میراث مردی که یک قرن ایرانگردی کرد

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، انتشارات سوره مهر به تازگی دو اثر جدید از مجموعه «شخصیت‌های مانا» را منتشر کرد و در دسترس علاقه‌مندان قرار داد. مجموعه «شخصیت‌های مانا» با هدف بررسی زندگی و معرفی چهره‌های برجسته و شناخته‌شده در حوزه‌های مختلف نوشته شده است. 

مجلدات 28 و 29 این مجموعه به‌تازگی با نگاهی به زندگی «کاظم مدیر شانه‌چی» به قلم محمدرضا مروارید و «منوچهر ستوده» به کوشش صادق حجتی منتشر شده است. 

مرحوم مدیر شانه‌چی از علمای علم حدیث بود. او دانش‌آموخته حوزه علمیه مشهد بود و از عالمانی چون آقابزرگ تهرانی، اجازه اجتهاد و روایت دریافت کرد. تدریس در دانشگاه فردوسی مشهد و تألیفات متعدد در فقه، حدیث و علوم مرتبط با آن در قالب کتب و مقالات از جمله فعالیت‌های علمی اوست. 

او از جمله علمای علاقه‌مند به حفظ میراث خطی بود؛ به همین دلیل بخشی از فعالیت‌های او در این بخش متمرکز شده بود. مرحوم مدیر شانه‌چی  با هدف صیانت از متون دینی و نسخه‌های علوم اسلامی با همکاری دو نسخه‌شناس دیگر، اقدام به فهرست نسخه‌های خطی شش کتابخانه مشهد کرد و حاصل آن در دو جلد منتشر شده است. وی برای این امر، سفرهایی به شهرهای مختلف ایران و دیگر کشورها نظیر آذربایجان، ازبکستان، تاجیکستان، مصر، سوریه، عربستان، ترکیه، اردن، لبنان، مراکش و پاکستان داشت. او در این دیدارها به شهرها، کتابخانه‌ها، موزه‌ها، مساجد، دانشگاه‌ها و مدارس قدیمی مراجعه کرد و به استنساخ و جمع‌آوری نسخه‌های اسلامی پرداخت. مرحوم مدیر شانه‌چی در سال 1380 به عنوان چهره ماندگار معرفی و تجلیل شد. 

بیست و نهمین جلد از مجموعه «شخصیت‌های مانا» نیز به معرفی یکی از چهره‌های معروف در حوزه جغرافیا و ایران‌شناسی اختصاص دارد. مرحوم ستوده خود را در زندگی‌نامه خودنوشتش اینگونه معرفی می‌کند: منوچهر ستوده، فرزند خلیل، شماره شناسنامه 285، بخش تهران، متولد تهران، بازارچه سرچشمه، کوچه صدیق‌الدوله از بخش عودلاجان از محله‌های قدیم تهران، اصلا اهل مازندران هستم. پدربزرگم آقا شیخ موسی از یاسل نور که منطقه ییلاقی و کوهستانی آنجا محسوب می‌شود با پسرعموهایش به تهران آمد. آقای دکتر غلام‌حسین‌خان صدیقی که وزیر دکتر مصدق بودند، نوه عموی من هستند. پس از آنکه در دوره رضا‌شاه ثبت‌احوال تاسیس شد و مردم صاحب نام‌خانوادگی شدند، پدر من در هنگام گرفتن شناسنامه اسم خانوادگی «صدیقی» را عوض کردند و «ستوده» گذاشتند و «خلیل ستوده» شدند. ...

مرحوم استاد منوچهر ستوده یکی از پژوهشگرانِ نامدارِ و کم‌نظیرِ هم‌روزگارمان است که توانست با جهادِ عالمانه و عمری تحقیقِ میدانی و کتابخانه‌ای، بین سه رشته زبان و ادبیات فارسی، تاریخ و جغرافیا پیوند برقرار سازد. او دانش‌آموختۀ رشتۀ زبان و ادبیات فارسی بود، اما از همان دوران تحصیل نسبت به تاریخ و جغرافیای این سرزمین نیز دغدغه‌مند بود و این را می‌توان حتی از رسالۀ دکتری وی که آن را تحت نظر و اشراف علمی مرحوم استاد بدیع‌الزمان فروازنفر، تدوین کرده و «قِلاع اسماعیلیله در رشته‌کوه‌های البرز» نام دارد، به‌خوبی دریافت.

مرحوم ستوده درباره سال‌ها تلاش و ممارست در این حوزه چنین می‌گوید: «وقتی خود را با ادب‌شناسانِ گذشته قیاس می‌کنم، من بنده کاری را که در شأن ادب فارسی باشد، انجام نداده‌ام. به یاد دارم که در یکی از شب‌های سال 1340 که به اتفاق دوست بی‌ریا، مصطفی مقرّبی، خدمت استاد بدیع‌الزمان فروزانفر بودیم، پس از اینکه از هر دری سخنی رفت و حدیث ما هم به پایان نرسیده بود، استاد فرمودند ما مهمانیم و رفتنی؛ پاسبانی و نگهبانی ادب و زبان فارسی را به عهدۀ شما می‌گذاریم و می‌رویم؛ شما به‌قدر وُسعِ خود کوتاهی نکنید. برای اجرای این نصیحت و وصیّت، این ناچیز به کنجی نشست و در به روی غیر بست و از لهو و لعب دوری جست و دست از آنها شست تا وقت بیشتری پیدا کند و صرف مطالعه و تحقیق نماید. درنتیجه توانست حدود 55 مجلد کتاب تألیفی، تصنیفی و تصحیحی به وجود آورد و این کار، با گرفتاری‌های روزافزون، از توان و قدرت یک تَن بیرون است. اگر کاری در این زمینه انجام شده است. مرهون لطف الهی و مدیون فضل نامتناهی اوست».

از زنده‌یاد ستوده 60 عنوان کتاب و 300 عنوان مقاله در حوزه‌های مختلف تاریخ، جغرافیا و ادبیات به یادگار مانده است. محمدرضا شفیعی کدکنی، استاد دانشگاه و پژوهشگر، درباره او گفته است: «اشخاصی که در نسل‌های آینده در حوزه جغرافیای تاریخی ایران بزرگ به مطالعه بپردازند، پژوهش‌ها و مدارکی که توسط استاد دکتر منوچهر ستوده فراهم آمده است، مهم‌ترین مدارک تحقیقاتشان را در آینده تشکیل خواهد داد. تصور نمی‌کنم که در سده ما هیچ‌ فردی در حوزۀ جغرافیای تاریخی ایران بزرگ به‌تنهایی به اندازۀ دکتر ستوده کار بزرگ و ماندنی انجام داده باشد».

انتهای پیام/