ترجمه در ایران در خدمت تجدد بوده/ متدینان برای جریان‌سازی با زبان انگلیسی آشنا شوند

ترجمه در ایران در خدمت تجدد بوده/ متدینان برای جریان‌سازی با زبان انگلیسی آشنا شوند

خبرگزاری تسنیم: رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی با اشاره به سیر تاریخی حضور نهضت ترجمه در ایران و رویکرد جماعت روشنفکر و متدین به این موضوع گفت: متدینان برای جریان‌سازی باید با زبان انگلیسی آشنا باشند.

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، همایش ترجمه و علوم انسانی، به‌همراه رونمایی از سایت «ترجمان»،‌ به‌عنوان نخستین سایت تخصصی در حوزه ترجمه در عرصه علوم انسانی،‌ عصر امروز سه‌‌شنبه،‌ 30  مهرماه، در تالار کمال دانشکده ادبیات دانشگاه تهران با حضور غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی،‌ حمید طالب‌زاده،‌ عضو گروه فلسفه دانشگاه تهران، مسعود فکری، عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق(ع) و محمد ملاعباسی، سردبیر سایت ترجمان برگزار شد.

حداد عادل در این همایش،‌ طی سخنانی با بیان اینکه ترجمه در تاریخ اسلام دارای سابقه دیرینه‌ای است، گفت: این نهضت از قرن دوم هجری آغاز و به‌مدت سیصد سال ادامه یافت.

وی در ادامه گفت:‌ خاطرم هست چهل سال قبل در دانشگاه شریف درسی می‌دادم که فصلی از آن درباره ترجمه بود و در حال حاضر نیز درس‌نامه‌ای در این حوزه دارم که البته هنوز چاپ نشده، اما مرادم از گفتن این مطالب خاطره‌ای بود که برایم از آن دوران باقی مانده است.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی تصریح کرد:‌ اگر به حرف (ت) در دانش‌نامه جهان اسلام مراجعه کنید مقاله مفصلی درباره ترجمه وجود دارد و مطالب خوبی ارائه شده است.

حداد عادل با اشاره به اینکه در دوران جدید ترجمه آثار فرنگی به‌صورتی مدیریت شده از زمان محمدشاه آغاز می‌شود، تصریح کرد:‌ ما سندی داریم که در زمان محمدشاه تنظیم شده است که طی آن فهرست تعداد زیادی از کتاب‌ها در رشته‌های مختلف ارایه شده و خواسته‌اند کتاب‌های مربوط به این رشته‌ها را از فرانسه تهیه و به ایران بیاورند.

وی گفت: البته قطع‌نظر از جنبه تاریخی این موضوع هرکسی که بخواهد درباره مدرنیته تحقیق کند می‌بیند که ترجمه در ایران در خدمت تجدد بوده است و این دو با یکدیگر داد و ستد داشته‌اند،‌ چراکه تجددگرایان اساساً به ترجمه اهمیت می‌دادند چون مجرایی برای ورود افکار دوران تجدد محسوب می‌شد.

حداد عادل با بیان این مطلب که ترجمه در ایران یک شأن روشنفکری بوده است، گفت: در این بافت کلامی که در حال حاضر دارم مرادم از روشنفکر کسی است که منادی ارزش‌‌ها و بینش‌های تجدد غربی است.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: در واقع ترجمه هم معلول رویکرد روی آوردن روشنفکران به تجدد بوده است و هم علتی برای تقویت آنها شده است، البته ترجمه به خودی خود چیز بد یا خوبی نیست و نمی‌توان گفت ترجمه امری خوب یا بد است، در واقع بدی و خوبی ترجمه تابع انتخاب مترجم است چرا که او انتخاب می‌کند که چه اثری را ترجمه کند.

حداد عادل تصریح کرد:‌ با این تفاسیر در حوزه علوم انسانی ارزیابی تأثیر ترجمه به ارزیابی جامعه مترجمانی برمی‌گردد که اثری را ترجمه می‌کنند و مطابق فکرشان به‌سراغ کتابی می‌روند.

وی ادامه داد: نکته مهم این است که در ایران از دوره مشروطه معمولاً مذهبی‌ها و متدینان علاقه و گرایشی به آموختن زبان خارجی نشان نمی‌دانند و اصولاً در زمان مشروطیت بود که متدینان ترجیح می‌دادند که عموماً سراغ علوم جدید نروند، البته استثنائاتی نیز وجود دارد. اما به‌هرحال درست یا غلط این تصور بین مردم متدین پیش آمد که اساساً رفتن به مدرسه‌های جدید،‌ رفتن به دانشگاه‌ها و رفتن به فرنگ برای درس‌خواندن باعث انحراف و گمراهی می‌شود.

حداد عدل در این راستا گفت: اگر از بین متدینان علاقه‌ای به درس خواندن بود به نجف می‌رفتند و بیشتر کسانی که به فرنگ می‌رفتند، عموماً از کسانی بودند که چندان مقید به اعتقادات دینی نبودند که در این میان اوایل برای درس خواندن به بیروت می‌رفتند چراکه بیروت به‌نوعی مرکز واسطه محسوب می‌شد به این علت که فرانسوی‌ها و آمریکایی‌ها در بیروت دانشگاه و مدرسه ساخته بودند. بنابراین بسیاری از ایرانی‌ها به این شهر می‌رفتند و با فکر فرنگی و زبان خارجی آشنا می‌شدند.

وی گفت: در این میان متدینان و علمای دین عموماً زبان خارجی نمی‌دانستند، به این مفهوم که به‌جز عربی به زبان اروپایی آشنایی نداشتند و اگر تا 50 سال قبل چندهزار روحانی در حوزه علمیه درس می‌خواندند ممکن بود تنها دو نفر را بیابیم که قدرت استفاده از زبان انگلیسی را داشته باشند.

حداد عدل با اشاره به مقاله شهید مطهری در کتاب «بحثی درباره مرجعیت و روحانیت»، گفت: مرحوم مطهری در آن کتاب خاطره تلخی را نقل کرده است،‌ مطهری می‌نویسد: زمانی آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری که مؤسس حوزه‌های علمیه بود حدود هفتاد سال قبل کلاسی را برای آموزش زبان انگلیسی و فرانسوی برای طلاب گذاشتند،‌ اما عده‌ای از کسانی که هزینه‌های حوزه را تأمین می‌کردند آمدند و اعتراض کردند و به مرحوم آیت‌الله حائری گفتند: ما پول خمس می‌دهیم که طلبه قال الباقر(ع) و قال الصادق(ع) یاد بگیرد نه زبان کفار را، و آن‌قدر جوسازی کردند که کلاس‌ها تعطیل شد.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت:‌ در چنین حوزه‌ای رسم نبود که عالم علوم دینی برود و انگلیسی یاد بگیرد و بعد به‌دنبال کتاب‌های مناسب برای ترجمه بگردد، اما یک‌وقت در دهه چهل کتابی در ایران با عنوان «محمد(ص) پیغمبری که باید از نو شناخت» منتشر شد و این کتاب بی‌اندازه سروصدا به پا کرد.

حداد عادل تصریح کرد: در فضای دینی آن روزگار ماجرایی سر این کتاب ایجاد شد و آقایان سر منبرها بحث می‌کردند و برخی روزنامه‌های مذهبی مقاله می‌نوشتند و حتی یکی از علما در جواب این اثر کتابی نوشت و این جریان گذشت و موج تمام شد.

وی در این راستا ادامه داد: مترجم این کتاب ذبیح‌الله منصوری بود، بعد از انقلاب و بعد از فوت این مترجم عده‌ای توضیح دادند که منصوری تعداد زیادی از کتاب‌هایی را که ترجمه کرده است، خودش می‌ساخته و اسم مؤلف کتاب را روی آن می‌گذاشته است، مثلاً کتاب 50صفحه‌ای را به 300 صفحه تبدیل می‌کرده است!

رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی افزود: آن زمان بود که من یاد غوغایی که سر این کتاب ایجاد شده بود، افتادم و با خود گفتم آیا یک نفر در حوزه‌های علمیه نبود که بپرسد این نویسنده خارجی کجاست و بخواهد کتاب را ببیند و تطبیق دهد که آیا مترجم درست متن را برگردان کرده است؟

وی ادامه داد: این موارد را گفتم تا بگویم در چنین فضایی نباید انتظار داشت که ترجمه به تفکر اسلامی کمک کرده باشد، به‌عوض کسانی که به فرنگ رفته زبان یاد گرفتند یا در ایران با زبان‌های خارجی آشنا شدند  و کتاب ترجمه کردند که از این میان می‌توان به میرزا حبیب اصفهانی اشاره کرد.

حداد عادل در ادامه به گروه روشنفکران در دوره پهلوی اشاره کرد و افزود:‌ در آن زمان روشنفکران دو گروه بودند: یکی روشنفکران  چپ که آثار سوسیالیستی را ترجمه می‌کردند  و دیگری روشنفکران غرب‌گرا عموماً آثار لیبرال یا رمان‌های معروف غربی را ترجمه می‌کردند.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی افزود:‌ اما بعد از انقلاب جریان روشنفکری عمدتاً تفکر سکولار داشتند و بسیاری از حرف‌هایشان را از طریق ترجمه آثار فرنگی بیان می‌کردند،‌ مثلاً در زمان جنگ تحمیلی عده‌ای که می‌خواستند جوانان را دلسرد کنند رمان‌هایی را ترجمه کردند که زشتی و تلخی‌های جنگ را به بدترین شکل بیان می‌کرد؛ یعنی مثل آثاری که عموماً بعد از جنگ جهانی دوم نوشته شد.

وی با بیان "برخی نیز در آن زمان کتاب‌هایی با تفکر مسیحی را ترجمه می‌کردند"،‌ خاطرنشان کرد: برخی می‌آمدند و تفکر مسیحی را می‌کوبیدند، اما معلوم بود که نیت آنها چیست. در واقع نیت‌شان کوبیدن هر نوع تفکر دینی بود به‌طوری که بعد از سه تا چهار دهه بعد از انقلاب جریان نیرومند و حساب‌شده‌ای در حوزه ترجمه وجود داشت و کتاب‌ها و مقالاتی که حکومت دینی را نفی می‌کردند، ترجمه می‌شد.

حداد عادل گفت:‌ در جایی گفته بودم مسائلی که از کلام جدید بعد از انقلاب وارد کشور شد به‌نسبت قبل از انقلاب نسبت هزار به یک دارند، بعد در یکی از روزنامه‌ها این حرف من را هو کردند اما من همچنان می‌گویم که این حرف مبالغه نیست، به‌طوری که برخی جریان‌های سیاسی در دوره‌ای که قدرت داشتند از ناشرانی حمایت کردند که کارشان انتشار کتاب‌های انتخاب شده برای مقابله با تفکر دین بود که یکی از این کتاب‌ها «دریای ایمان» از یک کشیش اروپایی بود که این کتاب از ابتدا تا انتها بحث فلسفی و دینی برای مشخص شدن اینکه دین غیر از مقوله ایمان چیز دیگری نیست، یک عده دیگر نیز ترویج بی‌اخلاقی و اباحی‌گری دادند، بنابراین وزارت ارشاد هم انتشار چنین کتاب‌هایی را متوقف کرد.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی ادامه داد: عده‌ای نیز کتاب‌هایی را برای ترویج اباحه‌گری ترجمه کردند و بعد از انقلاب نیز این جریان بود و هست و درصد بالایی از کتاب‌هایی که ارشاد توقیف می‌کند از همین سنخ ترجمه‌هاست.

وی با اشاره به راه‌حل رفع مسائلی از این دست گفت:‌ باید کسانی که اعتقادات دینی دارند و دین را درمان دردهای بشر می‌دانند به زبان خارجی مسلط باشند، به بیان دیگر جماعت متدینین باید برای جریان‌سازی مسلط به زبان انگلیسی باشند.

حداد عادل با بیان اینکه در حال حاضر شرایط با 50 سال قبل فرق کرده است،‌ تصریح کرد:‌ الآن آشنایی با زبان انگلیسی در حوزه‌ها امر طبیعی است و مهم‌تر از زبان آشنایی با فضای علمی و فرهنگی و فکری غرب است که می‌تواند به مترجم کمک کند.

وی در پایان خاطرنشان کرد:‌ در هر چیزی باید نگاه‌ها و دیدگاه‌های جدید را پیدا کنیم، مثلاً در همین رشته فلسفه که من هم در همین دانشگاه از سال 42 وارد شدم و اکنون چهل و هشتمین سال تدریس خود را  می‌گذرانم و بزنم به تخته برای این مسئله، اما در آن دوران به‌عنوان مثال ترجمه پوزیتیویستی و مطابق تفکر رایج غرب بود؛ اما یک کتاب‌هایی متفاوت هم بود که این قالب را نداشت و توسط اساتید مجرب به ما توصیه می‌شد. بنابراین کتاب خوب هست اما به ما معرفی نمی‌شود باید کسانی موضوع ترجمه و علوم انسانی را موضوعیت دهند که از این جریان حاکم بر غرب فاصله داشته باشند.

انتهای پیام/*

پربیننده‌ترین اخبار فرهنگی
اخبار روز فرهنگی
آخرین خبرهای روز
مدیران
تبلیغات
رازی
مادیران
شهر خبر
فونیکس
او پارک
پاکسان
رایتل
طبیعت
میهن
گوشتیران
triboon