«خدا و برده» جذاب‌ترین بحث هگل در ایران/ بهره‌برداری ایرانی از هگل برای عبور از او

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، نشست بررسی «نسبت هگل و فلسفه معاصر ایران» عصر امروز 20 مهر با حضور رضا داوری اردکانی رئیس فرهنگستان علوم، محمدرضا بهشتی، سیدحمید طالب زاده و علی‌اصغر مصلح، با بررسی کتاب «هگل» نوشته علی‌اصغر مصلح در تالار کمال دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران برگزار شد. در این نشست بیژن عبدالکریمی و پرویز ضیاء شهابی هم حضور داشتند.

محمدرضا بهشتیفرزند شهید دکتر بهشتی و استاد فلسفه دانشگاه تهران در ابتدای این نشست با بیان اینکه در جریان تحول اندیشه‌ها با 2 ماجرا روبرو هستیم، افزود: یکی «پیدایش و تکوین اندیشه‌ها» و دیگری «اخذ و اقتباس اندیشه‌ها» است که هر دو برای فهم تطور اندیشه‌ها و تاریخ فلسفه اهمیت دارند.

وی گفت: در اینجا قرار است یکی از موارد اخذ و اقتباس اندیشه‌ها در ایران را مورد بررسی قرار دهیم و آن اقتباس بحث «آقا و برده» یا «خدایگان و برده» در کتاب پدیدار شناسی هگل توسط متفکران ایرانی است. این اقتباس عمدتا تحت تاثیر نگاه چپ و رویکرد مارکسیستی صورت گرفته است. 

به گفته بهشتی این گرایش و رویکرد باعث شد بحث خدایگان و برده در کتاب پدیدارشناسی هگل جابه‌جا شود و در میان اندیشمندان ایرانی درست فهمیده نشود. یعنی این بحث به خاطر گرایش چپ در کتاب پدیدارشناسی به جای دیگری منتقل شود و از این بحث بهره‌برداری خاصی صورت گیرد. 

وی با بیان اینکه کتاب پدیدارشناسی هگل در ایران بیش از دیگر آثار این فیلسوف مورد توجه قرار گرفته، افزود: همچنین بحث خدایگان و برده بیش از دیگر مباحث هگل در پدیدارشناسی مورد توجه ایرانیان بوده و بارها توسط اشخاص مختلفی به آن پرداخته شده، اما عموما با تلقی مارکسیستی برای عبور از هگل و رسیدن به نگاه مارکسیستی از آن بهره‌برداری شده است.

بهشتی با ارائه گزارشی از مباحث کتاب پدیدارشناسی، از مقدمه گرفته تا بررسی آگاهی در مرحله فاهمه و سپس عقل خودآگاه توضیح داد: هگل سعی می‌کند در این کتاب مسئله حضور وجود در آگاهی را به نحو پدیدارشناسانه توصیف کند. از حس و ادراک شی و نمود می‌گذرد و مرحله به مرحله آگاهی را در مقام فاهمه و عقل نشان می‌دهد. هگل قصد دارد جریان رسیدن آگاهی به خودآگاهی را تبیین کند. 

استاد فلسفه دانشگاه تهران خاطرنشان کرد که هگل بحث خدایگان و برده را در بحث فاهمه و خودآگاهی درونی آن  مطرح می‌کند و این نکته سال‌های سال در ایران مورد غفلت واقع شد. در عوض تحت تاثیر تفسیر مارکسیت‌ها از هگل تصور بر این بود که هگل آن را در بحث خودآگاهی سوژه و سوژه یعنی خودآگاهی دو فاعل شناسا مطرح کرده و بحث خدایگان و برده را به تعارض دو سوژه نسبت دادند و آن را نمونه‌ای از یک دیالکتیک عینی تاریخ تصور کردند.

وی ادامه داد: یعنی ایرانیان این بحث را بیشتر مرتبط با 2 فاعل ایجاد دگرگونی در جامعه، اخلاق، سیاست و بدین ترتیب از آن برای فراروی از وضع کنونی جامعه و اخلاق و سیاست بهره‌برداری کردند. زیرا تفسیر گرایش چپ از خدایگان و برده به تفسیر غالب بدل شده بود و بنیادی برای دیگر تفاسیر قرار گرفت. 

به گفته این پژوهشگر فلسفه البته بخش زیادی از دلایل ارائه چنین تفسیری از خدایگان و برده متوجه خود هگل است، زیرا او به شیوه‌ای از آن بحث می‌کند و آن را با بحث حیات و زندگی پیوند می‌دهد که خواننده خواننده تا حدی حق دارد بحث را جا به جا کند و آن را دقیق نفهمد.

بهشتی در پایان اظهار کرد: هگل بحث خدایگان و برده را برای تبیین خودآگاهی محض ارائه می‌دهد، یعنی خودآگاهی‌ای که هم آگاهی به شی و عین است و هم آگاهی از خود و سوژه. بدین ترتیب جای بحث از خدایگان و برده مربوط به مواجهه سوژه با سوژه نیست. اما پس از هگل نفسران چپ از لوکاچ گرفته تا کوژو و پساساختارگرایانی مانند دریدا و لاکان و فوکو همه به نوع دیگری فهمیدند و ارائه کردند و این تفاسیر به ایران هم راه یافت. البته کسانی مانند «هوفر» و دیگران در دوره‌های اخیر تلاش کردن این بحث را به جای اصلی خود باز گردانند.

انتهای پیام/