یادداشت|اوکراین در دام خودفریبی

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، ولادیمیر پوتین در آخرین سخنرانی خود که از تلویزیون روسیه پخش می‌شد استقلال جمهوری‌های خودخوانده «دونتسک» و «لوهانسک» را به رسمیت شناخت. این حادثه در حالی است که ارتش اوکراین از دفاع از سرزمین خود بازمانده است. بحران اوکراین از دو دیدگاه نظری و عملی قابل تحلیل است.

در اوکراین چه خبر است؟

شبه جزیره کریمه تا سال 2014 در اختیار اوکراین بود. پس از شروع اعتراضات در کی‌یف و عزل دولت نزدیک به روسیه ویکتور یانوکوویچ در سال 2014 آن بر سر رد توافق تجاری با اروپا، روس‌تباران منطقه کریمه استقلال خود از اوکراین را اعلام کردند. در 16 مارس همان سال، یک همه‌پرسی مردمی در کریمه برای پیوستن به روسیه برگزار شد و نهایتاً 93 درصد شرکت‌کنندگان در همه‌پرسی به الحاق این شبه‌جزیره به روسیه رأی مثبت دادند.

ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه در سخنرانی خود در 18 مارس 2014 در روز الحاق کریمه، ملت‌های روسیه و اوکراین را یکی دانست و گفت: «دغدغه‌های ما قابل‌درک است زیرا فقط همسایگان نزدیکی نیستیم، بلکه همان‌طور که بارها گفته‌ام، یکی هستیم. کی‌یف مادر شهرهای روسیه است. روس باستان، خاستگاه مشترک ما است و نمی‌توانیم بدون یکدیگر زندگی کنیم». از آن زمان جدایی‌طلبان شرق اوکراین با نیروهای دولتی کی‌یف در نبرد به سر می‌بردند و اوضاع در اوکراین همچنان آشفته و بارقه‌های امید به صلح پایدار همچنان خاموش است.

با بروز موج جدید تنش‌ها در مناطق شرق اوکراین به ویژه در دو منطقه «دونتسک» و «لوهانسک» سازمان‌های بین‌المللی و خبرگزاری‌های جهانی از بروز نقض آتش‌بس مینسک در این مناطق خبر دادند. خبرگزاری رویترز در گزارشی روز جمعه گذشته از نقض 60 باره توافق مینسک خبر داد. با نقض این آتش‌بس که از مفاد آن عدم استفاده از سلاح‌های سنگین بین جدایی‌طلبان شرق اوکراین و دولت مرکزی اوکراین بوده است، ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه با رسمیت شناختن این دو منطقه دستور داد تا ارتش روسیه با ورود به این مناطق صلح را در آنجا برقرار کنند.

واکنش‌های بین المللی به حادثه اوکراین

با به رسمیت شناختن مناطق شرق اوکراین از سوی کرملین شاهد دو دسته اظهارنظر در رابطه با این موضوع بودیم. کشورهای غربی همچون انگلیس، آمریکا، لهستان و در همین راستا اتحادیه اروپا اقدام روسیه را محکوم کردند. در انگلیس و در راس آن نخست‌وزیر این کشور ورود نیروهای روسیه را به اوکراین نقض آشکار تمامیت ارضی کی‌یف عنوان کرد. همچنین، جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفت: «اتحادیه اروپا و متحدانش به تصمیمات پوتین به صورت متحد و محکم پاسخ خواهند داد». دبیرکل سازمان ناتو نیز در واکنش به این تحولات از روسیه خواست که به جای حمله نظامی و نقض تمامیت ارضی اوکراین به دیپلماسی روی بیاورد. همچنین ترکیه استقلال این دو منطقه را رد کرد.

از سوی دیگر وزارت امورخارجه سوریه در بیانیه‌ای همگام با دولت نجات ملی یمن، استقلال دو منطقه «دونتسک» و «لوهانسک» را به رسمیت شناخته و از تصمیم کرملین حمایت کردند. همچنین جمهوری‌های اوستیای جنوبی و آبخازیا که در جنگ سال 2008 با واسه کمک نظامی روسیه از کشور گرجستان جدا و استقلال یافتند از این اقدام کرملین حمایت کردند. مردم این مناطق با حضور در میدان اصلی شهرها با شادمانی و پای‌کوبی پرداختند.

واکاوی دلایل ورود نیروهای روسیه به شرق اوکراین

در واقع در تحلیل فضای حاکم بر بحران اوکراین دو تحلیل نظری و عملی وجود دارد. آنچه که می‌توان تحولات اوکراین را از دیدگاه عملی تحلیل کرد این است که با نقص توافق آتش‌بس مابین جمهوری‌های خودخوانده شرق اوکراین و دولت مرکزی این کشور روسیه به جهت کمک به هم‌تباران روس خود در دو منطقه «دونتسک» و «لوهانسک» ضمن به رسمیت شناختن استقلال این دو منطقه، ارتش خود را روانه اوکراین کرده است.

از دیدگاه نظری نیز عدم توجه دولت اوکراین به مسئله بازدارندگی و خودیاری و اعتماد کردن به دولت‌های غربی همچون آمریکا باعث سیه‌روزی این کشور شده است. بازدارندگی یعنی «استفاده یک طرف از مجموعه‌ای از تهدیدها برای قانع کردن طرف دیگر به عدم انجام یک عمل نامطلوب» است. اگر اوکراین به جای تکیه بر آمریکا از سال‌های گذشته به سوی تقویت هر بیشتر خود در عرصه نظامی حرکت می‌کرد می‌توانست از وقوع این حادثه جلوگیری کند. عدم توجه به این مسئله و تنها نگاه به غرب باعث شده تا اوکراین در برابر روسیه آسیب‌پذیر باشد. نظیر این موضوع را در حادثه فتح کابل توسط طالبان نیز می‌توان دید.

سقوط کابل به دست طالبان چشمان متحدان آمریکا حتی در کشورهای حاشیه خلیج فارس را نیز باز کرد. هر چند این کشورها از مدتها پیش به این نتیجه رسیدند که اعلام حمایت آمریکا از آنها بلوفی بیش نیست و باید خود را برای هر چالش سیاسی، اقتصادی و امنیتی آماده کنند. عربستان به عنوان متحد دیرین آمریکا در منطقه خلیج فارس در این زمینه پیشگام است. چندی پیش اندیشکده شورای آتلانتیک به نقل از چند منبع غربی و عربی اعلام کرد که شاهزاده «خالد بن سلمان» معاون وزیر دفاع عربستان سعودی در تاریخ 2 شهریور 1400 در حاشیه نمایشگاه تسلیحاتی روسیه «توافقنامه همکاری نظامی» امضا کرده است. از منظر اقتصادی نیز به گفته الکساندر نواک، معاون نخست وزیر روسیه، حجم تجارت دو کشور از سال گذشته تا کنون بیش از 60 درصد افزایش یافته است.

از سوی دیگر کشورهای منطقه گام هایی را در این راستا برداشته‌اند. قطر با امضای یک توافق نامه نظامی نیروهای خود را برای آموزش به مسکو اعزام کرده است. در همین راستا، سفیر قطر در روسیه نیز در ماه آوریل اعلام کرد که روابط نظامی دو کشور افزایش خواهد یافت. عراق نیز در پی خرید سامانه موشکی از روسیه برآورده و روابط تجاری خود با چین گسترش داده است. در میدان نبرد نیز روسیه در کنار امارات، مصر و عربستان در جنگ داخلی لیبی از نیروهای ژنرال خلیفه حفتر در برابر دولت به رسمیت شناخته شده (از سوی سازمان ملل) فایز السراج حمایت کرد.

در نتیجه باید بیان داشت عدم توجه به تقویت بنیه دفاعی و خودیاری باعث می‌شود که یک کشور همچون اوکراین در عرصه بین‌الملل دائما در نگرانی به سر ببرد.

نویسنده: رامین آریان راد- پژوهشگر مسائل روسیه و حوزه اوراسیا

انتهای پیام/