به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، در نشست اخیر شورای عالی اقتصادی اوراسیا که در شهر ایروان پایتخت ارمنستان برگزار گردید، رهبران کشورهای عضو تاکید کردند که اتحادیه اقتصادی اوراسیا به دنبال گسترش جغرافیای همکاری های خود است (1). جمهوری اسلامی ایران در سال 1395 به کمیسیون اقتصادی اتحادیه اوراسیا پیشنهاد ایجاد یک منطقه آزاد تجاری میان ایران و این اتحادیه را مطرح کرد؛ پیشنهادی که از جانب اعضای آن نیز مورد استقبال قرار گرفت و طی دو سال مذاکرات متعدد و ارزیابی کمی و کیفی اقلام و میزان تعرفه ترجیحی آنها، بالاخره این موافقتنامه در تاریخ 27 اردیبهشت 1397 در شهر آستانه قزاقستان به امضا رسید. علاوه بر جمهوری اسلامی ایران و سنگاپور که اخیرا به منطقه آزادی تجاری اتحادیه اقتصادی اوراسیا پیوسته اند، ازبکستان نیز در نظر دارد به عضویت کامل این اتحادیه اقتصادی درآید. این خبر از سوی والنتینا ماتوینکو رئیس شورای فدراسیون مجمع فدرال فدراسیون روسیه (مجلس سنا) اعلام شد. این تصمیم نشان دهنده قصد شوکت میرضیایف رئیس جمهور ازبکستان برای بررسی احتمال پیوستن به اتحادیه اقتصادی اوراسیا است و به نظر می رسد که در آینده ای نزدیک این موضوع به نتیجه نهایی خواهد رسید.
با روی کار آمدن شوکت میرضیایف در ازبکستان و اتخاذ رویکرد جدید در سیاست خارجی این کشور، روابط مسکو و تاشکند نیز بهبود یافته است. تحلیلگران بر این عقیدهاند ازبکستان یکی از عرصههای رقابت سیاسی-اقتصادی روسیه و غرب در سالهای پیش رو خواهد بود. در این زمینه به ویژه توسعه قابل توجه روابط تاشکند و واشنگتن و حضور ایالات متحده در صدر سرمایهگذاران خارجی این کشور، باعث شده تا روس ها انگیزه بیشتری برای سرمایهگذاری در ازبکستان پیدا کنند. هم اکنون روسیه یکی از بزرگ ترین همکاران اقتصادی و بازرگانی ازبکستان می باشد. در حال حاضر در ازبکستان بیش از 961 واحد شرکت مشترک از جمله 810 شرکت مشترک و 151 شرکت با صددرصد سرمایهگذاریهای سرمایهگذاران روسیه فعالیت می کنند. در ازبکستان نمایندگی 64 شرکت روسیه به ثبت رسیده است. در روسیه نیز بیش از 560 شرکت مشترک با سرمایهگذاریهای سرمایهگذاران ازبکی در زمینه های مختلف فعالیت می کنند (2).
در بین کشورهای آسیای مرکزی، ازبکستان کشوری بسیار موفق به حساب می آید. این کشور به دلیل جمعیت زیاد خود (بیش از 33 میلیون نفر) و اقتصاد نسبتا توسعه یافته اش در منطقه آُیای مرکزی مشهور است که باعث می شود تا گزینه های مطلوب برای اتحادیه اقتصادی اوراسیا برای جذب یک شریک اقتصادی خوب است. سال گذشته تولید ناخالص داخلی این کشور به 50.48 میلیارد دلار رسید (3). علاوه بر این، ازبکستان دارای زیرساخت های چشمگیر ترانزیتی است که می تواند زمینه مناسبی برای کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا که مایل به توسعه روابط اقتصادی با شرکای دور هستند فراهم کند. از این رو، پیوستن ازبکستان به اتحادیه اقتصادی اوراسیا به طور قابل توجهی پتانسیل های اقتصادی و سیاسی این اتحادیه را تقویت خواهد کرد.
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال جمهوری ازبکستان، سیاست خارجی این کشور تحت رهبری اسلام کریموف مبتنی بر دو اصل اساسی بود: رویکرد متعادل در روابط با همه قدرت های بزرگ بین المللی و امتناع از شرکت در اتحادیه ها و پیمان های چندجانبه. از زمان استقلال و تا پایان دوران زعامت اسلام کریموف بر این کشور آسیای مرکزی، تمرکز اصلی تاشکند بر ایجاد روابط دو جانبه متمرکز بود که هم دارای مؤلفه های اقتصادی و هم نظامی بود.حتی این اصول در سال 2012 از سوی پارلمان این کشور حالت قانونی به خود گرفت. از این رو تا مدت های مدیدی تاشکند رویکردی سختگیرانه نسبت به عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا نشان می داد.
با این حال، با شروع اصلاخات جدید سیاسی و اقتصادی در ازبکستان، این کشور تصمیم به ارزیابی مجدد جوانب مثبت و منفی همکاری با اتحادیه اقتصادی اوراسیا گرفت که این امر بحث های گوناگونی در میان نخبگان اقتصادی و سیاسی این کشور برانگیخت. همان گونه که اشاره شد، از زمان روی کار آمدن شوکت میرضیایف در سال 2016 سیاست خارجی این کشور نیز شروع به تحول کرد و ابتکارات جدیدی در روابط میان ازبکستان و همسایگانش ایجاد شد. همین امر تاشکند را به این نتیجه رساند که ازنظر امکان سنجی اقتصادی، مشارکت این کشور در اتحادیه اقتصادی اوراسیا می تواند سودمند باشد. تاشکند پیش از ابراز تمایل برای پیوستن به این اتحادیه، جهت تسهیل صادرات محصولات کشاورزی برنامه های دوجانبه ای با روسیه به اجرا در آورد و تصمیم دارد از سال آینده نیز چنین برنامه هایی را با کشورهای بلاروس، قرقیزستان و قزاقستان نیز در نظر بگیرد (4). در عین حال، ازبکستان این روزها با مشکلات زیادی در بهبود عرضه کالاهای صنعتی روبرو است و خصوصا در زمینه واردات خودرو دچار مشکل شده است. اما اگر این کشور به عضویت اتحایده اقتصادی اوراسای دربیاید، می تواند دسترسی بهتری به سرمایه گذاری و فن آوری های روسی داشته باشد و از حقوق برابر برای دسترسی به بازارهای کشورهای عضو این اتحادیه دست پیدا کند و امتیازات اقتصادی بیش تری کسب کند. کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیابا جمعیتی بیش از 180 میلیون نفر، به خودی خود بازار بسیار گسترده ای برای ازبکستان ایجاد می کند و خصوصا دسترسی اقتصادی به مناطقی که قبلا برای ازبکستان غیرقابل دسترس بودند ایجاد می کند. علاوه بر این، روسیه و سایر کشورهای عضو این اتحایده اصلی ترین شرکای تجاری فعلی ازبکستان هستند و حدود 70 درصد از گردش مالی تجاری ازبکستان با این کشورها است.
روشن است که ازبکستان کاملاً آگاه است که روسیه تنها منبع ممکن سرمایه گذاری های جدی در اقتصادش است و روسیه در راس اتحادیه اقتصادی اوراسیا ایستاده است و این امر برای صنعتی شدن این کشور بسیار مهم هستند. هر چند تاشکند می تواند سرمایه گذاری های بزرگی را از سمت چین جذب کند اما پیامدهای منفی سرمایه گذاری های چین در کشورهای منطقه هم چون ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان باعث شده تا نخبگان سیاسی ازبکستان در این زمینه کمی محتاطانه عمل کنند.
به طور طبیعی، اعلام تصمیم ازبکستان برای پیوستن به اتحادیه اقتصادی اوراسیا بحث های زیادی چه در سطح داخلی و منطقه ای برانگیخته است و کارشناسان نظرات مختلفی را در مورد این تصمیم ابراز می کنند. عده ای این تصمیم را عجولانه می دانند و معتقد هستند که بدون بحث و گفت و گوی عمومی صورت گرفته است.
لازم به یادآوری است که اتحادیه اقتصادی اوراسیا یک اتحادیه اقتصادی است که اعضای آن بیشتر کشورهای شمال منطقه اوراسیا، در شرق اروپا هستند. معاهده تشکیل این اتحادیه در 29 می 2014 توسط بلاروس، قزاقستان و روسیه امضا شد و از یکم ژانویه 2015 عملاً اجرا شد. ایده تأسیس فضای واحد اقتصادی موجب شد رؤسای جمهور روسیه، بلاروس، قزاقستان توافقنامه ایجاد اتحادیه اقتصادی اوراسیا را در سال 2014 امضاء کنند که در اول ژانویه سال 2015 اجرایی شود. چند ماه بعد، ارمنستان و قرقیزستان نیز به این سازمان پیوستند. نتایج مثبت این اتحادیه اقتصادی به راحتی قابل تشخیص است. سال گذشته، آیین نامه جدید گمرکی این اتحادیه اجرایی شد که باعث تسریع روندهای گمرکی گردید. از این رو، ازبکستان با توسعه روابطش با این اتحایده می تواند فقط از طریق ترانزیت کالاهایی که از سوی کشورهای اتحادیه وارد و صادر می شوند درآمد زیادی کسب کند.
یک عامل مثبت قابل توجه برای همه اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا، ایجاد بازار کار مشترک است که به موجب آن کارگران مهاجر هنگام عزیمت به کشور دیگری نیازمند اخذ مجوز کار نیستند. تنها در روسیه، کارگران مهاجر سالانه 2 میلیارد دلار صرف دریافت و تمدید مجوزهای شغلی می کنند که این اتحادیه باعث می شود تا کارگران مهاجر از این پس هزینه بسیار کمتری در این زمینه کنند و مانند شهروندان روسی صرفا مالیات بر درآمد پرداخت کنند. باید توجه داشت که بهبود اوضاع اقتصادی کارگران مهاجر ازبکستانی در روسیه و افزایش پولی که آنها هر سال به این کشور می فرستند فقط برای خانواده های آنها مهم نیست بلکه کل اقتصاد ازبکستان از این امر نفع خواهد برد. در صورت عضویت ازبکستان در این اتحادیه، شهروندان این کشور مجبور به اخذ مجوز کار در هیچ یک از کشورهای اتحادیه نخواهند بود. مدارک تحصیلی دانشگاه های ازبکستان در سراسر اتحادیه به رسمیت شناخته خواهد شد، شهروندان ازبکستانی نیز می توانند به راحتی از خدمات مالی این اتحادیه از جمله سیستم بانکی، وام و ... بهره ببرند. هم چنین شانس شهروندان این کشور در بازار کار کشورهای عضو اتحادیه بالاتر می رود.
جنبه منفی عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز تحریم هایی است که در نتیجه جنگ اقتصادی اروپا و امریکا علیه روسیه اعلام شده و می شود. از آن جایی که 87 درصد از کل تولید ناخالص داخلی کشورهای اتحادیه را روسیه تشکیل می دهد، این تحریم ها باعث ایجاد نوسانات اقتصادی برای دیگر کشورهای عضو نیز خواهد گردید. یکی دیگر از تهدیدهای این عضویت می تواند این باشد که در نتیجه باز شدن مرزهای اقتصادی، ازبکستان نه تنها نتواند که کالاهای خود را به کشورهای اتحادیه صادر کند بلکه کالاهای تولیدی سایر کشورهای عضو نیز به صورت آزادانه به این کشور سرازیر گردد.
با این حال ، علیرغم ارزیابی های انتقادی که توسط برخی کارشناسان مطرح شده است، نظر غالب نخبگان سیاسی و تجاری ازبکستان نسبت به پیوستن به این اتحادیه مثبت است. این امکان وجود دارد که در سفر رئیس جمهور ازبکستان به روسیه که قرار است در فوریه 2020 انجام شود، گام مهمی در این راستا برداشته شود.
1. https://armenpress.am/eng/news/989730/
2. https://tn.ai/2051607
3. https://countryeconomy.com/gdp/uzbekistan
4. https://www.uzdaily.uz/en/post/41322
انتهای پیام/