به گزارش گروه بینالملل خبرگزاری تسنیم ٬ ترکمانها در عراق٬ پس از اعراب و کُردها به عنوان مهمترین جمعیت قومی و سیاسی کشور عراق هستند. ترکمانها در دوران رژیم بعث صدام٬ به حاشیه رانده شده بودند و در دو دهه اخیر توانستند به شکل جدی به صحنه سیاسی٬ حزبی و فرهنگی عراق بازگردند.
یک تاریخچه کوتاه
اغلب محققین ایرانی٬ عراقی و ترک٬ بر این نکته متفق القول هستند که ریشه اصلی واژه «ترکمان»٬ عبارت وصفی «ترک مانند» است و به مرور زمان به ترکمان٬ تبدیل شده است.
ترکمانها از اقوام آسیای میانه هستند و در گذشته اُغوز نامیده میشدند. اما حالا چنان امتزاجی با فرهنگ و تاریخ عراق پیدا کردهاند که کسی آنان را مهاجر و غربتی نمیداند و اصطلاحاً٬ آنها نیز در عراق صاحب حق آب و گِل هستند.
در کتاب «تاریخ العراق بین الاحتلالین» اثر محقق برجسته عراقی، عباس العزاوی به تفصیل به مباحث تاریخی و جغرافیایی مرتبط با سکونت و کوچ ترکمانها اشاره شده است.
این کتاب در 8 جلد به زبان عربی به چاپ رسیده و روند دور و دراز تاریخی از حمله مغول و سقوط خلافت عباسی تا سقوط امپراتوری عثمانی (656 - 1335 هـ ق/ 1258 - 1917 م.) را دربرگرفته است.
تاریخ عراق در عهد مغول، تصرف بغداد به دست هلاکو، حضور مغولان در قلمرو اسلامی، حکومت اوکتای قاآن، گیوک و منکو قاآن از مباحث تاریخی مهم این کتاب است و در جلدهای دیگر نیز به اهمیت جایگاه سیاسی و اداری ترکمانها در عراق و در دوران امپراتوری عثمانی پرداخته است.
در سالیان اخیر نیز به یمن فضای سیاسی و رسانهای باز در عراق و همچنین تحرکات سیاسی و دیپلماسی فرهنگی ترکیه٬ ترکمانها تحقیقات تاریخی و سیاسی فراوانی انجام دادهاند تا نشان دهند که آنان نیز در ساخت عراق و تاریخ این کشور نقش داشتهاند و باید دارای حق سهم و امکان مشارکت در سیاست٬ مدیریت و پستهای اجرایی باشند.
در مورد ورود ترکمانها به عراق روایات فراوانی وجود دارد اما بر اساس منبع معتبر «تاریخ الطبری٬تاریخ الأمم و الملوک» فتح بخارا در دوران اموی و در دوران اقتدار عبیدالله بن زیاد٬ موجب آن شد که او از نزدیک شجاعت و توان رزم ترکمانها را دیده و مشتاق شود که 2 هزار نفر از آنان را به بصره ببرد.
مهاجرت خانوادههای سربازان نیز در دوران عباسیان ادامه داشت اما در دوران اقتدار سلجوقیان٬ ترکمانهای بیشتری به عراق مهاجرت کردند.
الصمانجی محقق ترکمان عراقی معتقد است که در دوران عثمانی٬ دهها هزار نظامی ترکمان٬ در حمله سلطان سلیمان و سلطان مراد چهارم به بغداد٬ در رکاب سلطان بودهاند.
دموگرافی ترکمانها در عراق
ترکمانها از شمال غرب کشور عراق تا جنوب شرقی ساکن شدهاند. یعنی در تلعفر٬ بخشی از موصل٬ اربیل٬ کرکوک٬ آلتوئن کوپری٬ توزخرماتو٬ کفری٬ قره تپه٬ خانقین٬ سعدیه٬ جلولا و مندلی.
البته بر اساس برخی آمارهای تایید نشده٬ نزدیک به سیصد هزار نفر از ترکمانها نیز از قدیم ساکن بغداد بودهاند. معمولاً مباحث جمعیتی در عراق٬ پیش از آن که بحث آماری باشند٬ به شدت سیاسی هستند. مساله ترکمانها نیز خارج از این قاعده نیست. آنان جمعیت خود را بین 2 و نیم تا 3 میلیون نفر ذکر میکنند اما کردها و اهل سنت چنین رقمی را قبول ندارند.
شاید مهمترین و حساسترین موضوع سیاسی و قومی مرتبط با ترکمانها٬ مساله کرکوک باشد. با وجود اختلاف نظر بر سر مسائل تاریخی٬ اراضی٬ جمعیت و چند و چون اداره کرکوک٬ بین کردها، ترکمانها و اعراب٬ تاکنون درگیری خونینی روی نداده و ظاهراً٬ حتی اگر اهل سیاست آرام نگیرند٬ نوعی از مصالحه اجتماعی بین خانوادهها به وجود آمده است.
علی مهدی، از مسئولین رده بالای جبهه ترکمانهای عراق در گفت و گو با خبرگزاری آناتولی در مورد نحوه اداره کرکوک گفته است:«جبهه ترکمانهای عراق در پی دستیابی به یک راهحل در کرکوک است. ترکمانها هرگز با کردها دشمن نبوده و علیه هیچ کس اقدام مسلحانه نکردهاند. عامل اصلی وضع کنونی عراق، سیاست عامدانه آمریکاست.»
او همچنین در مورد سهم ترکمانها گفته است:«هیچ ترکمانی در عراق، مدیرکل، استاندار یا رئیس مجلس نیست. جمعیت واقعی ما، دوسوم جمعیت کردهاست. اگر ترکیه در سال 2003 همراه با آمریکا وارد عراق میشد، امروز 6 میلیون ترکمن در اینجا بود.»
ترکیه و ترکمانهای عراق
سقوط امپراطوری عثمانی و رویدادهای پس از جنگ جهانی نخست٬ ترکمانها را برای چند دهه به محاق کشاند. برخی از سران و عشایر ترکمان٬ در آغاز خواهان الحاق موصل و کرکوک به جمهوری ترکیه بودند اما چنین هدفی محقق نشد.
در دهههای متمادی آنان نتوانستند در عراق٬ نقش خاصی ایفا کنند. اما در دهه پایانی سده بیستم و پس از زوال تدریجی حکومت بعث صدامی٬ ترکمانها هم رفته رفته فعال شدند.
شاید در آغاز٬ ترکیه٬ به سازماندهی آنان اعتنای چندانی نمیکرد. اما تاسیس جبهه ترکمانهای عراق٬ تاسیس شبکه تلویزیونی ترکمنلی٬ برجسته شدن نقش سعدالدین ارگچ و ارشد الصالحی رهبران ترکمانها و راهیابی سیاستمداران این قوم به پارلمان اصلی بغداد و در عین حال مجلس محلی اربیل در اقلیم کردستان عراق٬ نشان داد که ترکمانها را نمی توان نادیده گرفت.
در دو دهه اخیر که در دوران اقتدار حزب عدالت و توسعه٬ ترکیه به خاورمیانه بازگشته و برخلاف سیاست خارجی دوران اقتدار کمالیستها٬ اهمیت بیشتر به منطقه داده٬ ترکمانها نیز برای آنکارا روز به روز مهمتر شدهاند.
در سالیان اخیر٬ اشتیاق برای حضور در بازار بزرگ کالا و خدمات در عراق و همچنین تاثیرگذاری بر معادلات سیاسی این کشور و استفاده از ظرفیت ترکمانها به یکی از اهداف مهم دولت ترکیه تبدیل شده است.
در سالیان گذشته٬ در سیاست خارجی دولت برآمده از حزب عدالت و توسعه٬ توجه به اهمیت دنیای ترکزبانها٬ رفته رفته از حوزه فرهنگی٬ زبانی و ادبی فراتر رفته و اهمیت سیاسی آن بیشتر شده است.
تلاش برای کار و فعالیت سیاسی با ترکها در افغانستان و حمایت از رشید دوستم٬ طرح شعار دو دولت یک وطن در مورد جمهوری آذربایجان٬ بها دادن به شورای ترک و اهمیت ارتباط با آسیای میانه و برجسته کردن ظرفیتهای ترکمنستان٬ قرقیزستان٬ ازبکستان و تاتارها٬ حمایت تمام قد از ترکها در جمهوری ترک قبرس شمالی٬ تلاش توام با احتیاط در مورد اویغورهای چین٬ کار و فعالیت نظامی و اطلاعاتی با ترکمانهای مخالف بشار اسد در سوریه و چندین نمونه دیگر٬ همگی حاکی از این واقعیت است که توجه به ریشههای زبانی و هویتی ترکی در جهان٬ برای دستگاه دیپلماسی ترکیه اهمیت حیاتی یافته و شاید در این میان٬ با توجه به حساسیت و پیچیدگی معادلات منطقه٬ هیچکدام از نمونههای تعامل و همکاری ترکیه با ترکمانها و ترک زبانهای جهان٬ به اندازه پرونده ترکمان عراق و سوریه مهم نباشد.
ادامه دارد...
انتهای پیام/