جلفا، مهری بر تایید نصف جهان بودن اصفهان

به گزارش گروه "رسانه‌های دیگر" خبرگزاری تسنیم، ایسنا نوشت؛ اصفهان تنها با نام میدان نقش جهان، سی و سه پل و پل خواجو نصف جهان نشده است، بلکه نام‌هایی که بر سر در برخی خیابان‌ها و کوچه‌هایش نقش بسته شاید با ادبیات فارسی بیگانه باشد، اما سخن از فرهنگی می‌گوید که 400 سال است با اصفهان عجین شده و مهری دیگر بر تایید نصف جهان بودن این شهر است.

نظر، خاقانی و حکیم نظامی از جمله خیابان‌های زنده و پر تکاپوی امروز دیار اصفهان است که نام‌های جلفا، خواجه پطروس، سنگتراشان، آلفرد و.... بر آنها خودنمایی می‌کند و موجب پیوند هموطنان ارمنی از عصر صفوی تا امروز به اصفهان شده است.

این خیابان‌ها امروز خود جاذبه‌ای است که گردشگران را از آن طرف رودخانه و با عبور از سی و سه پل به طرف دیگر شهر می‌کشاند. نه برای دیدن پاساژها، کافی شاپ‌ها و رستوران‌هایی که اکنون آنها را یکی از پر ترددترین خیابان‌های شهر کرده است، بلکه برای دیدن کلیساها و خانه‌های تاریخی که مجموعه‌ای از اقتصاد، هنر، سیاست، ورزش و.... است و یک فرهنگ را از دیر باز تا به امروز حکایت می‌کند.

نقش و تاثیر ارامنه بر اصفهان با اقتصاد و تجارت آنها شروع شد؛ تاجرانی بزرگ چون خواجه نظر و خواجه پطروس که نامشان بر خیابان‌هایی که اقتصاد همچنان در آنها رونق دارد، ماندگار است.

تاجرانی که از ثروت و تجارت خود در عصر صفوی به سیاست هم رسیدند. هر چند "شکوه اعرابی هاشمی"، پژوهشگر مسایل ارامنه معتقد است علت اصلی که شاه عباس ارامنه را به اصفهان کوچ داد تجارت و اقتصاد نبود، اما آنها در اقتصاد سرآمد بودند و با تجارتی که بیشتر بر پایه ابریشم بود کانون‌های تجارت جهانی را در دست گرفتند.

اهمیت تاجران ارمنی را می‌توان در فرمان پادشاهان در خصوص آنها در موزه کلیسای وانک دید:

"از تجار ارمنی حقوق گمرکی اضافه مطالبه نشود" (فرمان نادر شاه افشار در سال 1154 ه. ق)، "به اختلافات بازرگانان ارمنی بدون واسط وکلا رسیدگی شود"(فرمان شاه سلطان حسین در سال 1119 ه. ق).

"خواجه" که با نام برخی از ثروتمندان و تاجران ارمنی چون خواجه نظر، خواجه پطروس و ... همراه شده در اصل کلمه فارسی است که در ادبیات ارمنی راه یافته و با دادن سمت کلانتر آنها را به مقوله سیاست هم وارد کرده است.

شکوه اعرابی هاشمی می‌گوید: در عصر صفوی کلانتر یکی از بالاترین مقامات سیاسی بود که چند تن از تجار ارامنه این نام را گرفتند و شاه عباس از آنها در مناسبات سیاسی و اقتصادی خود با کشورهای اروپایی استفاده می‌کرد زیرا این تاجران در سفرها صرفه جویی می‌کردند و با اروپاییان هم کیش بودند.

عضو هیئت علمی تاریخ دانشگاه آزاد نجف آباد می‌افزاید: هیئت‌ها و سفرا هم وقتی به ایران می‌آمدند در منزل تجار ارمنی با ظروف و وسایل گران قیمت پذیرایی می‌شدند.

این تعاملات سرآغازی بود برای رشد و شکوفایی ارامنه در صنعت و هنر به گونه‌ای که نخستین دستگاه چاپ را "خاچاطور کساراتسی" به ایران آورد و اولین چاپخانه در اصفهان راه اندازی شد. امروز مجسمه خاچاطور در کوچه جلفا به نظاره کلیسای وانک و کتابخانه‌اش که گواه تاریخ این صنعت در ایران می‌باشد و موزه‌ای که دومین دستگاه چاپ در آن جای دارد، نشسته است.

اعرابی هاشمی می‌گوید: متاسفانه آن زمان از این صنعت در اصفهان استقبال چندانی نشد چرا که با سیستم سنتی مغایرت داشت.

امروز در اصفهان از 24 کلیسا ساخته شده از زمان شاه عباس صفوی تا شاه سلطان حسین 12 کلیسا باقی مانده است. "اعرابی"، تزیینات داخلی این کلیساها را نشان از معماری و هنر خاص ارامنه می‌داند و می‌افزاید: ارامنه در بحث هنری واقعا فعال بودند و معماری کلیساها از این می‌گوید که آنها برای خود در معماری صاحب سبک بوده‌اند.

او حافظه تاریخی مردم را ضعیف می‌داند و مطالعه نسل جوان از تاریخ را کم و می‌گوید: متاسفانه از تاثیر و نقش ارامنه اصفهان منابع علمی به زبان فارسی اندک است و نیاز به ترجمه کتاب‌های مرجع موجود در این زمینه است تا این بخش تاریخی ثبت شود.

شماره 64 فصلنامه پیمان ( فصلنامه فرهنگی ارمنیان) که در تابستان 1392 منتشر شد به معرفی مختصر هنرمندان و پژوهشگران تاثیر گذار اختصاص یافت و نام 12 ارمنی اهل اصفهان در آن دیده می‌شود.

لئون میناسیان (نویسنده و پژوهشگر)، هوانس آبکاریان معروف به یحیی خان (سازنده تار)، زاون قوکاسیان (نویسنده و کارگردان)، آنیک شفرازیان (بازیگر تئاتر و سینما)، آربی آوانسیان ( کارگردان تئاتر و سینما)، نیکول فریدنی (پدر عکاسی نوین ایران)، میناس پادگرهانیان(عکاس)، یسایی شاجانیان ( مینیاتور ساز و مرمت کار)، یرواند نهاپتیان (از پایه گذاران نقاشی آبرنگ)، سمبات در کیورقیان ( از پایه گذاران نقاشی آبرنگ)، اما آبراهامیان (پیکره ساز) و مارکا گالستیانس معروف به الگال (معمار).

ایساک یونانسیان که سردبیر میهمان شماره 64 فصلنامه پیمان بوده است در خصوص این هنرمندان و نقش و تاثیر آنها بر هنر و فرهنگ اصفهان می‌گوید: شاه عباس ارامنه‌ای را گلچین کرد که تخصص‌هایی در زمینه‌های زرگری، معماری، قالی بافی و ... داشتند تا با کمک تخصص این افراد که بیشتر تحصیل کرده دانشکده‌های روس بودند بتواند صنعت ایران را ارتقا دهد.

مهاجرت ارامنه به اصفهان از مهم‌ترین رخدادهای تاریخی است که در قدم نخست موجب ارتباط ایران با دیگر کشورها شد.

یونانسیان تجارت ارامنه را موروثی می‌داند و می‌گوید: خواجه نظر، خواجه سر افراز، خواجه پطروس و... بازرگانان موفقی بودند که توانستند ثروت بسیاری به دست آورند و بخش اعظمی از معاملات آنها با کشور هند بود و جالب اینکه اکثر تجار، فرزندان خود را برای تحصیل به هند می‌فرستاندند.

این پژوهشگر مسایل ارامنه ادامه می‌دهد: همچنین نخستین زن دیپلمات دنیا که سفیر ارمنستان در ژاپن بوده به نام "آناهید آقا بیگیان" از اهالی اصفهان بود.

نخستین آموزشگاه نقاشی در اصفهان توسط "سرکیس خاچاطوریان" که به دعوت پرفسور پوپ به اصفهان آمده بود پایه گذاری شد که علاوه بر هنر خود به مطالعه مکتب‌های هنری اصفهان نیز پرداخت و شاگردانی بسیاری در اصفهان پرورش داد.

یونسیان پنج نفر را پایه گذار نقاشی آبرنگ در ایران می‌داند که سه نفر از آنها ارمنی هستند و می‌گوید: "یسایی شاجانیان" از هنرمندان نقاشی است که در اصفهان متولد شده و می‌توان آثار او را بر نقاشی‌های دیواری هتل عباسی اصفهان دید.

او به "یرواند نهاپتیان" و "میشا شهبازیان" نیز اشاره می‌کند و می‌افزاید: ارامنه در دوره صفوی و اواخر دوره قاجار بسیار شکوفا شدند و آثار آنها را از مرمت، طلا سازی، نقاشی و ... در مکان‌های مختلف اصفهان می‌توان دید که اصلی ترین آن سی وسه پل است که به اهتمام "الله وردی خان" ساخته شد.

وقتی از چند ارمنی جلفا می‌خواهیم از ارامنه تاثیر گذار، هنرمند و بزرگان خود صحبت کنند تنها نام چند نفر از دهه‌های اخیر را می‌شنویم. بیشتر بر این عقیده‌اند که مشکلات روزمره و به ویژه اقتصادی امروز آنها را از تاریخ دور کرده است.

یونانسیان یکی از رسالت‌های فصلنامه پیمان را در طول 17 سال انتشار خود به زبان فارسی بر پایه اطلاع رسانی و معرفی هنرمندان گذشته و حال این سرزمین به هموطنان می‌داند و می‌گوید: زنده یاد لئون میناسیان درباره ارامنه کتاب‌های بسیاری نوشته است، اما متاسفانه بیشتر به زبان ارمنی است. شنیده‌ام که تصمیم بر ترجمه چند کتاب او به زبان فارسی است. چند سال قبل هم دانشنامه ایرانیان ارمنی چاپ شد که به معرفی بزرگان ارمنی در تمامی حوزه‌ها پرداخته است.

جلفا هرچند از جمعیت ارمنی نشین آن کاسته شده اما سرفراز است به کلیسایش، هنرش، صنعتش و بزرگانی که نام آنها در کتابخانه و موزه کلیسای وانک ثبت شده و هویت آن را شکل داده‌اند و ناقوس کلیسا با هر سال نو میلادی که به صدا در می‌آید چشم انتظار تاثیرگذاری نسل جدیدی است که آوازه‌اش طنین افکن دیار نصف جهان شود.

انتهای پیام/
خبرگزاری تسنیم: انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر می‌شود.