدن و نحوه خونگیری کاملاً متفاوت است و خونی که هم از آن ناحیه خارج می شود کاملا رنگ و قوامش برای صفراوی با دموی متفاوت است که در شخصیت های گرم و سرد حجامت در فصل بهار بد نیست که انجام گیرد ولی در مزاج های سرد به خصوص سرد و خشک و سرد و تر و اینها در فصل زمستان و پاییز اصلاً نباید حجامت انجام دهد مگر اینکه ضرورت شود و پزشک متخصص تشخیص دهد که فرد باید بادکش کند و فرد را می توانند حجامت کنند و اگر بخواهیم طبق مزاج کسانیکه مزاجشان گرم و تر است, سپس گرم و خشک سپس سرد و تر و سپس سرد و خشک به این ترتیب حجامت برای این افراد مفید است.

در مورد خود بادکش می توانیم اثرات بسیار می توانیم داشته باشیم به صورت کلی یکی انحلال مواد آن ناحیه است مثلا در مغز یک سری مواد جمع شده و می خواهیم موادرا به یک ناحیه دیگر مثلا پشت یا عضلات پا انتقال بدهیم از طریق بادکش کردن می توانیم انتقال دهیم و فردی خونریزی بینی داشته بادکش ساق پا یا بادکش زیر سینه یا پشتش انجام دهد خونریزی بینی اش کاهش پیدا می کند یا فردی که دستانش همیشه سرد است این شخص با بادکش در ناحیه کف دست و یا ساق دست ، گرم در دستانشان ایجاد می شود و حالت تحلیل مثلا ناحیه ای چربی دارد می تواند با بادکش کمک کند کم کم  مقداری از چربی ها از طریق بادکش  برطرف می شود و آرام آرام آن ناحیه تقویت شود وقتی زخمهای عفونی ازطریق بادکش می توانیم کمک کنیم که نیروی دفاعی تمرکزش بیشتر شود و در ناحیه زخم و آرام آرام قوه مدبره به آن سمت شود و آن عضو را تقویت کند.

هر جا حجامت انجام شود خونگیری شود آن ناحیه ضعیف می شود هرجا را بادکش کنیم وقتی خونگیری شود تقویت می شود علتش این است که وقتی بادکش می کنیم خون را به آن سمت می کشانیم و قوه مدبره هم به آن سمت توجه می کند و باعث می شود آن عضو تقویت شود و اگر خون را بگیریم آن خون و مواد سالمی که قوه مدبره به آن سمت فرستاده را ما گرفتیم و آن عضو را ضعیف کردیم و خیلی هم اشخاصی که حجامت انجام می دهند و در حین حجامت حالت ضعف برایشان ایجاد می کند به خاطر ضعف دهانه معده است و حجامتی که بین دو کتف انجام می شود تقریبا نزدیک دهانه معده است و به خاطر اینکه دو ضعف با هم ایجاد می شود حالت سر گیجه و غش ایجاد می شود.

یکی از عملکردهایی که بادکش دارد انتقال مواد از عضو شریف به عضو پست می توانیم انتقال بدهیم که بحث انتقال فرق می کند. یکی دیگر بحث تخلیه و اخراج است که حجامت تر در این مقوله قرار می گیرد که با تیغ زدن با تیغ های استریل صورت می گیرد و با لیوان های اختصاصی خودشان که لازم است از یک ناحیه ای خون گرفته شود که مقداری بار خونی آن ناحیه کم شود خراشی ایجاد می کنند که خون را دفع کند. یا مثلا حشره ای جایی را نیش زده نیش مار و عقرب و ..که اول تیغ می زنند و بعد بادکش را می گذارند که مواد را بیرون بکشد.

اثرات متعددی در بحث بادکش است که مفصل است. به اشتباه لفظ حجامت را که به زبان عربی هم به حجامت با خون و به بادکش اطلاق می شود . علامه شهرانی به نقل از علامه حسن زاده، فرمودند که هر جا ما در کتاب قانون ابن سینا لغت حجامت را برای بیماری ها و درمان ها بیان کرده به صورت مطلق گفته، این یعنی بادکش و هرجا حجامت را با شرط ذکر کرده دلالت بر حجامت با خونگیری است.

لذا روایاتی که درباره بچه است که هر ماه دو بار حجامت کنید همه بحث بادکش است و بحث خونگیری نیست چرا که حجامت به 2 صورت با شرط که با خونگیری همراه است و حجامت بدون شرط که بادکش است, تقسیم می شود.
شخصی که فشارش بالا رفته هیچ وقت نباید ناحیه قلبش یا بین دو کتف را بادکش کند و در مورد حجامت با تیغ هم یکسری ممنوعیات در روایات ذکر شده است.

اگر کسی بدنش حالت عفونی دارد خونش مقداری به سمت عفونی رفتن پیش رفته مواد زائد در بدنش زیاد است، کلیه او هم ضعیف است، بادکش انجام می دهد برای این که کلیه را تقویت کند. در صورتی که وقتی بادکش می کند لیوان را که می گذارد خون به آن سمت جریان پیدا می کند و مواد عفونی و مضر به آن سمت سیلان پیدا می کند و عملا مشکل دو برابر می شود.

یا مثلاً فردی که کبدش مقداری ضعف دارد چون پاکسازی صورت نگرفته بدنش این مشکلات را ایجاد می کند و لذا لازم است قبل از اعمال بادکش و ماساژ پاکسازی صورت گیرد. رگ های ساق پا که مشکل دارند بادکش صورت نگیرد که خطرناک است. بادکش را یکدفعه انجام ندهند که باعث بروز تاول نشود و سعی شود در افراد خشک مزاج قبل از بادکش مقداری روغن مالی و ماساژ در ناحیه صورت بگیرد و آرام آرام بادکش را انجام دهند.

بادکش قوی برای کسانی که کم خونند یا فشار دارند مضر است. اگر کسی بادکش کرد و سرگیجه گرفت سریع بلند نشود و مقداری عسل بخورد که ضعفش برطرف شود. در مورد زمان های حجامت محدودیت هایی ذکر شده که به صورت کلی چهارشنبه و جمعه را به خصوص ظهر جمعه گفتند تا می توانید انجام ندهید در صورت ضرورت و تجویز پزشک می تواند انجام دهد.

گفت‌وگو از زهرا کاظمی

انتهای پیام/