«آزادگان» در بند چینی‌ها
خبرگزاری تسنیم: سال ۱۳۷۶ با اعلام رسمی شرکت اکتشاف به وزارت نفت، خبر کشف یکی از بزرگ‌ترین میدان‌های نفتی جهان از سوی وزیر وقت اعلام شد تا برنامه‌ریزی‌ها برای انعقاد قرارداد به منظور توسعه این میدان و تولید از آن آغاز شود.
به گزارش خبرنگار گروه "رسانه‌های دیگر" خبرگزاری تسنیم، در سفر رئیس‌جمهور پیشین و بیژن نامدار زنگنه به ژاپن، میدان نفتی آزادگان محور بخشی از مذاکرات اقتصادی دولت‌های ایران و ژاپن شد که امضای توافقنامه‌ای میان تهران و توکیو برای توسعه این میدان در بهمن ماه 1382 را نهایی کرد.
در آن توافقنامه مقرر شد مهندسان شرکت اینپکس 30 ماه از وزارت نفت وقت گرفته و مطالعات خود بر روی این میدان را انجام دهند تا پس از گذشت این مدت قرارداد تنظیم شده و به امضای مدیران شرکت ملی نفت و شرکت اینپکس برسد.
در آن دوران به دلیل تغییر ساختار شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب و تأسیس شرک مهندسی و توسعه نفت، «متن» طرف قرارداد شرکت ژاپنی شد که در این میان مشکلات بسیاری به وجود آمد. بهانه‌جویی‌های اینپکس هر روزه وارد مرحله جدیدتری می‌شد؛ روزی از استاندارد نبودن مین‌روبی سخن گفته می‌شد و روزی دیگر از همکاری نکردن ایرانی‌ها در انجام امور مطالعاتی و دریافت اطلاعات مخزنی.
قرار بود ظرف حداکثر یک سال یعنی تا اواخر سال 1383 این میدان از سوی طرف ایرانی به عمق پنج متر مین‌روبی شده و برای ادامه عملیات در اختیار طرح ژاپنی قرار گیرد، اما محافظه‌کاری و تعلل ژاپنی‌ها برای انجام مین روبی تا عمق 16 متری و همچنین افزایش نرخ جهانی فولاد و سایر خدمات مورد نیاز پروژه به دلیل رشد صعودی قیمت نفت، که بیشتر به بهانه‌گیری شبیه است تا ادعای فنی. اینپکس و شرکت نیکو هر کدام به میزان 90 درصد و 10 درصد سهم قرارداد را برعهده گرفتند؛ قراردادی که شرکت ژاپنی متعهد شده بود در فاز اول 150 هزار بشکه نفت خام را در تاریخ 25 تیرماه 1387 به ایران تحویل دهد و در فاز دوم تولید را به 260 هزار بشکه در عرض 35 ماه برساند.
قرارداد ایران با ژاپن در روزهای پایان سال 1382تنفیذ و مقرر شد این شرکت توسعه میدان را برای تولید 150 هزار بشکه آغاز کند اما هیچ گاه خبری نشد.
در فاز نخست ژاپنی‌ها بار مالی قراردادشان را یک میلیارد و 26 میلیون دلار تعیین کرده بودند که از این میزان باید 699 میلیون دلار بابت حق‌الزحمه‌شان پرداخت می‌شد. قرارداد فاز دوم نیز رقم 960 میلیون دلار را شامل می‌شد که حق الزحمه در نظر گرفته شده 717 میلیون دلار بود. در واقع ژاپنی‌ها برای توسعه میدان یک میلیارد و 986 میلیون دلار پیشنهاد داده بودند که با توجه به توسعه میدان از سوی مناطق نفت‌خیز رقم نجومی به شمار می‌رود.
آغاز توسعه
در مهرماه 1385 وزارت نفت با طرف ژاپنی اتمام حجت کرد و به منظور حفظ منافع اساسی کشور و جبران تأخیرهای به وجود آمده، سهم اینپکس را به 10 درصد تقلیل داده و توسعه این میدان عظیم نفتی را به شرکت‌های توانمند داخلی سپرد.
با واگذاری 90 درصد سهام توسعه آزادگان به شرکت نیکو و پذیرش مسئولیت اجرایی طرح توسط شرکت پتروایران، شرکت ملی نفت برای تولید از میدان آزادگان، از دو شرکت «مناطق نفت‌خیر جنوب» و «مهندسی و توسعه نفت» (متن) خواست تا برنامه خود را در ارتباط با تولید زودهنگام ارائه کنند.
پس از بررسی‌های کارشناسی و اطمینان از طرح‌ها و همچنین توان اجرایی پیشنهاد دهندگان، برداشت اولیه از میدان آزادگان به مناطق نفت‌خیز جنوب واگذار شد. طرح برداشت زودهنگام از میدان آزادگان با هدف کسب اطلاعات دینامیکی مخزن، اصلاح و تجدیدنظر در برنامه کل توسعه میدان و به تولید رساندن شش حلقه چاه اکتشافی موجود که دو حلقه آنها توسط ژاپنی‌ها غیر قابل تعمیر اعلام شده بود به منظور استحصال نفت خام و تأمین ارز مورد نیاز برای توسعه نهایی میدان آغاز شد.
نگاهی به حجم فعالیت‌های انجام شده در مدت زمان شش ماه اجرای طرح برداشت زودهنگام نفت از میدان آزادگان بیانگر عزم جدی کارشناسان مناطق نفت‌خیز جنوب در بخش‌های مهندسی و ساختمان، مدیریت فنی، مدیریت تولید و شرکت‌ها و مدیریت‌های پشتیبانی کننده در این باره است.
نخستین مرحله برای تحقق تولید 20 هزار بشکه‌ای در مدت شش ماه انجام آزمایش‌های لازم روی چاه‌ها و تعیین توانایی بهره‌دهی چاه‌ها و مخزن و کسب اطلاعات ارزشمند دینامیکی بود. با توجه به زمان‌بر بودن حفاری چاه‌های جدید و هزینه زا بودن آن چاه‌های اکتشافی با دقت و بررسی‌های کارشناسانه به مدار تولید آورده شدند.
پایان سال 88 مصادف بود با تولید 56 هزار بشکه‌ای نفت از آزادگان که در کمتر از یک سال، یکبار دیگر توان دانش فنی جنوب را به منصه ظهور رساند که به شکل پلکانی انجام شد؛تجربه‌ای بزرگ که مدل جدیدی از طرح‌های توسعه‌ای را رایج کرد.
این طرح در مدت 9 ماه و با حفر 12 حلقه چاه، احداث حدود 200کیلومتر خطوط لوله جریانی و انتقال، توسعه دو مجموعه تفکیک و تقویت فشار نفت احداث شده در فاز اول، احداث 55 کیلومتر خط انتقال نیرو و با صرف هزینه مجموعه (فازهای 1 و 2) در حدود 220 میلیارد تومان انجام گرفت. کلیه برنامه‌ریزی فنی / مهندسی، اجرایی و تأمین کالا و لجستیکی صرفاً توسط مناطق نفت‌خیز اجرا شد که علاوه بر کسب اطلاعات ارزشمند دینامیکی مخزن و کشف چند لایه جدید نفتی، حدود 20 میلیون بشکه نفت از این میدان تولید شد که با احتساب هر بشکه معادل 100 دلار درآمدی در حدود دومیلیارد دلار عاید کشور شد.
کسب اطلاعات دینامیکی مخزن، انجام آزمایشات بهره‌برداری و تعیین توانایی بهره‌دهی با کسب اطلاعات فوق‌الذکر علاوه بر شناسایی نقاط ضعف و قوت طرح توسعه تهیه شده قبلی توسط شرکت ژاپنی و تصحیح آن، افق‌های دیگری نیز جهت توسعه آنی میدان گشود و از جمله آنها می‌توان به کشف پتانسیل‌های جدید تولید در میدان آزادگان و اثبات ارتباط بعضی از مخازن این میدان با میادین کشورهای همسایه و اهمیت تسریع در بهره‌برداری هر چه سریع‌تر از میدان اشاره کرد.
همچنین بعد از حفاری چاه 21 و 24 آزادگان، مشخص شد که سازند کژدمی در این ناحیه از میدان دارای توان تولید مناسب است و چاه شماره 21 با دبی 2500 بشکه در روز در مدار تولید بود. این موضوع در حالی است که بر اساس طرح توسعه میدان این قسمت مخزن آبزده در نظر گرفته شده بود و برنامه‌ای برای تخلیه آن نداشته‌اند. لذا نحوه قراردادی توسعه و تولید این سازند در محدوده چاه فوق‌الذکر که به وسیله مناطق نفت‌خیز کشف شد، ابهامی است که پاسخی به آن داده نشد!
برای توضیح شفاف‌تر این موضوع باید گفت میدان آزادگان در همسایگی میدان مجنون در کشور عراق قرار دارد. میدان مجنون دارای 14 زون تولید است که 9 زون آن با آزادگان مشترک است و در حال حاضر حدود 100 هزار بشکه از آن تولید می‌شود و برنامه‌ریزی جهت تولید روزانه به میزان 8/1 میلیون بشکه در روز توسط شرکت‌های خارجی در حال انجام است.
مشکلاتی که دیده نشده بود
با وجود اینکه ضمانت لازم برای اجرای این پروژه به مناطق صورت نگرفت اما کمیته ویژه‌ای برای کاهش زمان انجام کار تشکیل شد که هر دو هفته یکبار با حضور نمایندگان واحدهای مرتبط برگزار می‌شد.
پس از شش ماه و پس از تولیدی کردن شش حلقه چاه اکتشافی تولید 15 تا 16 هزار بشکه‌ای در روز از این میدان محقق شد. با تولیدی کردن میدان اطلاعات مفیدی از سوی مهندسان کسب شد که در اطلاعات مخزنی و نحوه تولید در آینده نقش مهمی داشتند. برپایه اطلاعات به دست آمده مشخص شد MDP ژاپنی‌ها برای تولید 175 هزار بشکه با حفر 35 چاه پایه علمی نداشت چراکه پس از تولید 16 هزار بشکه مشخص شد دبی چاه‌ها پس از مدت کوتاهی کاهش یافته و نیازمند برنامه‌های دیگری مانند حفر چاه‌های بیشتر جهت تولید حداکثری است.
پیش‌بینی غلط در باره زمان نمکی شدن نفت استخراجی یکی دیگر از اشتباهات طرف ژاپنی بود؛ آنها پنج سال پس از تولید را زمان نمکی شدن نفت می‌دانستند در شرایطی که پس از تولید 16 هزار بشکه مشخص شد از همان بدو راه‌اندازی نیاز به احداث واحد نمکزدایی است. ضمن اینکه اشتباه محاسباتی قابل تاملی در طرح ژاپن بود؛ به عنوان نمونه آنها اعلام کرده بودند در برخی از لایه‌ها به آب می‌خوریم در حالی که با حفاری افقی 20 چاه دیگر در فاز دوم توسعه آزدگان مشخص شد همان لایه‌ها نفتی هستند. پیش‌بینی مناطق به واقعیت بیش از 95 درصد بود حتی در میزان تولید هر چاه که اینپکس برای هر چاه رقم رویایی 7 هزار بشکه نفت در نظر گرفته بود؛یعنی بیش از 4 هزار بشکه دور از واقعیت هرچاه میدان که رقم بزرگی است.
یکی دیگر از ویژگی‌های MDP مناطق یکپارچه دیدن آزادگان بود، البته شرکت‌های خارجی قبل و بعد از مناطق، میدان را به شمالی و جنوبی تقسیم کردند و حفاری چاه‌های توسعه‌ای در هر یک از این دو قسمت را بدون توجه به یکدیگر در برنامه داشتند و دارند؛ این یک اشتباه بزرگ در توسعه میدان به شمار می‌رود زیرا مخزن یکپارچه بوده و هر حفاری در هر نقطه از میدان روی چاه‌های دیگر تأثیر می‌گذارد، این مهم به خوبی از سوی شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب رعایت شد.
یکی دیگر از ایرادات اینپکس دوری چاه‌ها از نقطه صفر مرزی بود که اشتباهی بزرگ خوانده می‌شود در حالی که عراقی‌ها دکل‌های خود را در نزدیکی نقطه صفر مرزی جای داده بودند. برهمین اساس مناطق نفت‌خیز چاه‌های خود را نزدیک به مرز برد و به شرکت ملی نفت پیشنهاد داد پس از خلع ید مناطق از توسعه، به طرف بعدی قرارداد تکلیف شود موقعیت چاه‌های خود را درنقطه صفر مرزی قرار دهد.
همچنین یکی دیگر از ایرادات وارده به طرح اینپکس تولید نفت سبک و سنگین میدان آزادگان به صورت مخلوط بود چراکه مثلاً API نفت سروک 19، فهلیان 35 تا 36 و کژدمی و گدوان 35 است. با وجود اینکه توسعه آزدگان با برنامه پر ایراد چشم بادامی‌ها انجام نشد اما بی‌خسران هم نبود؛ چراکه چهار سال زمان، بدون دست‌یابی به حتی یک بشکه نفت و عدم ساخت هرگونه تأسیسات سطح الارضی در حالی از دست رفت که هزینه توسعه میدان بیش از دو برابر شده بود.
اتفاقی جالب
پس از فاز دوم مناطق نفت‌خیز تصمیم گرفت بیشتر توان خود را معطوف به تولید از این میدان مشترک کند؛ در همان روزها اعلام شد اگر توسعه این میدان به مناطق واگذار شود تا پایان سال 90 تولید نفت به 175 هزار بشکه در روز می‌رسید که با توجه به تصمیم شرکت ملی نفت، توسعه این میدان با رقم هنگفتی به شرکت CNPCI چین واگذار شد. این در حالی بود که مناطق نفت‌خیز جنوب به شرکت ملی نفت طرح توسعه 100 هزار و 120 هزار بشکه را با مبلغی ناچیز نسبت به رقم شرکت‌های خارجی پیشنهاد داد اما با نهایت تعجب با مخالفت روبه رو شد.
براساس بررسی‌های صورت گرفته برنامه توسعه سی. ان. پی. سی هم خالی از غلط‌های زیان‌بار نیست. به طور مثال یکی از مهم‌ترین این موارد تعیین عدد 9/18 برای متوسط ضریب برداشت از میدان آزادگان است. این در حالی است که درصد بازیافت میدان آزادگان در قرارداد شرکت چینی کمتر از متوسط بازیافت در دیگر میدان‌های نفتی کشور است. همچنین توسعه میدان آزادگان متناسب با طرح توسعه میدان مجنون(نامی که عراقی‌ها برای آزادگان به کار می‌برند!) نیست چراکه بر اساس اطلاعات، برنامه کنسرسیومی متشکل از شرکت‌های نفتی رویال داچ شل و پتروناس مالزی در عراق برای تولید 8/1 میلیون بشکه در روز است. این در حالی است که طبق قرارداد شرکت چینی بهترین برداشت برای ایران روزانه 320 هزار بشکه آن هم برای مدت سه سال است. از سوی دیگر در حالی که حفاری چاه‌های میدان مجنون در نزدیکی مرز عراق با ایران به وضوح دیده می‌شود، بر اساس برنامه چینی‌ها چاه‌های ایرانی با فاصله چند کیلو‌متری از مرز قرار دارند. این درحالی است که طبق گفته کارشناسان، در میدان‌های مشترک باید چاه‌های تولیدی در نزدیک‌ترین فاصله ممکنه از مرز حفر شود تا از ایجاد شیب فشار و مهاجرت منابع هیدروکربوری به سمت کشور همسایه جلوگیری شود.
درحالی که استفاده از روش تولید پلکانی و زودهنگام با تکیه بر توان متخصصان داخلی، توانست ظرفیت تولید را از این میدان به 56 هزار بشکه برساند اما مدیران نفت، شرکت‌های ایرانی را از این پروژه خلع ید کردند و لقمه آماده را با قراردادی چند میلیارد دلاری در دهان چینی‌ها گذاشتند. جالب آنجاست که هزینه تولید از این میدان با استفاده از توان داخل 220 میلیارد تومان بود در شرایطی که ژاپن رقم 2 میلیارد دلار را برای دوفاز در نظرگرفته بود و حتی گفته شد پاداش تولید را به جای پرداخت به ایرانی‌ها به چشم‌بادامی‌ها پرداخت کردند!
آخرین اطلاعات از میدان آزادگان حاکی از آن است که تولید از این میدان کاهش یافته و شرکت چینی هیچ اقدام مثبتی را برای توسعه میدان و ایجاد زیرساخت‌های لازم انجام نداده است. میدان نفتی آزادگان بزرگ‌ترین میدان نفتی ایران و یکی از بزرگ‌ترین میادین نفتی جهان است که بیش از 36 میلیارد بشکه نفت در خود جای داده است.
در خصوص قرارداد باشرکت چینی گفتنی‌های دیگری است که در آینده به آنها خواهیم پرداخت.
منبع:جوان
انتهای پیام/
خبرگزاری تسنیم: انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر می‌شود.
