گزارش ویژه تسنیم از پدافندهوایی ساخت ایران/ بخش چهارم|خط‌ونشان موشک‌های ایران با شکار پهپاد آمریکایی

گروه امنیتی و دفاعی خبرگزاری تسنیم ــ 31 مرداد ماه امسال بنا بر گفته وزیر دفاع  و پشتیبانی نیروهای مسلح، به‌مناسبت روز صنعت دفاعی، از مهمترین سامانه پدافند هوایی ساخت داخل یعنی «باور373» رونمایی خواهد شد. عملیاتی شدن این سامانه که در حوزه پدافند برد بلند محسوب می‌شود، یک جهش بزرگ در عرصه طراحی و ساخت سامانه‌های موشکی پدافند هوایی در ایران ــ چه از حیث راداری و چه موشکی ــ خواهد بود.

به همین مناسبت، پیش از رونمایی این دستاورد بزرگ؛ خبرگزاری تسنیم در چند قسمت به معرفی توان پدافندی جمهوری اسلامی ایران خواهد پرداخت.

در سه گزارش پیشین درخصوص رادارهای و موشک‌های ساخت ایران در حوزه پدافند هوایی، به برخی از این سامانه‌ها که با اتکا به توان داخلی و به‌دست متخصصان ایرانی ساخته شده‌اند، پرداختیم و در ادامه، به معرفی تعداد بیشتری از موشک‌هایی خواهیم پرداخت که شکارچیانی برای حراست از آسمان ایران هستند.

* تلاش؛ اولین گام در طراحی و ساخت موشک بومی

سامانه تلاش در واقع تلاشی برای افزودن یک موشک پیشرفته با قابلیت‌های عملیاتی مناسب به سامانه برد بلند اس‌ــ‌200 بود. سامانه اس‌ــ‌200 در چند مرحله دستخوش بهسازی‌های مختلفی به‌صورت کاملاً بومی شد که حتی باعث تعجب فرمانده نیروی هوایی روسیه به‌عنوان کشور فروشنده در بازدید از این سامانه در ایران شده بود اما موشک بزرگ و سنگین سامانه اس‌ــ‌200 برای انهدام اهداف با مانورپذیری بالا مناسب نبوده و ضمناً کمینه برد و ارتفاع قابل درگیری آن نیز نسبتاً زیاد بود. از سوی دیگر استفاده از سوخت مایع در سامانه اس‌ــ‌200 نیز مشکلات خاص خود را داشت.

در نتیجه متخصصان داخلی به‌سراغ طراحی و ساخت موشک‌هایی چابک با فناوری سوخت جامد و آخرین دستاوردها در زمینه هدایت و کنترل و ناوبری و الکترونیک پیشرفته برای افزوده شدن به سامانه اس‌ــ‌200 رفتند.

صیاد‌ــ‌2 موشکی است که در قالب سامانه تلاش به اس‌ــ‌200 اضافه شد. سامانه تلاش خود در سه رده تلاش‌ــ‌1برای ارتفاع‌های پایین و متوسط، تلاش‌ــ‌2 برای ارتفاع متوسط به بالا و تلاش‌‌ــ3 برای ارتفاع بالا و خیلی بالا آزمایش و به‌کار گرفته شدند.

موشک سوخت جامد صیادــ‌2 به‌عنوان اولین موشک پدافند هوایی که طراحی آن به‌طور کامل بومی بوده و تفاوت های محسوسی با نمونه های خارجی دارد مطرح است. خط تولید این موشک در مهر 1392 افتتاح شد.

در این موشک بر خلاف شاهین و شلمچه که تفاوت ظاهری خاصی با موشک هاوک نداشتند تفاوت هایی با خط مبنای طراحی یعنی موشک استاندارد آمریکا قابل مشاهده است.

موشک استاندارد از خریدهای قبل از انقلاب بوده است که در دوران پس از جنگ تحمیلی تحت چند برنامه بهسازی و ارتقاء قرار گرفت. صیاد-2 در شکل بالها و قطر بدنه مشابه نمونه هایی از موشک استاندارد است اما نگاه دقیقی به اجزاء بال و طول بدنه، تفاوت های متعدد آن را با استاندارد نشان می دهد.

تفاوت بارز دیگر، شکل بالک های کنترلی صیاد-2 است که به وضوح نشان می دهد یک طراحی کامل روی آن انجام شده است. واقعیت این است که هر چند افراد بدبین یا دشمنان موشک صیاد-2 را کپی یا مهندسی معکوس نمونه ای از موشک های استاندارد بدانند، یک مهندس ساده نیز می تواند دریابد که این میزان تغییرات، خارج از حد کپی سازی و مهندسی معکوس بوده است.

بدون اجرای حلقه های طراحی، شبیه سازی های آیرودینامیک و سازه و تکرارهای لازم و طی کردن تمام مراحل طراحی جزئی، امکان ساخت و بعد نیز تولید موشکی که در رزمایش های متعدد، موفق به ساقط کردن اهداف ریز و درشت شده وجود ندارد.

موشک صیاد-2 و پرتابگر آن

برد موشک «صیاد-2» برابر 75 کیلومتر و سقف ارتفاع درگیری آن 27 تا 30 کیلومتر ذکر شده است. این سقف ارتفاع، بیشتر از ارتفاع پرواز تمام انواع پرنده های رزمی و شناسایی عملیاتی دشمنان ایران است.

تاکنون چند نمونه از موشک های صیاد-2 مشاهده شده و این تنوع نشان دهنده بومی بودن و پویایی طراحی این موشک است. در فیلم های منتشر شده به همراه رونمایی از خط تولید موشک صیاد-2، سامانه به کارگیرنده آن که احتمالاً سامانه تلاش-2 بوده است، قابلیت ارتباط با سه پرتابگر که هر یک از چهار موشک برخوردار هستند از روی تصاویر نمایشگرهای کنترل سامانه قابل مشاهده بود هر چند که اعلام نشد سامانه تلاش امکان درگیری همزمان با چند هدف را دارد یا خیر.

موشک صیاد-2 در سامانه تلاش به واسطه رادار کنترل آتش ساخت داخل به نام افق هدایت می شود. به کمک این موشک، سامانه اس-200 می تواند با اهداف کوچک درگیر شده و در بردهای متوسط و کمتر، به جای موشک های اصلی خود از موشک های صیاد-2 استفاده کند.

در شهریور 1394 سامانه جدید "تلاش" به عنوان نسخه نهایی در سیر سامانه های تلاش-1 و 2 و 3 رونمایی شد که موشک های صیاد-2 و 3 را به صورت ترکیبی به همراه رادار کنترل آتش، اتاق فرماندهی و کنترل و سامانه تولید توان بومی ولی با رادار کشف هدف سامانه اس-200 به کار می گرفت.

در سامانه تلاش-3 و بعداً سامانه تلاش، موشک های صیاد-3 برای درگیری با اهداف در ارتفاع بالا و برد بالاتر از متوسط به سامانه اضافه شدند. صیاد-3 هر چند از نظر ابعاد فقط کمی کشیده تر از صیاد-2 است اما برد آن به بالای 120 کیلومتر افزایش یافته و سقف ارتفاع آن نیز 27 تا 30 کیلومتر عنوان شده است. این موشک 1030 کیلوگرمی از پرتابگر مشابه صیاد-2 پرتاب می شود. خط تولید این موشک در 31 تیر 1396 افتتاح شد.

موشک صیاد-2 (بالا) و صیاد-3 (پائین)

از مقایسه تصاویر موشک صیاد-3 با صیاد-2 و نیز مشابه بودن پرتابگر آنها به نظر می رسد نمونه جدید، تفاوت قطر با نمونه قبلی ندارد. اما طول صیاد-3 اندکی از صیاد-2 بیشتر است. با این وجود، برد صیاد-3 در حدود 60 درصد بیشتر از نسل قبلی خود است. این امر نشان دهنده استفاده از فناوری پیشرفته تر احتمالاً در بخش سازه برای سبک سازی و در بخش سوخت جامد و نیز طراحی بهینه تر پیشران، برای تولید نیروی رانش بیشتر است.

* پانزده خرداد؛ جدیدترین نمونه از خانواده تلاش

در میانه خرداد 1398، سامانه جدیدی به نام "پانزده خرداد" رونمایی شد. این سامانه به نوعی یک ارتقاء کامل بر روی سامانه تلاش بود. فصل مشترک تلاش و پانزده خرداد، استفاده از موشک های صیاد-2 و 3 است اما تفاوت بارز آنها، عدم نیاز به رادارهای سامانه اس-200 به واسطه استفاده از یک رادار آرایه فازی پیشرفته و جدید و البته تجمیع رادارهای کشف و ردگیری هدف و هدایت موشک و نیز اتاق کنترل و فرماندهی بر روی یک خودرو است.

این کار به مدد استفاده از آخرین فناوری های پیشرفته در زمینه ساخت رادارهای آرایه فازی و زیرسامانه های جدید و کوچک نسبت به نمونه های قبلی صورت گرفت. در نتیجه یک آتشبار سامانه پانزده خرداد در کمترین حالت تنها از دو خودرو شامل رادار و پرتابگر تشکیل شده است. البته برای درگیری مؤثر با 6 هدف که نیازمند شلیک دو موشک به هر هدف است، سامانه پانزده خرداد از سه پرتابگر چهار فروندی بهره خواهد برد.

به ترتیب از سمت راست: موشک های صیاد-3، صیاد-2 و رادار نجم804 در سامانه پانزده خرداد

این به دلیل ویژگی بسیار مهم این سامانه یعنی قابلیت درگیری همزمان با 6 هدف است. در صورت شبکه شدن چند آتشبار سامانه پانزده خرداد با یکدیگر و تشکیل یک گردان که رویه مرسوم سامانه های پدافند هوایی مطرح دنیا است، قابلیت درگیری همزمان با تعداد بیشتری هدف در دفاع از یک منطقه حساس ایجاد می شود در حالی که آتشبارها می توانند ده ها کیلومتر از یکدیگر فاصله داشته و پوشش منطقه ای مناسبی را نیز پیرامون هدف ایجاد کنند.

رادار مورد استفاده در سامانه پانزده خرداد، به نام نجم804 ساخت صنایع الکترونیک وزارت دفاع در شیراز بوده و برد کشف آن 150 و برد ردگیری آن 120 کیلومتر عنوان شده است. به علاوه سامانه پانزده خرداد قابلیت کشف اهداف با سطح مقطع راداری پائین را در فاصله 85 کیلومتری و درگیری با آنها را از فاصله 45 کیلومتری دارد.

نکته مهم در این باره این است که رادار کاوش در سامانه مرصاد که طراحی قدیمی آن به واسطه نمونه برداری از سامانه خارجی مشهود بود، توانایی کشف اهداف با سطح مقطع 0.5 متر مربع را از فاصله 110 کیلومتری داشت بنابراین پس از گذشت نزدیک به 10 سال از توسعه رادار کاوش و پیشرفت های مختلف متخصصان کشورمان در زمینه رادار، توانایی نجم804 در کشف اهداف پنهانکار باید بسیار بالا باشد.

* صیاد؛ نمونه سپاهی تلاش

سامانه صیاد ساخته شده توسط نیروی هوافضای سپاه از ترکیب موشک های صیاد-2 با پرتابگر چهار فروندی و رادار نجم-802 ساخته شده است. در واقع سپاه با توجه به برخورداری از رادار نجم802، با دریافت موشک های صیاد-2 به سرعت سامانه صیاد را در میانه دهه 1390 آماده و عملیاتی کرد؛ اتفاقی که بعداً در سامانه پانزده خرداد با کمی تفاوت رخ داد.

نکته مهم در سامانه صیاد، قابلیت درگیری همزمان با سه هدف به واسطه توانایی سامانه نجم-802 بود. شش پرتابگر چهار فروندی حامل موشک های صیاد-2 تحت اختیار سامانه صیاد، قابل به کارگیری است.

در نتیجه سامانه صیاد، با در اختیار داشتن 24 موشک، تعداد کافی صیاد-2 برای درگیری با حملات هوایی پیاپی دشمن را خواهد داشت. ممکن است که موشک های صیاد-3 نیز به سامانه صیاد ساخت سپاه اضافه شده باشند.

پرتابگر موشک صیاد-2 و رادار نجم802 در سامانه صیاد

* رعد-1

سامانه رعد-1 به صورت حاشیه ای و بدون ذکر اسم در نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه در سال 93 مشاهده شد. اما در رژه نیروهای مسلح سامانه مذکور با نام رعد-1 حضور یافته و در مستندهای نیروی هوافضا نیز خط تولید آن مشاهده شد.

به نظر می رسد در رعد-1 با حفظ موشک سامانه سام-6، پرتابگر زرهی شنی دار قبلی با یک پرتابگر سوار بر کامیون تعویض شده و اتاق کاربران نیز در زیر پرتابگر جا داده شده است. همچنین در رژه نیروهای مسلح یک کامیون با نام "رادار سامانه رعد-1" حضور داشت اما جزئیاتی از رادار مشهود نبود. با این تفاسیر، سامانه رعد-1 از همان برد 25 کیلومتری سام-6 برخوردار بوده اما قابلیت های کاربردی آن با سامانه های دیجیتال و نرم افزارهای مدیریت سامانه به روز شده است. این سامانه برای درگیری با طیفی از اهداف مانند پهپادها، بالگردها و برخی هواپیماهای رزمی سرنشین دار کاملاً کارامد است.

سامانه رعد-1

در نمایشگاه دستاوردهای چهل ساله انقلاب اسلامی در دهه فجر 1397 در مصلی تهران، در کنار موشک های پدافند هوایی طائر-2 و صیاد-2 یک موشک کوچکتر به نام "نهم دی" به نمایش گذاشته شده بود. گفته های غیررسمی پیرامون این موشک حاکی از برد 30 کیلومتری آن است. در صورت صحت این اخبار، این موشک با تعداد بالاتر روی هر پرتابگر، قابل جایگزینی با سامانه های سام-6 و رعد-1 است. به نظر می رسد همچنان باید منتظر اعلام رسمی خبرها پیرامون این موشک ناشناخته بود.

موشک مطرح شده به نام نهم دی

* رعد-2

برای اولین بار در نشست خبری فرمانده وقت کل سپاه در اواخر شهریور 1391، نام سامانه پدافند هوایی رعد با برد 50 کیلومتر و ارتفاع هدف تا 27 کیلومتر مطرح شد. این سامانه در رژه نیروهای مسلح در 31 شهریور همان سال در معرض دید قرار گرفت. مشاهده رعد سبب تعجب کارشناسان خارجی گردید زیرا سامانه ای شبیه به نمونه بوک-ام-2 روسی اما با تفاوت های محسوس که نشان از طراحی داخلی داشت به نمایش در آمده بود. این سامانه قابلیت درگیری با یک هدف را داشت.

سامانه رعد در سال 1391

سامانه رعد مجهز به سه موشک طائر-2 بود. در بهار سال 93 و در نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه که مورد بازدید فرمانده کل قوا قرار گرفت، نمونه بهبود یافته این سامانه به نام رعد-2 مشاهده شد که با بهره گیری از سامانه های الکترواپتیکی با برد بلند، مستقر شده روی یک خودروی جدا از پرتابگر، امکان درگیری مؤثر با اهداف هوایی متنوع را در شرایط  مختلف خصوصاً وجود جنگ الکترونیک شدید داشت.

زیرسامانه الکترواپتیکی مورد استفاده در سامانه رعد-2

* سوم خرداد؛ ثبت اولین شکار

سامانه سوم خرداد در همان نمایشگاه به عنوان نمونه جدید سامانه رعد برای اولین بار به نمایش در آمد. در این سامانه چند خودروی حامل رادار و موشک به همراه چند خودروی صرفاً حامل موشک، به یک رادار جستجو و مراقبت هوایی مانند بشیر متصل شده و جمعاً یک آتشبار سامانه سوم خرداد را تشکیل می دهند.

رادار آرایه فازی مستقر شده روی پرتابگر سامانه سوم خرداد دارای 1700 المان بوده و توانایی هدایت همزمان 8 موشک به سمت 4 هدف مجزا را دارد. این برای اولین بار بود که یک سامانه ساخت داخل به توانایی درگیری همزمان با این تعداد هدف دست می یافت. همچنین موشک های طائر-2ب و طائر-2س نیز در همان نمایشگاه مشاهده شدند که نشان از تنوع موشک های مورد استفاده در این سامانه را داشت.

اولین نمونه رونمایی شده از سامانه سوم خرداد در اردیبهشت 1393

سامانه سوم خرداد هر ساله در رژه نیروهای مسلح مشاهده شده و به مرور تغییرات جزئی نیز در ظاهر خودروی رادار و پرتابگر آن قابل تشخیص بود. همچنین موشک های طائر-2 نیز از سامانه رعد تا سوم خرداد به مرور تغییراتی داشته و دستکم سه نسل مختلف آن نمایش داده شده است.

در توضیحات مسئولین سپاه به فرمانده کل قوا در نمایشگاه سال 93 اعلام شد که سامانه سوم خرداد در آینده به موشک هایی با برد 100 و سپس 200 کیلومتر مجهز خواهد شد. از این رو احتمال داده می شود که آخرین نمونه موشک های طائر-2 که در رزمایش های پدافند هوایی در دو سال گذشته مشاهده شده موشکی با برد حدود 100 کیلومتر باشد. البته سامانه سوم خرداد دستکم از سال 1394 قابلیت شلیک موشک های صیاد-2 را نیز دارد که این امر در رزمایش ها به نمایش گذاشته شده است.

سامانه سوم خرداد در نمایشگاه دهه فجر در بهمن 1397

نسل آخر موشک های به کار رفته در سامانه سوم خرداد، موفق به سرنگونی یکی از پیشرفته ترین و گرانقیمت ترین پهپادهای رژیم تروریستی آمریکا در نزدیکی تنگه هرمز در اواخر بهار سال 1398 شد. این پهپاد که از خانواده گلوبال هاوک و مخصوص عملیات های نظارتی و جاسوسی در محیط های دریایی بود پس از یک رصد طولانی از پایگاه مبدأ و به گفته وزیر دفاع، ردگیری توسط رادار بومی ثامن، توسط سامانه سوم خرداد مورد اصابت موشک بومی قرار گرفته و منهدم شد.

این هواپیما در زمان اصابت موشک 22 کیلومتر از پرتابگر فاصله داشته و در ارتفاع بیش از 15 کیلومتری در حال پرواز بود. بدین ترتیب، اولین شکار عملیاتی توسط یک سامانه تماماً بومی ایرانی، به نام سامانه سوم خرداد ثبت شده و سند محکمی بر توانایی بالای سامانه های بومی پدافند هوایی ایرانی چه رادارهای مراقبت و هشدار اولیه مانند ثامن و چه سامانه های موشکی ارائه کرد.

* طبس

سامانه طبس به عنوان نمونه ای ساده تر و ارزان قیمت تر از سوم خرداد با توانایی درگیری با یک هدف ساخته و ارائه شده است. این سامانه از انواع موشک های طائر-2 و موشک صیاد-2 بهره می برد. یک رادار دارای صفحه تخت با مساحت قابل توجه روی خودرو با ظرفیت سه موشک (همانند سامانه سوم خرداد) مستقر شده است. ویژگی مهم استقرار پرتابگر و رادار روی یک خودرو که احتمالاً با تعداد دیگری خودروی مشابه، شبکه شده و یک آتشبار سامانه طبس را می سازند، پایداری بالاتر مجموعه در برابر اقدامات الکترونیکی دشمن و نیز امکان فاصله گرفتن خودروهای پرتابگر از رادار اصلی کشف و مراقبت و خودروی فرماندهی و کنترل سامانه می شود.

سامانه طبس

* رونمایی از باور ایرانی در آینده نزدیک

اما مهمترین دستاورد پدافند هوایی کشور که به دلیل عملکرد در برد بلند و ارتفاع بالا در رده راهبردی قرار می گیرد، باور-373 نام دارد. پیچیدگی های مربوط به درگیری با چندین هدف از انواع مختلف به طور همزمان در بردها و ارتفاع های مختلف و عدم وجود سابقه ای در طراحی چنین سامانه ای در کشور سبب شده تا باور-373 به عنوان یکی از مهمترین پروژه های صنعتی کشور در دوران پس از انقلاب مطرح باشد.

این سامانه موشکی، به گفته وزیر دفاع طی روزهای آینده (31 مرداد روز صنعت دفاعی) بطور کامل رونمایی خواهد شد.

انتهای پیام/