عفت مرعشی در نگاه هاشمی

به گزارش خبرگزاری تسنیم به نقل از پایگاه تبیینی وتحلیلی جریان شناسی دیدبان،خانواده رئیس سابق خبرگان رهبری اخیرا بسیار مورد توجه قرار گرفته اند. خانم عفت هاشمی که با موضع گیری جنجالی خود در انتخابات 88 بیش از گذشته چهره ای رسانه ای به خود گرفت در حال چاپ خاطرات خود می باشد. بررسی شخصیت وی از زبان همسرش می تواند تحلیلی مناسب از خانواده وی ارائه دهد. متن زیر شخصیت شناسی عفت هاشمی از قلم حجت الاسلام هاشمی است.
اشاره

دیدبان: عفت مرعشی همسر آیت‌الله هاشمی رفسنجانی است؛ زنی که بیش از 50 سال قبل با اکبر هاشمی بهرمانی ازدواج کرد؛ ثمره این ازدواج نیز 5 فرزند بوده است. نام "عفت مرعشی" ، نه با این عنوان که با عنوان "همسر هاشمی رفسنجانی"، برای اولین بار در سال 1358 و در جریان ترور هاشمی توسط گروه فرقان در برخی رسانه ها به میان آمد، اما چندان فراگیر نبود و عمومیت نیافت. اما در جریان انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری این نام " عفت مرعشی "‌ بود که بیش از پیش مطرح و بر سر زبانها افتاد؛ زنی که مردم را به شورش در صورت پیروزی احمدی نژاد در انتخابات فراخواند.

عفت مرعشی در بیان هاشمی

در سایت اینترنتی آیت الله هاشمی رفسنجانی در بخش زندگینامه و به قلم خود هاشمی آمده است: « در سال 1337 در رفسنجان برایم خواستگاری کردند؛ دختر حجت‌الاسلام آسید محمد صادق مرعشی که اسناد رسمی داشتند و از تحصیلات حوزوی بهره‌مند بودند. همسرم از خانواده‌ای است روحانی، از فامیل بزرگ مرعشی و نوه حضرت آیت ا... سید کاظم طباطبائی یزدی صاحب کتاب عروة الوثقی که جایگاه معتبری در همه حوزه‌ها دارد. ثمره این ازدواج پنج فرزند به ترتیب: (فاطمه، محسن، فائزه، مهدی، یاسر) هستند. دخترانم با پسران آقای لاهوتی که یکی پزشک و دیگری دندانپزشک است ازدواج کردند».

البته جمله دیگری نیز در این زندگینامه وجود دارد که به شدت جلوه گر است: « خانواده من وارد سیاست نشدند»؛ هاشمی ادامه می‌دهد که « بچه‌های ما در کار سیاست نیامدند. اما حُسن یا اشکالی وجود دارد که خیلی بی‌رودربایستی برخورد می‌کنند. مخفی‌کاری و ریاکاری نمی‌کنند و هر چه هستند، نشان می‌دهند. در کارهایی که به آنها مربوط نیست دخالت می‌کنند. این روش در جامعه ما باب نیست. به معنای مصطلح وارد سیاست نشدند، ولی وارد میدان شدند... آن طرفش هم سخت است. دستشان به خاطر قدرت باز باشد و سوء استفاده کنند، که نقطه فسادانگیزی است. خودم مواظبت می‌کردم که آلوده نشوند. »

بگذریم از مسائل فراوانی که زندگینامه یک صفحه ای هاشمی در مورد خانواده اش وجود دارد و این چند خط را هم برای آگاهی نسبی خوانندگان از موضع هاشمی در برابر سیاسی کاری‌های خانواده نقل کردیم.

با این مقدمه کوتاه که ارتباط تلویحی با بحث ما دارد به ادامه بحث می‌پردازیم. کمتر نوشته ای پیرامون شخصیت عفت مرعشی وجود دارد؛ بی شک محکم ترین و مستندترین نوشته پیرامون وی، که حتما مورد قبول تمامی افراد خاندان هاشمی رفسنجانی نیز می‌باشد، کتب خاطراتی است که به قلم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی منتشر می‌شود. در این یادداشت سعی شده به بررسی شخصیت عفت مرعشی تنها با استفاده از خاطرات هاشمی در سالهای 57 تا 68 پرداخته شود.

بی شک عفت مرعشی از محدود زنانی است که به واسطه همسر خود ابراز نظرهای او – آن هم بیشتر به خاطر خاص بودن برخی از آنان – در سال های اخیر مورد توجه قرار داشته است؛ البته این نکته مهمی است که همسر برخی از سیاستمداران زنده و یا فوت شده، برای خود حقی بیشتر از بقیه برای حضور در صحنه های سیاسی قائل باشند. این نیز یکی از اشکالات رسانه‌هاست که همسران برخی سیاستمداران را که تنها دلیل توجه به آنان همین همسر بودن یک سیاستمدار است و اهمیت ذاتی ندارند، مورد توجه قرار می‌گیرند و اظهارات آنان بزرگ می‌شود.

این اتفاق در مورد عفت مرعشی بیش از سایر همسران سیاستمداران رخ داد؛ البته افرادی مانند همسر شهید رجایی نیز بعضا مورد توجه رسانه‌ها به همین دلیل قرار می‌گیرند. البته باید اعتراف کرد این امر در مورد زهرا رهنورد همسر میرحسین موسوی، متفاوت است.

با این توضیح انتقادی کوتاه، باید عنوان کرد عفت مرعشی در جریان انتخابات ریاست جمهوری دهم پس از دادن رأی به صراحت عنوان کرد که در صورت پیروزی احمدی نژاد مردم به خیابان ها بریزند؛ و مردم را رسماً دعوت به شورش کرد. فارغ از کینه دو طرفه احمدی نژاد و هاشمی نسبت به یکدیگر(کینه ای که اخیرا در حال تبدیل شدن به نزدیکی است!!)  اینکه رسماً مردم دعوت به شورش شوند امر علی حده ای است. پس از این اظهار نظر که به سرعت مورد استقبال دشمنان همیشگی ملت قرار گرفت، در سالهای بعد نیز در جریان هر حادثه ای عفت مرعشی مورد توجه رسانه ها قرار گرفت و خود وی نیز از این امر راضی به نظر می‌رسید. هاشمی نیز هیچگاه موضعی در برابر مواضع ساختار شکنانه همسرش اتخاذ نکرد.

در ادامه نگاهی خواهیم داشت به شخصیت عفت مرعشی، آنگونه که از خاطرات هاشمی رفسنجانی نشان داده می‌شود.

1: همسری فداکار و شجاع

هاشمی رفسنجانی در خاطرات خود تلاش کرده است، همسرش را زنی شجاع و فداکار نشان دهد. فداکاری همسر هاشمی در جریان ترور هاشمی رفسنجانی در سال 1358 توسط گروه فرقان زمینه را برای تعریف و تمجید از شجاعت و فداکاری همسرش فراهم ساخت. بدون هیچ تعارفی باید گفت انصافا همسر هاشمی رفسنجانی در نجات جان هاشمی در جریان ترور وی، نقشی بسیار مهم و قابل تقدیر داشته است.

هاشمی در خاطرات سال 57 و 58 خود در شرح حادثه ترور خود نوشته است: « براى من روشن شد که او قصد سوئى دارد. در همین لحظه او بلافاصله اسلحه‏اى را از زیر پیراهنش بیرون آورد و به سوى من نشانه گرفت. من با توجه به اینکه فاصله‏اى نیز با وى نداشتم، مچ همان دستى را که اسلحه‏اش در آن بود، گرفتم و با وى گلاویز شدم و متوجه شدم در حالى که او از خود دفاع مى‏کند، رفیق وى نیز در حیاط منزل، جلوى پاسدار دیگر را گرفته و نمى‏گذارد که او به کمک من بیاید. اما سرانجام وقتى او دید که دوستش نمى‏تواند در اتاق پذیرایى، کارى از پیش ببرد و گیر افتاده، وارد اتاق شد و از همان کنار در ورودى، شروع به تیراندازى کرد. در این لحظه بود که عفت و سایر اعضاى خانواده به کمک آمدند؛ این در حالى بود که من احساس مى‏کردم یک تیر به من اصابت کرده و از شکمم خارج شده است. در این لحظات شخصى که درون اتاق بود، همچنان تلاش مى‏کرد گلوله‏اى دیگر به سوى من شلیک کند که عفت، همسرم، مانع او شد که وى بتواند به سر من و یا جاى حساس دیگر تیراندازى کند. آنها هم که دیدند نمى‏توانند کارى بکنند، پس از این درگیرى از صحنه حادثه گریختند. بعد از فرار آن دو نفر، عفت با اتومبیل یکى از همسایگان، مرا به بیمارستان شهدا در میدان تجریش رساند.» (1)

هاشمی در خاطرات سال 59 خود بار دیگر به فداکاری عفت مرعشی اشاره کرد و نوشت: « خود من نیز حدود یکسال پیش [شب چهارم خرداد 1358]، یکى از اهداف تروریستى این گروهک بودم. که به لطف خداوند و با فداکارى و گذشتى که عفت، همسرم، از خود نشان داد. اقدام تیم عملیاتى آنها على‏رغم اصابت گلوله به بدنم، نافرجام ماند... حضور فداکارانه و به موقع عفت و تلاش شجاعانه او براى جلوگیرى از اصابت گلوله‏هاى شلیک شده به نقاط حساس بدنم، مرد مهاجم و همدستش را که در حیاط در انتظار او بود مجبور به فرار ساخت.»

2. انتقاد از مسئولین و مأمورین از موضع بالا

نگاه عفت مرعشی در انتقاد از برخی فعالیت های برخی از افراد و مسئولین نظام، نگاهی از بالا و حق به جانب است؛ این اتفاق چندین بار در خاطرات هاشمی بیان شده که به تناسب اهمیت موضوعات ذکر شده به اجمال به برخی از آنها اشاره می‌شود.

«دیر وقت به خانه آمدم و تازه عفت از کمبودها و غلط کاریهاى بعضى از مسئولان در کرج و رفسنجان، از قول شخصى، مطالبى داشت که چون مغرضانه گفته بودند، ناراحت کننده بود... صبح زود، عفت در ادامه حرفهاى شب گذشته، جرو بحث داشت. با عصبانیت از خانه بیرون رفتم. مشکل اینجاست که به انقلاب علاقه‏مند است و روزها در ملاقاتها و برخوردهایش- که از کمبودهاى کشور انتقاد مى‏شود و خوب نمى‏تواند دفاع کند- ناراحت مى‏شود و لحظات کوتاهى که من به خانه مى‏آیم، این گونه مطالب را که رنجش مى‏دهد، مى‏خواهد با من طرح کند و ناراحتى ایجاد مى‏شود.» (2)

خانم عفت مرعشی به همراه همسر و پسرش

البته هاشمی این مطالب را برای اینکه در خواننده القا نشود که همسرش با نظام مشکل دارد، به پای دلسوزی او برای انقلاب می‌گذارد. البته ممکن است که چنین نیز باشد، ولی نوع بیان عفت مرعشی در انتقال مشکلات به هاشمی نکته دیگری را نیز روشن می‌سازد و آن همانا نگاه بالا به پایین وی و دیگران را کارمند خود و خانواده خود دانستن است. بررسی دیگر موارد تا حدودی این ادعا را روشن می‌سازد:

«عفت با بچه‏ها و حسین آقامرعشى به پارک ارم (خرم سابق) رفته بودند. آنجا به خاطر سوء رفتار مسئولان با مردم، درگیرى پیش آمده بود. تلفنى از خانه خواسته بودند که کسى برود و وضع را ببیند. آقاى رحمانى پاسدار رفت و آمد و عفت خیلى ناراحت بود و هنوز ناراحت است. اگر این گونه که مى‏گوید باشد، حق بااوست، باید آنها ادب شوند.» (4)

این اتفاق حتی با پاسداران دفتر خود هاشمی نیز رخ می‌دهد و خانم مرعشی با آنان نیز به دلایلی درگیر می‌شود: « امروز عفت همراه فاطى با پاسداران بیرون خانه بر سر محل پارک ماشین، درگیر شده بودند. اوقاتش تلخ بود و من را هم ناراحت کرد.» (5) به درگیری کشاندن و مقاومت در برابر هر موضوعی که باب میل عفت مرعشی نبود، از ویژگی‌های همیشگی همسر هاشمی به شمار می‌رود.

یکی دیگر از این موارد را هاشمی به خوبی توضیح داده است: « عفت، اعظم و عماد براى سفر به فرودگاه مهرآباد رفتند. مطابق معمول دیر رسیدند و تحویل بارشان دچار اشکال شد. به دفترم گفتم مشکل را رفع کند. به عفت که اظهار ناراحتى مى‏کرد گفتم یا از اول با شناسایى بروید و اگر مثل مردم مى‏روید، مثل همه سر وقت بروید.» (6) این مدل رفتار خانواده هاشمی و همسرش، حتی اعتراض خود هاشمی را هم در پی داشته است.

3. عفت هاشمی و صبر حضور فرزندان در جبهه

هاشمی در برخی از صفحات کتب خاطرات خود تلاش کرده تا عفت مرعشی را یک همسر منطقی و دارای مقامی معنوی نیز نشان دهد. برای نمونه به برخی از این خاطرات اشاره می‌شود.

مهدی هاشمی به همراه پدرش در جبهه

فرزندان هاشمی رفسنجانی همانند فرزندان دیگر مردم عادی و مسئول در کشور در ایام جنگ، به سوی جبهه ها می‌رفته اند. هاشمی تلاش کرده تا در این آمد و شد های فرزندانش از جبهه حالت‌های خاصی را به همسرش نسبت دهد؛ برخی از این موارد به این شرح است:

« عفت، فاطی و سارا به مجلس آمدند؛ برای بدرقه مهدی و یاسر که عازم جبهه بودند. دعای سفر در گوش آنها خواندم و وداع کردند. عفت آرامش خوبی دارد؛ جالب است که مادری دو فرزندش به جبهه بروند و او این گونه آرام باشد. در شرایط معمولی غیبت های کوتاه آنها را تحمل نمی‌کند.» (7) تعریف و تمجید هاشمی از بدرقه های فرزندانش توسط همسرش، در چندین و چندجای خاطرات بیان شده و روحیه خاصی به عفت مرعشی نسبت داده شده که به همین یک مورد اکتفا می‌کنیم.

در یکی از موارد بسیار جالب،  هاشمی در مورد همسرش اینگونه می گوید: « عصر آقای رحمانی محافظم و مهدی فرزندم از جبهه تلفن کردند و خداحافظی نمودند و گفتند عازم خط مقدم برای عملیات هستند... عفت نیست و خبر ندارد، لابد خواب خواهد دید.» (8)

هاشمی در جایی دیگر به ماجرای مجروحیت فرزندش یاسر اشاره کرده و می‌نویسد:‌ « عفت از رفسنجان آمده بود. یاسر هم از بیمارستان مرخص شده بود... عفت می‌گوید به دلش برات شده بود که یاسر مجروح خواهد شد.» (9)

هاشمی در نامه ای به فرزندش مهدی هاشمی به نمونه ای دیگر از مقامات همسرش اشاره کرده و می‌نویسد: « یادم آمد که مادرت عفت، در سفر زیارت عتبات عالیات در حرم مقدس امام حسین (ع) از خداوند فرزند صالحی خواسته بود و پس از آنکه تو به دنیا آمدی، دعایش را مستجاب می‌دانست و خوابی هم گویا در همین رابطه دیده بود و اکنون می‌بینم افتخار شرکت در راهیان کربلا را داری.» (10)

4. انتقاد از امام خمینی

یکی دیگر از ویژگی‌های عفت مرعشی در خاطرات هاشمی انتقادات وی از امام خمینی و برخی گفتارهای ایشان است؛ آن هم اموری که در صحیح بودن آن هیچ شکی نیست. برای نمونه در ایامی که بنی صدر در حال کنده شدن از نظام بود، حضرت امام بخاطر ویژگیهای رهبری خویش و رویکرد جذب و حفظ بنی صدر، در سخنان خویش معمولا تلاش می‌کردند تا وی را با یادآوری برخی خصلت های خوب خانوادگی وی، او را هم درون نظام نگه دارند. برای نمونه امام خمینى در دیدار با انجمنهاى اسلامى درباره بنى‏صدر فرمودند:

« رئیس جمهور یک شخصى است پسر بنى‏صدر همدانى، یک ملاى همدان، حال هم که هست از آن یال و کوپال دارها نیست و از خود مردم است» (11)

در واکنش به این سخن حکیمانه حضرت امام، عفت مرعشی ناراحتی خود را به هاشمی انتقال داده، به گونه ای که هاشمی آورده « شب که به خانه آمدم خیلى خسته بودم. عفت از اینکه باز در گفته‏هاى امام ستایش از بنى‏صدر شده، ناراحت بود و مى‏گفت خانم شهید مطهرى هم ناراحت است، ولى من توضیح دادم که ستایش مهمى نبوده. ولى نظرى هم این است که همین مقدار هم در این شرایط زیاد است. کاملًا روشن شده بنى‏صدر در کنار ضدانقلاب است. حاضر نیست منافقانى را که مى‏خواهند جنگ داخلى را شروع کنند، محکوم نماید. با اینکه امام از او خواسته‏اند. ولى امام با توجه به مصالح کلى انقلاب، حرکت مى‏فرمایند.» (12) هاشمی هم برای اینکه انتقاد همسرش را تا حدودی عادی جلوه دهد عنوان می‌کند که برخی دیگر نیز چنین نظری دارند؛ اما خود وی نیز معترف است که عمل امام صحیح است. البته در آن روزگار بسیاری از انقلابیون از سعه صدر امام تعجب می کردند و کاسه صبرشان از اعمال بنی صدر لبریز شده بود.

موضع گیری در برابر ماجرای برکناری منتظری با تدبیر شجاعانه و اندیشمندانه حضرت امام، از دیگر ویژگی‌های عفت مرعشی است که در خاطرات سال 68 هاشمی به تعدد دیده می‌شود. در ادامه به نقل مستقیم برخی از این انتقادات اشاره می‌شود:

«عفت و مهدی در ارتباط با مسئله آیت الله منتظری اوقات تلخی کردند. با عصبانیت خوابیدم. »

«عفت از خانم شهید بهشتی نقل کرد که خانم گرجی در جلسه ای علیه آقای منتظری صحبت کرده است؛ خانم بهشتی و عفت ناراحت شده بودند.» (13)

« عفت به جلسه فاتحه مرحوم دکتر اسدی لاری رفته بود.شب آمد. او از اظهارات آقای محمد یزدی راجع به آیت الله منتظری گله داشت.» (14)

البته موارد متعدد دیگری در تمام این تقسیم بندی وجود دارد که به دلیل جلوگیری از اطاله کلام، آن را به فرصتی دیگر وا می‌نهیم.

جمع بندی شخصیت عفت مرعشی

به نظر می‌رسد مطرح شدن همسر سیاستمداران در عرصه سیاسی و رسانه‌ای کشور امر مطلوبی نیست و نیازی هم به مطرح شدن افرادی که بالعرض مهم هستند کوچکترین اهمیتی ندارد و نباید رخ‌دهد. این که عده ای که جایگاه علمی و سیاسی بالایی جز انتساب به برخی از شخصیت‌های سیاسی کشور ندارند، مورد توجه رسانه‌ها قرار بگیرند و هر کلام و رفتار آنان با اهمیت تلقی شود،‌ به هیچ وجه امری مطلوب نبوده و انتساب به اشخاص نباید باعث مهم شدن افراد گردد. عفت مرعشی و دیگر اعضای خانواده هاشمی نیز از این امر جدا نیستند؛ همه می دانند که اگر انتساب این اشخاص به آیت‌الله هاشمی رفسنجانی نبود، هیچکدام به هیچ وجه در حد مطرح شدن در رسانه ها نبودند. این امر البته مراقبت هاشمی را نیاز داشت که چنین نشد و جایگاه پدر مورد سوء استفاده قرار گرفت. نقش برخی اعضای خانواده هاشمی در فتنه سال 88 هنوز از یادها نرفته است.

منابع

1. کارنامه و خاطرات، انقلاب ‏و پیروزى (58-1357)، ص: 302-301

2. کارنامه و خاطرات، انقلاب‏ در بحران (1359)؛ ص 111-112

3. کارنامه و خاطرات، عبور از بحران (1360): 61

4. همان: 132

5. کارنامه و خاطرات، پس‏ از بحران (1361): 118

6. کارنامه و خاطرات، امید و دلواپسى (1364): 266

7. کارنامه و خاطرات، دفاع و سیاست (1366): 475

8. کارنامه و خاطرات، اوج دفاع (1365) ؛ 238

9. کارنامه و خاطرات، پایان دفاع آغاز بازسازی (1367) : 57

10. ضمیمه خاطرات سال 65

11. صحیفه امام، ج14؛ ص 320

12. عبور از بحران: ص 90

13. همان: ص 74

14. همان: ص 92

انتهای پیام/
خبرگزاری تسنیم : انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر می‌شود.