به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، بحث درباره حقوق بشر و شهروند از مباحث مطرح و مهم جهان کنونی است که مورد توجه اندیشمندان و صاحبان مکاتب حقوقی مختلف قرار گرفته که البته به دلیل عدم استفاده از الگوهای مناسب دینی و ارزشی، این امر به صورت بایسته و شایسته تحقق نیافته است. اما از دیگر سو، توجه به تعالیم ادیان الهی، نقش مؤثر آنها را در شکلدهی و ترویج حقوق بشر روشن میکند، زیرا خاستگاه حقوق بشر، قاعده تکریم انسان است آنجا که خداوند در قرآن فرمود «وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنی آدَمَ؛ به یقین فرزندان آدم را کرامت دادیم».
حکومت تقریباً پنج ساله امام علی(ع)، نمونهای برجسته از نظام سیاسی اسلام و شیوه زمامداری مبتنی بر تکریم جایگاه و حقوق افراد جامعه از سوی مسئولان را ارائه داد به گونهای که میتوان با بازکاوی بایسته و سنجیده آن، روشهای مطلوب در راستای تحقق این امر را در دنیای کنونی به دست آورد و به کار بست. در این راستا تلاش برای "ادای حقوق مردم" یکی از مهمترین فعالیتهای حکومتی امیرالمؤمنین(ع) در جهت تکریم افراد و ادای حقوق آنها محسوب میشود.
به عنوان نمونه آن حضرت طی نامهای به یکی از کارگزاران خود به نام "أسود بن قطبه" فرمانده لشکر حلوان که در جنوب شهر سر پل ذهاب امروزى قرار دارد، نوشت:
1ـ پس از یاد خدا و درود؛ اگر رأى و اندیشه زمامدار دچار دگرگونى شود، او را از اجراى عدالت بسیار باز مىدارد. پس باید که کار مردم در آنچه حق است نزد تو یکسان باشد، زیرا در ستمکارى بهایى براى عدالت یافت نمىشود؛ إِنَّ الْوَالِیَ إِذَا اخْتَلَفَ هَوَاهُ مَنَعَهُ ذَلِکَ کَثِیراً مِنَ الْعَدْلِ، فَلْیَکُنْ أَمْرُ النَّاسِ عِنْدَکَ فِی الْحَقِّ سَوَاءً، فَإِنَّهُ لَیْسَ فِی الْجَوْرِ عِوَضٌ مِنَ الْعَدْلِ.
2ـ بنابراین، از آنچه که همانند آن را بر دیگران نمىپسندى پرهیز کن و نفس خود را در حالى که امیدوار به پاداش الهى بوده و از کیفر او هراسناکى، به انجام آنچه خداوند بر تو واجب کرده است، وادار ساز؛ فَاجْتَنِبْ مَا تُنْکِرُ أَمْثَالَهُ، وَ ابْتَذِلْ نَفْسَکَ فِیمَا افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَیْکَ رَاجِیاً ثَوَابَهُ وَ مُتَخَوِّفاً عِقَابَهُ.
3ـ و بدان که دنیا سراى آزمایش است و دنیا پرست ساعتى در آن آسایش نمییابد جز آن که در روز قیامت از آن افسوس مىخورد و هرگز چیزى تو را از حق بى نیاز نمىکند؛ وَ اعْلَمْ أَنَّ الدُّنْیَا دَارُ بَلِیَّةٍ لَمْ یَفْرُغْ صَاحِبُهَا فِیهَا قَطُّ سَاعَةً إِلَّا کَانَتْ فَرْغَتُهُ عَلَیْهِ حَسْرَةً یَوْمَ الْقِیَامَةِ، وَ أَنَّهُ لَنْ یُغْنِیَکَ عَنِ الْحَقِّ شَیْءٌ أَبَداً.
4ـ و از جمله حقّى که بر توست آن که نفس خویش را نگهبان باشى و به اندازه توان در امور رعیّت تلاش کنى، زیرا آنچه در این راه نصیب تو مىشود، برتر از آن است که از نیروى بدنى خود از دست مىدهى. با درود؛ وَ مِنَ الْحَقِّ عَلَیْکَ حِفْظُ نَفْسِکَ وَ الِاحْتِسَابُ عَلَى الرَّعِیَّةِ بِجُهْدِکَ، فَإِنَّ الَّذِی یَصِلُ إِلَیْکَ مِنْ ذَلِکَ أَفْضَلُ مِنَ الَّذِی یَصِلُ بِکَ؛ وَ السَّلَامُ. / نامه59 نهجالبلاغه
امام(ع) در فراز نخست فرمانده لشکر «حُلوان» را از پیروى هواى نفس که در اشکال مختلف ظاهر مىشود برحذر مىدارد و آن را مانعى بر سر راه اقامه عدالت مىشمرد. تعبیر به «اخْتَلَفَ هَوَاهُ» ممکن است اشاره به هوا و هوسهاى گوناگون باشد; مانند علاقه به مال و ثروت، جاه و مقام، شهوت جنسى و صفاتى همچون انتقام جویى و حسد که هر یک مىتواند مانعى بر سر راه اجراى عدل شود در حالى که اگر انسان به دنبال فرمان خدا باشد تنها یک هدف بیشتر نخواهد داشت و آن رضاى خداست.
در دومین دستور مىفرماید: «بنابراین باید امور مردم از نظر حقوق آنها نزد تو یکسان باشد یعنی همه را به یک چشم بنگرى و یکسان درباره آنها حکم کنى، چرا که هیچ گاه جور و ستم (هر چند منافع فراوان مادى در بر داشته باشد) جایگزین عدالت نخواهد شد». یعنى نه تنها مردم را با یک چشم نگاه کن بلکه خود را با دیگران نیز یکسان بشمار.
در بیان آخر اندرز، انگشت روى دو مصداق از مصادیق حق گذارده و او را به حفظ آنها توصیه کرده، مىفرماید: «از جمله حقوق (واجب) این است که خویشتن را (در برابر هواى نفس و انحراف از فرمان خدا) حفظ کنى و براى رسیدن به پاداش الهى با تمام توان در خدمت به رعیت بکوشى»; (وَمِنَ الْحَقِّ عَلَیْکَ حِفْظُ نَفْسِکَ، وَالاِحْتِسَابُ عَلَى الرَّعِیَّةِ بِجُهْدِکَ).
سپس به ذکر دلیلى براى این موضوع پرداخته مى فرماید: «آنچه در این راه از منافع (معنوى) عاید تو مى شود از مشکلات و ناراحتىهایى که دامنگیر تو مىشود (به مراتب) بیشتر است یا به این معناست که آنچه از پاداش هاى الهى (در دنیا و آخرت) به تو مىرسد از خدماتى که به مردم مىکنى برتر و بالاتر است.
در هر حال، امام این نامه را با اجراى عدل و خدمت به مردم آغاز کرده و با خدمت به مردم پایان مىدهد و این دلیل روشنى است بر اینکه حکومتهاى اسلامى باید صد در صد مردمى باشند و منافع تودههاى رعیت را بعد از جلب رضاى الهى از هر چیز برتر بشمرند.
پندهای امام علی(ع) به قاضیای که حکم قتل امام حسین(ع) را صادر کرد
منابع:
شرح پیام امام امیر المومنین آیتالله مکارم شیرازی
انتهایپیام/