سطح سواد دانش‌آموز ایرانی در زبان فارسی از حد متوسط پایین‌تر است
نتایج تحقیقات پژوهشی و مطالعات میدانی نشان می‌دهد که سطح سواد دانش‌آموز ایرانی در مهارت‌های زبانی و ادبی زبان فارسی از حد متوسط پایین‌تر است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، کارشناسان بر این باورند که آموزش زبان فارسی در بین دانش‌آموزان ایرانی با اشکالاتی همراه است که در نهایت منجر به این شده که بخش قابل توجهی از دانش‌آموزان پس از فراغت تحصیل، به همه مهارت‌های زبانی آشنا نباشند و در برخی از مهارت‌های تولیدی و ادراکی مانند «نوشتن» و «خواندن» به حد انتظار نرسند. بررسی نتایج کنکور در سال‌های متمادی در کنار مطالعات میدانی که در میان دانش‌آموزان در استان‌های مختلف کشور صورت گرفته، نشان می‌دهد که متأسفانه دانش‌آموزان رشته علوم انسانی که قاعدتاً به دلیل ارتباط مستمرتر با متون ادبی انتظار می‌رود که از سطح سواد بیشتری در مهارت‌های زبانی و ادبی برخوردار باشند نیز از این قاعده مستثنی نشده و کمترین مهارت را در این زمینه دارند.
برای رسیدن چرایی بروز چنین نتیجه‌ای، می‌توان پاسخ‌های متعددی ذکر کرد؛ از معلمانی که حاضر نیستند روش‌های سنتی آموزش را کنار بگذارند، تا تأثیر سبک زندگی و اولویت دادن به یادگیری زبان‌های دوم و سوم در خانواده‌ها، ضعف در کتاب‌های درسی و غیره و غیره.
گروه آموزش زبان و ادب فارسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی با توجه به اهمیت این موضوع، اقدام به انجام طرح «بررسی هویت ملی در کتاب‌های درسی» کرد؛ طرحی که به تازگی به اتمام رسیده و نتایج آن قرار است در اختیار آموزش و پرورش قرار گیرد. مریم دانشگر، سرپرست گروه آموزش زبان و ادب فارسی فرهنگستان، در گفت‌وگویی با تسنیم، به بیان جزئیات این طرح و چرایی انجام آن پرداخت که در ادامه می‌خوانید:
*تسنیم: خانم دانشگر کمی درباره طرح «بررسی هویت ملی در کتاب‌های درسی» که به‌تازگی در بخش گروه آموزش زبان و ادب فارسی فرهنگستان به اتمام رسیده، توضیح دهید.
طرح «بررسی هویت ملی در کتاب‌های درسی» تازه‌ترین طرح به اتمام رسیده این گروه است که سه سال بر روی آن کار صورت گرفته است. در این مدت، تمامی کتاب‌های درسی در 12 مقطع تحصیلی از منظر هویت ملی و به ویژه زبان فارسی که یکی از شاخه‌های هویت ملی است، بررسی شده است.
ما پیش از ورود به کتاب‌های درسی و بررسی محتوای آنها، در ابتدا یک شاکله و چهارچوب مفهومی تهیه کردیم که در آن در وهله نخست، به این موضوع پرداختیم که اصلاً هویت زبانی و هویت ملی چیست و چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد. سپس در ادامه، به این امر پرداختیم که ما چگونه می‌توانیم این مفاهیم را در کتاب‌های درسی ارائه دهیم.
به همین منظور، تمامی کتاب‌ها از مقطع اول دبستان تا مقطع دوازدهم مورد بررسی قرار گرفت و یکی از خروجی‌های آن، تبیین هویت ملی در کتاب‌های درسی بود. کاستی‌ها و ضرورت‌ها در این موضوع شناسایی شد. قرار است این طرح به آموزش و پرورش ارائه شود. امیدواریم که آموزش و پرورش نیز به پژوهش صورت گرفته توجه کند و این طرح به عنوان الگویی در این زمینه مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد.
*تسنیم: به نظر می‌رسد که این طرح با پیش‌فرض وجود آسیب‌ها و نقایصی در این زمینه در کتاب‌های درسی انجام و سه سال نیز برای آن زمان صرف شده است. کمی درباره این خلأها توضیح دهید، کتاب‌های درسی از منظر تبیین هویت ملی و به ویژه زبانی چه کاستی‌هایی داشت که این طرح پژوهشی آغاز شد؟
اصلی‌ترین مسئله در این قضیه به اهمیت حضور کودکان و نوجوانان در مدارس بازمی‌گردد. در واقع، این دوره، دوره طلایی عمر کودکان و نوجوانان است که مدارس آن را در اختیار دارد. اهمیت این دوره طلایی ما را بر آن داشت که به موضوع بحث آموزش هویت ملی و زبانی توجه کنیم. از سوی دیگر، بحث هویت ملی، از مباحث مهم و پراهمیتی است که در اسناد بالادستی و حتی مطالعات جهانی بر آن تأکید شده است. این دو محور، در یک نقطه مشترک به نام دوران تحصیل در مدرسه به یکدیگر می‌رسند.
علاوه بر این، آموزش و پرورش ما کتاب‌محور است، یعنی آموزش براساس کتاب درسی صورت می‌گیرد و مهمترین گلوگاه آموزشی ماست. تمام این مسائل سبب شد تا ما منابع درسی را از منظر هویت ملی بررسی کنیم.
*تسنیم: در بررسی‌ها به چه نکته‌ای رسیدید؟
در تمرکز بر کتاب‌های درسی به این نتیجه رسیدیم که ما در این منابع هیچ‌گونه نقشه راهی برای آموزش هویت ملی به دانش‌آموزان نداریم. در اسناد بالادستی بر بحث هویت ملی و ایجاد علاقه به زبان و ادب فارسی تأکید شده است، اما در هنگام تألیف کتاب‌های درسی، برنامه مدونی برای رسیدن به این هدف وجود ندارد؛ در واقع هر مؤلف براساس شمّ زبانی خود، به این موضوع پرداخته است؛ به همین خاطر ما گاه شاهد این بودیم که مثلاً در کتاب ریاضی بیشتر به این موضوع پرداخته شده است تا کتاب علوم اجتماعی.
آسیب اصلی این نیست که چرا مؤلف فلان کتاب، این کار را نکرده است؛ بلکه آسیب در این است که آموزش و پرورش که باید نقشه راه مشخصی در این زمینه تدوین می‌کرده، این کار را انجام نداده است. مؤلفان کتاب‌های درسی در این سال‌ها الگوی مشخصی نداشتند که چگونه و چقدر در کتاب‌هایشان به هویت ملی و هویت زبانی بپردازند و با چه کارهای ساده و سهلی می‌توانند توجه مخاطبان کودک و نوجوان خود را به این موضوعات جلب کنند. مثلاً در کتابی تصویری از یک خانواده هست که دور یک سفره نشسته‌اند و دارند غذا می‌خورند، می‌توان با اضافه کردن یک بخش به این تصویر مانند افزودن یک یک تابلوی خوشنویسی نستعلیق، به راحتی کودک و نوجوان را با یکی از هنرهای اصیل ایرانی آشنا کرد. این‌ها نکات ساده و معمولی است که می‌توانست مورد توجه مؤلفان قرار گیرد و آموزش و پرورش نیز براساس الگویی که ارائه کرده، از مؤلفان انتظار می‌داشت که به این نکات توجه کنند.
فقدان این مسائل در ابتدا، به این بازمی‌گردد که نقشه راهی در این زمینه وجود نداشته است و اگر هم کار خوبی در کتاب‌ها رخ داده، از سر اتفاق بوده است. با توجه به این امر، تصمیم گرفتیم که در وهله نخست در طرح فرهنگستان، الگویی در این راستا تعریف کنیم. در درجه بعدی، با مطالعه 200 منبع درسی، به آسیب‌شناسی دقیق کتاب‌ها پرداختیم و آسیب‌ها و نقاط قوت آن را ذکر کردیم.
*تسنیم: نبود نقشه راه در بحث آموزش هویت ملی در کتاب‌های درسی، چه تأثیری بر آموش زبان فارسی بر دانش‌آموزان گذاشته است؟ با توجه به اینکه زبان فارسی یکی از مهمترین زیرشاخه‌های بحث هویت ملی است.
تحقیقات متعددی در این زمینه طی سال‌های گذشته انجام گرفته است. اگر بخواهم براساس این پژوهش‌ها به این پرسش پاسخ دهم، باید بگویم تحقیقات دانشگاهی، مقالات پژوهشی، براساس آزمون پرلز و نتایج کنکور بیانگر این است که دانش‌آموزان ایرانی در این سال‌ها مهارت‌های زبانی و ادبی را در شأن زبان فارسی به دست نیاورده‌اند.
بیان این موضوع به منزله این نیست که فلان نهاد یا مجموعه کم‌کاری کرده است، بلکه منظور این است که ما در این زمینه آسیب و خلأ داریم و هیچ مشکلی نیست که راه حلی نداشته باشد. باید به فکر راه حل برای برون‌رفت از این شرایط باشیم.
*تسنیم: شما خودتان مقالات پژوهشی و مطالعات میدانی متعددی در این زمینه دارید. آیا براساس تحقیقات صورت گرفته، می‌توانیم ادعا کنیم که دانش‌آموزان ایرانی در بحث مهارت‌های زبانی و ادبی از سطح متوسط پایین‌تر است؟
براساس تحقیقات صورت گرفته و صحبت‌های معلمان، متأسفانه همین‌طور است. دانش‌آموزان از حد متوسط پایین‌تر هستند، اما این به معنای پایین بودن استعداد دانش‌آموزان نیست. ما نتوانستیم در این سال‌ها استعداد بچه‌ها را در این زمینه شکوفا کنیم و در مسیر درست هدایت کنیم. همانطور که گفتم ما به دنبال مقصر نیستیم، بلکه الآن مهم این است که این مشکل به صورت علمی بررسی و چرایی نقاط ضعف مشخص شود تا بتوانیم از این شرایط خارج شویم.
انتهای پیام/
