پرواز ممنوع، بال پرواز تروریست‌ها
خبرگزاری تسنیم: هدف از ایجاد منطقه پرواز ممنوع در عراق، بوسنی و نیز لیبی، فارغ از مبانی حقوقی آن، دفاع از غیرنظامیان اعلام شد. اما این بار ائتلاف غربی ــ عربی برای دفاع از خطرناک‌ترین تروریست‌های سلفی در تلاش برای ایجاد چنین منطقه‌ای در سوریه است.
به‌گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم؛ منطقه پرواز ممنوع (No-Fly Zone)، به مناطقی از فضای آسمان یک کشور اطلاق می‌شود که هرگونه پرواز هواپیما یا هلی‌کوپتر در آن ممنوع است. در صورت وجود تخاصمات نظامی در این مناطق، نیروهای نظامی خارجی حق انهدام هواپیماهای محلی را دارند. در اصل تا سال 1992 مشخص کردن منطقه پرواز ممنوع به سیاست‌های داخلی و امنیتی دولت یک کشور مربوط می‌شد و بیشتر برای حفاظت از اماکن استراتژیک و نیز مناطق تاریخی یک کشور کاربرد داشت.
منطقه پرواز ممنوع به مناطقی از فضای آسمان یک کشور اطلاق می‌شود که هرگونه پروازی در آن ممنوع می‌باشد.
اما پس از حوادثی که در سال 1992 در عراق رخ داد اعلام منطقه پرواز ممنوع مفهوم جدیدی یافت. این مفهوم جدید در دوران جنگ‌های بالکان پس از فروپاشی شوروی توسط شورای امنیت سازمان ملل به‌مثابه یک اهرم فشار بین‌المللی تعریف شد که در ماجرای سرنگونی معمر قذافی در لیبی کارکرد خود را به‌خوبی نشان داد. بااین‌حال مبنای حقوقی تصمیم‌گیری شورای امنیت برای اعلام منطقه پرواز ممنوع بر آسمان یک کشور محل بحث‌های جدی حقوقی است. اخیراً نیز ائتلاف غربی ــ عربی علیه دولت سوریه مقدمه‌چینی‌هایی را برای اعلام منطقه پرواز ممنوع در این کشور به‌نفع تروریست‌ها شروع کرده است. بدین ترتیب در نگاهی به سیر تطور استفاده از سیاست «منطقه پرواز ممنوع» سه مرحله مختلف قابل بررسی است.
«منطقه پرواز ممنوع »پس از حوادثی که در سال 1992 در عراق رخ داد مفهوم جدیدی یافت.
مفهوم سنتی منطقه پرواز ممنوع
در این نوع مفهوم از منطقه پرواز ممنوع یک کشور برای حفاظت امنیتی و اطلاعاتی از اماکن خاص خود ویا حفاظت از آثار تاریخی، پرواز بر آسمان آن مناطق را ممنوع اعلام می‌کند. گاهی دولت‌ها این محدودیت را فقط برای هواپیماهای خاصی در نظر می‌گیرند. گاهی نیز این ممنوعیت تمامی انواع پروازهای مسافرتی، جنگی و حتی تفریحی را شامل می‌شود. تا سال 1992 فقط چنین برداشتی از «منطقه پرواز ممنوع» وجود داشت. برای مثال در روسیه هیچ نوع پروازی بر فراز شهر مسکو امکان‌پذیر نیست. در کوبا ورود هرگونه هواپیما بدون اطلاع قبلی به این کشور تجاوز به حریم هوایی فرض شده و بلافاصله با برخورد نظامی نیروی هوایی ارتش مواجه می‌شود. به‌گواهی تاریخ، ارتش کوبا در این مورد هیچ‌گونه ملاحظه‌ای به‌خرج نمی‌دهد. برای مثال در سال 1996 دو جنگنده آمریکایی که بدون اعلام قبلی حریم هوایی کوبا را نقض کرده بودند بلافاصله توسط جنگنده‌های کوبایی تعقیب و بمباران شدند.
پرواز بر آسمان مجلس هند ممنوع است.
در هند نیز مناطق تاریخی مانند تاج‌محل، برخی مناطق نظامی از قبیل مرکز تحقیقات هسته‌ای و آسمان ساختمان مجلس ملی از جمله مناطق پرواز ممنوع محسوب می‌شود. همچنین در آمریکا پرواز بر فراز مناطقی همچون دیزنی لند، کمپ دیوید و واشنگتن دی‌سی ممنوع است. آسمان کاخ باکینگهام لندن، محل زندگی ملکه انگلیس و نیز آسمان مرکز تحقیقات هسته‌ای این کشور نیز از جمله مناطق پرواز ممنوع هستند.
آسمان مسکو منطقه پرواز ممنوع محسوب می‌شود.
کارکرد جدید «منطقه پرواز ممنوع» در سال 1992
در 27 فوریه 1991 بوش پدر آزادی کشور کویت را از اشغال عراق اعلام کرد. پس از خروج نیروهای عراقی از کویت در مارس 1991، شمال و جنوب این کشور دستخوش ناآرامی‌های گسترده‌ای شد. بلافاصله پس از آتش‌بس، عراق به تهاجم نظامی وسیعی علیه کردها و شیعیان دست زد و ارتش عراق با نیروهای معارض برخورد بسیار شدیدی را در پیش گرفت. با توجه به وخامت اوضاع، ترکیه و فرانسه در 5 آوریل 1992 خواستار رسیدگی به موضوع در شورای امنیت شدند. به‌دنبال تشکیل جلسه شورای امنیت، ترکیه گزارش داد که بیش از دویست هزار آواره کرد و عرب و ترکمن به‌سوی مرزهای جنوبی ترکیه آمده‌اند و ترکیه توانایی پذیرش آنها را ندارد. در همان حال ایران به 110 هزار نفر از این آوارگان در مرزهای غربی خود پناه داده بود. بلافاصله شورای امنیت سرکوب غیرنظامیان عراق را طی قطعنامه 688 محکوم کرد و خواستار حضور نیروهای بین‌المللی برای اقدامات بشردوستانه در مناطق آشفته شد.
جنگنده‌های رژیم صدام پس از 1992 قادر به پرواز در شمال و جنوب عراق نبودند.
بااین‌حال سرکوب‌ها و فجایع انسانی در عراق ادامه پیدا کرد تا این که در دهم آوریل 1992، آمریکا اعلام کرد فرانسه و انگلیس کنار این کشور «مناطق پرواز ممنوع» در عراق را تعیین و به‌رسمیت خواهند شناخت. بدین ترتیب در شمال 36 درجه عرض جغرافیایی عراق «منطقه پرواز ممنوع» اعلام شد. در تاریخ نوزدهم آگوست 1992 نیز منطقه ممنوعه پروازی در جنوب 32 درجه عرض جغرافیایی از سوی کشورهای مذکور اعلام شد و بدین ترتیب نیروهای نظامی آنها برای خود حق حمله به هر پروازی را بر فراز این مناطق قائل شدند. برای مثال آمریکا در بیست و هفتم دسامبر 1992 به یک جنگنده عراقی که وارد منطقه «پرواز ممنوع» در جنوب شده بود، تیراندازی کرد. دو جنگنده آمریکایی نیز در سال 1994 به‌اشتباه جنگنده عراقی شناسایی شده و هدف نیروهای خودی قرار گرفته و منهدم شدند.
بدین ترتیب رویکرد جدیدی در نظام بین‌المللی آغاز شد که طبق آن اعلام منطقه پرواز ممنوع می‌توانست برای خارج از مرزهای سرزمینی یک دولت نیز انجام بگیرد. با توجه به اینکه در مورد عراق قطع‌نامه‌های شورای امنیت اشاره‌ای به ایجاد مناطق پرواز ممنوع نداشت؛ عملکرد آمریکا و هم‌پیمانانش در سال 1992 موجب بحث‌های دامنه‌داری در حقوق بین‌الملل شد. حتی مبنای حقوقی حق تصمیم‌گیری شورای امنیت برای اعلام منطقه پرواز ممنوع بر آسمان یک کشور نیز محل بحث‌های جدی حقوقیست.
نیروهای آمریکایی مستقر در خلیج فارس اجازه هیچ پروازی به نیروی هوایی عراق نمی‌دادند.
تبدیل «منطقه پرواز ممنوع» به اهرم فشاری در دست شورای امنیت
پس از فروپاشی شوروی، یوگوسلاوی سابق دستخوش جنگ‌های داخلی شدیدی شد که در تاریخ جنایت علیه بشریت فصل نوینی را رقم زد. در این جنگ صرب‌ها به‌طرز فجیعی به نسل‌کشی مسلمانان بوسنی و هرزگوین پرداختند. در سال 1992، نیروهای صرب حتی هواپیماهایی را که کمک‌های بشردوستانه را به مردم بوسنی می‌رساندند؛ هدف قرار می‌دادند. این بار شورای امنیت برای اولین بار در تاریخ خود در اکتبر 1992 طی قطعنامه 781 در بوسنی و هرزگوین «منطقه پرواز ممنوع» اعلام کرد و طبق آن پروازهای نظامی بر فراز منطقه ممنوع شد و به‌دنبال آن چهار جنگنده صربستان که این ممنوعیت را نقض کرده بودند توسط ارتش آمریکا هدف قرار گرفته ساقط شدند.
صرب‌ها مناطق پرواز ممنوع را نقض می‌کردند.
آنچه در بوسنی اتفاق افتاد با ماجرای عراق متفاوت بود. منطقه پرواز ممنوع در بوسنی و هرزگوین بر مبنای رضایت دولت بوسنی و نیز قطعنامه 781 شورای امنیت ایجاد شد که پرواز هواپیماهای نظامی در آسمان بوسنی را ممنوع اعلام کرد اما در عراق مناطق پرواز ممنوع توسط کشورهای غربی ایجاد شد و قطع‌نامه‌های شورای امنیت در این مورد چیزی نمی‌گفتند و نیروهای غربی با فعالیت نظامی در جنوب و شمال عراق مکرراً ممنوعیت پرواز هواپیماهای عراقی را در این مناطق به حکومت عراق گوشزد می‌کردند.
اعلام منطقه پرواز ممنوع و سقوط حکومت لیبی
پس از دو مدل تاریخی عراق و بوسنی، اعمال منطقه پرواز ممنوع به عرفی در روابط بین‌الملل تبدیل شد و عملکرد جنون‌آمیز معمر قذافی در برخورد با شهروندان لیبیایی سومین نمونه از «اعلام منطقه پرواز ممنوع» را پیش آورد. در روز 17 مارس 2011 مطابق با 27 اسفندماه 1389 شورای امنیت قطعنامه 1973 را تصویب کرد که در پی آن، آسمان لیبی « منطقه پرواز ممنوع» اعلام شد و به‌دنبال آن کشورهای امریکا، فرانسه، انگلیس، کانادا، بلژیک، دانمارک، ایتالیا، یونان، هلند، نروژ، رومانی، اسپانیا، ترکیه، امارات و قطر اقدام به اعزام نیروی دریایی و هوایی به لیبی کردند.
انقلابیون لیبی خواستار ایجاد منطقه پرواز ممنوع بودند.
«فرانکو فراتینی»، وزیر امور خارجه ایتالیا، چند روز پیش از اعلام منطقه پرواز ممنوع بر فراز لیبی در توضیح چگونگی و اهداف این طرح می‌گوید: «ایتالیا به‌موجب تعهد و وفاداری خود در قبال اروپا و سازمان پیمان آتلانتیک شمالی «ناتو»، دسترسی جامعه جهانی به چندین پایگاه نظامی خود را برای انجام عملیات هوایی به لیبی فراهم می‌کند. فراتینی پشتیبانی لجستیک رم علیه لیبی را مشروط به مجوز قانونی تحمیل منطقه «پرواز ممنوع» بر فراز آسمان لیبی از طریق صدور قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل و حمایت ناتو دانست و گفت: «منطقه پرواز ممنوع» به‌معنای پرواز هواپیماهای نظارتی بر فراز لیبی و ممانعت از پرواز هواپیماهای لیبیایی است و در صورتی که هواپیماهای لیبیایی به پرواز دربیایند، هدف قرار می‌گیرند».
نیروهای نظامی چندین کشور در اطراف لیبی مستقر شدند و از منطقه پرواز ممنوع حفاظت می‌کردند.
دسیسه غربی ــ عربی «منطقه پرواز ممنوع» برای سوریه
آمریکا و ترکیه دنبال ایجاد منطقه پرواز ممنوع در سوریه هستند.
در ماه‌های اخیر، به‌دفعات صحبت از اعلام منطقه پرواز ممنوع در سوریه شده است و با توجه به این که انجام این کار، باعث تقویت مواضع مخالفان بشار اسد و تضعیف نظام اسد خواهد شد این امر بین مخالفان بشار اسد متقاضیان فراوانی دارد. این درحالیست که به‌نظر می‌رسد با توجه به مواضع چین و روسیه در شورای امنیت درباره سوریه، انجام این امر از طریق اراده شورای امنیت امکان‌پذیر نباشد.
ائتلاف غربی ــ عربی علیه سوریه به‌شدت در حال بهانه‌جویی برای اعلام منطقه پرواز ممنوع در سوریه است.
بااین‌حال ائتلاف غربی ــ عربی علیه سوریه به‌شدت در حال بهانه‌جویی و پیگیری اعلام منطقه پرواز ممنوع در سوریه است. در مارس 2013 جیمز استاوریدیس، فرمانده نیروهای آمریکایی در اروپا اعلام کرد که کشورهای عضو ناتو با هدف پایان درگیری‌های خونین در سوریه که دومین سال خود را سپری کرده است، طرحی را برای آغاز عملیات نظامی در این کشور آماده می‌کنند. براساس گفته وی، شماری از کشورهای عضو ناتو با هدف پایان دادن به جنگ طایفه‌ای در سوریه امکان مداخله نظامی در این کشور و ارائه حمایت از معارضان از جمله ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز آسمان سوریه را مورد ارزیابی قرار می‌دهند.
فرمانده نیروهای آمریکایی در اروپا: برای حمایت از معارضان، ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز آسمان سوریه را مورد ارزیابی قرار می‌دهیم.
از سوی دیگر افزایش دشواری‌ها و گسترش دامنه بحران در صورت وقوع چنین محدودیتی برای دولت سوریه مورد توجه ناظران و کارشناسان امور بین‌المللی بوده است. به‌طوری که تعداد فراوانی از متخصصان سیاسی و نظامی طی اظهار نظرهای مکرری در این مورد، به دولت‌های غربی و عربی مدافع چهارمین تجربه جهانی اعلام «منطقه پرواز ممنوع» هشدار داده‌اند. برای مثال ژنرال «مارتین دمپسی»، رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا در می سال جاری میلادی طی مصاحبه‌ای در واشنگتن، ضمن رد مداخله نظامی در سوریه حتی ایجاد یک منطقه پرواز ممنوع بر فراز سوریه را نیز یک ایده غیرهوشمندانه ارزیابی کرده است. او تصریح کرده است که ایجاد یک منطقه پرواز ممنوع بر فراز سوریه مانند هر گزینه نظامی دیگری پیچیده و خطرناک است.
رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا: ایجاد یک منطقه پرواز ممنوع بر فراز سوریه پیچیده و خطرناک است.
در آخرین بهانه‌جویی و تلاش ائتلاف غربی ــ عربی علیه سوریه بحث استفاده از تسلیحات شیمیایی پیش کشیده شده و «جان کری» وزیر خارجه آمریکا گفته است در صورتی که ثابت شود سوریه از سلاح شیمیایی استفاده کرده منطقه پرواز ممنوع بر فراز خاک سوریه ایجاد می‌شود. «بشار الجعفری» نماینده دائمی سوریه در سازمان ملل در پاسخ به کری تأکید کرده است که اعمال منطقه پرواز ممنوع بر فراز خاک سوریه فقط با قطعنامه شورای امنیت قابل اجراست که چنین امری نیز غیرممکن است.
کارشناس سازمان ملل در گفت‌وگو با بی‌بی‌سی، ایجاد منطقه پرواز ممنوع را موضوعی بسیار پیچیده ارزیابی می‌کند.
کری در جمع نمایندگان کنگره گفته بود: «در صورتی که اطلاعات پنتاگون در خصوص استفاده از سلاح شیمیایی در سوریه تأیید شود، ایجاد منطقه پرواز ممنوع ویا دادن کمک‌های نظامی به مخالفان در دستورکار قرار خواهد گرفت.» این در حالیست که اخیراً یکی از کارشناسان سازمان ملل که برای بررسی موضوع به سوریه اعزام شده است؛ استفاده از تسلیحات شیمیایی را متوجه تروریست‌های معارض با دولت سوریه دانست!
کارلا دِل پونته، بازرس حقوق بشر سازمان ملل متحد اعلام کرد مخالفان مسلح در سوریه در نبرد با نیروهای دولتی از گاز شیمیایی سارین استفاده کرده‌اند.
معاون وزیر خارجه ایران هدف طرح آمریکا برای ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز سوریه را ایجاد مصونیت برای گروههای تروریستی می‌داند: «بر اساس گزارش‌ها، برخی طرف‌ها دنبال ایجاد منطقه پرواز ممنوع و برخی دیگر دنبال ایجاد نوعی از این منطقه هستند تا در اعمال حاکمیت در سوریه محدودیت ایجاد کند؛ و درعین‌حال برای گروههای مسلح و تروریستی بی‌مسئولیت مصونیت ایجاد نمایند».
به‌نظر می‌رسد آمریکا و هم‌پیمانانش در تلاش برای ایجاد منطقه پرواز ممنوع در سوریه راه به جایی نخواهند برد.
انتهای پیام/*
