جزئیات جدید مذاکرات بین ایران و آمریکا

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم؛ لارا روزن، گزارشگر پایگاه خبری تحلیلی المانیتور در گزارشی مشروح به چگونگی فرآیند آغاز و ادامه مذاکرات مستقیم بین ایران و آمریکا پرداخته است، وی می‌نویسد: اواخر فوریه گذشته، پس از اینکه شش قدرت جهانی و ایران گفت‌و‌گوهای هسته‌ای را در آلماآتی قزاقستان به پایان رساندند، دو نفر از اعضای تیم مذاکره کننده هسته‌ای آمریکا به‌صورت مخفیانه به عمان پرواز کردند و در یک ویلای ساحلی با دو مقام آمریکایی که از واشنگتن آمده بودند، دیدار کردند.

ویلیام برنز، معاون وزیر خارجه و جیک سولیوان، مشاور امنیت ملی جو بایدن، معاون رئیس‌جمهور آمریکا، از واشنگتن عازم شهر بندری مسقط در دریای عرب شدند. پونیت تالوار، مشاور حوزه ایران کاخ سفید و روبرت اینهورن، مشاور کنترل تسلیحاتی وزارت خارجه نیز پس از گفت‌وگوهای آلماآتی از قزاقستان راهی عمان شدند.

در روزهای آغازین مارس، مقامات آمریکایی، به‌همراه برخی از کارکنان دولتی و پشتیبانی لجستیکی، در ویلای کنار ساحلی که متعلق به قابوس‌بن سعید، سلطان عمان، بود اقامت کردند. دولت عمان بارها پیشنهاد کرده که به‌صورت محتاطانه و به‌دور از چشم رسانه‌ها میزبان گفت‌و‌گوهای بین ایران و آمریکا باشد.

در عمان، مقامات آمریکایی با هیأت ایرانی به‌ریاست علی‌اصغر خاجی، معاون وزیر امور خارجه ایران، دیدار کرد.

خاجی، معاون وقت امور اروپا و آمریکای وزیر امور خارجه، قبلاً از سال 2008 تا 2012 به‌عنوان نماینده ایران در اتحادیه اروپا در بروکسل فعالیت کرده بود.

یکی از تلگراف‌های آمریکا که توسط ویکی‌لیکس افشا شده نشان می‌دهد که خاجی در ژانویه 2008 در بروکسل، به‌همراه سعید جلیلی، رئیس وقت تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران در ضیافت شامی که به‌میزبانی خاویر سولانا، نماینده عالی اتحادیه اروپا و مذاکره کننده ارشد هسته‌ای ترتیب داده شده بود، شرکت کرد. مقامات ناتو اعلام کرده‌اند خاجی اولین مقام ایرانی بود که طی سه دهه گذشته (مارس 2009)  با ناتو دیدار کرد تا به بحث درباره افغانستان بپردازد.

علی‌اصغر خاجی؛ معاون پیشین اروپا و آمریکای وزارت امور خارجه

وی پس از اینکه در سال 2012 به‌عنوان معاون وزیر خارجه ایران برگزیده شد، به‌عنوان دیپلماتی که بر مسائل اروپا و آمریکا نظارت داشت، به‌طور مداوم با مقامات سوئیسی که در غیاب روابط رسمی بین ایران و آمریکا به‌عنوان حافظ منافع این کشور در تهران فعالیت می‌کنند، دیدار می‌کرد، اما خاجی چهره‌ای نبود که برای دیده‌بانان غربی ایران شناخته شده باشد.

در مارس گذشته در عمان، تیم‌های خاجی و برنز به‌همراه میزبانان عمانی‌شان هرآنچه را لازم بود، انجام دادند تا این دیدار در صفحه رادارها رؤیت نشود. برنز، دومین مقام وزارت خارجه آمریکا، در چهار روز اول، بدون هیچ توضیحی، در هیچ‌یک از برنامه‌های عمومی ظاهر نشد. به همین ترتیب، وزارت امور خارجه و رسانه‌های ایران نیز چیزی درباره سفر خاجی به مسقط منتشر نکردند در حالی که سفر وی به سوئیس در 7 مارس [17 اسفند ماه 91]، چند روز پس از مذاکرات محرمانه با آمریکایی‌ها، توسط میزبانان وی در وزارت خارجه سوئیس اعلام شده رسانه‌ها به پوشش آن پرداختند. هفته بعد، رسانه‌های عمانی دیدار رامین میهمان‌پرست، سخنگوی وزارت خارجه ایران را از عمان، شامل بازدید از خبرگزاری عمان و ملاقات با وزیر اطلاع‌رسانی، به‌صورت گسترده‌ای و همراه با تصاویر فراوان تحت پوشش خبری قرار دادند،‌ گویی که مأموریتی انحرافی برای منحرف ساختن توجهات از سفر قبلی انجام شده است.

منبعی که اطلاعاتی درباره این دیدار داشت، به المانیتور گفت: "هیأت آمریکایی در هر سفر به عمان در یک ویلای ساحلی که توسط دولت کنترل می‌شود، ساکن می‌شدند. تمام دیدارها با ایرانی‌ها در این مکان انجام می‌شد تا آمریکایی‌ها اطمینان یابند که هرگز ویلا را ترک نکرده در معرض شناسایی توسط ژورنالیست‌ها و دیگران نخواهند بود".

منابع ایرانی و آمریکایی که درباره دیدار ماه مارس ایران ــ آمریکا در عمان گزارش داده‌اند اعلام کرده‌اند که اگرچه این ملاقات موجب مبادله‌هایی مستقیم و صادقانه‌تر نسبت به مذاکرات ایران و گروه 1+5 شد، اما عاملی برای گشایش و یک تغییر واقعی در مواضع هر دو طرف، قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری [ایران] در ماه ژوئن، نشد.

یکی از مقامات سابق آمریکایی گفت: "این مذاکرات مفید بودند اما پیشرفت زیادی حاصل نشد، زیرا رهبری ایران علاقه‌ای نداشت... این [دیدار] پایه‌هایی برای [تفاهم] پدید آورد... مشخص بود که اگرچه مذاکرات دو جانبه صادقانه‌تر و فشرده‌تری می‌توانست وجود داشته باشد اما پیشرفت واقعی تا قبل از انتخابات ایران ممکن نبود".

یک مقام سابق دیگر آمریکایی به المانیتور اعلام کرد که دیدار دیگری برای ماه می برنامه‌ریزی شد اما ظاهراً ایرانی‌ها آن را لغو کردند.

عمان خطاب به آمریکا: ایران آماده آغاز گفت‌و‌گوهایی بی‌سروصدا است

عمانی‌ها قبل از انتخاب باراک اوباما به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا، این کشور را تشویق می‌کردند تا وارد گفت‌و‌گوهای مستقیم با ایران شود. عمانی‌ها همچنین نمایندگان آمریکایی را به‌صورت مداوم درباره موضع قاطبه مقامات ایرانی درباره این موضوع مطلع می‌ساختند.

یکی از اسناد ویکی‌لیکس که در 7 دسامبر 2009 منتشر شد نشان می‌دهد که ریچارد شمیرر، سفیر آمریکا در عمان، در تلگرافی به واشنگتن نوشته است: "یوسف بن علوی، وزیر خارجه عمان، اعلام کرد این کشور می‌تواند به‌عنوان سازمان دهنده و میانجی هر دیداری باشد که آمریکا بخواهد با ایران داشته باشد، البته اگر به‌صورت مخفیانه انجام گیرد".

بر اساس تلگرافی که در آوریل 2009 توسط گری گراپو، سفیر سابق آمریکا در عمان، به واشنگتن ارسال شده است، عبدالعزیز الرواس، نماینده باسابقه سلطان قابوس در امور ایران و وزیر فرهنگ این کشور گفته بود: "ایران آماده است تا گفت‌و‌گوهایی بی‌سروصدا در سطح پایین با آمریکایی‌ها برگزار کند".

الوراس به سفیر آمریکا گفته بود: "آنها آماده هستند و می‌خواهند که شروع کنند و شما نباید صبر کنید. شما ابزار مذاکره‌ بیشتری نسبت به آنچه آنها در دست دارند در اختیار دارید. از همه آنها استفاده کنید." وی در ادامه افزود که ایران و آمریکا منافع مشترکی نیز دارند، مانند نبرد علیه طالبان در افغانستان و نیز مبارزه با قاچاق مواد مخدر در آسیای مرکزی. "آنها دوست ندارند که این چیزها را بپذیرند اما به شما در منطقه نیاز دارند".

اما تلاش‌های دولت اوباما برای برقراری گفت‌و‌گوهای مستقیم با ایران بر اثر تحولات داخلی که پس از انتخابات ژوئن 2009 ریاست‌جمهوری ایران روی داد، متوقف شد. در اکتبر 2009، برنز و جلیلی به‌صورت دوجانبه و در حاشیه مذاکرات هسته‌ای در ژنو با یکدیگر دیدار کردند و پس از آن توافق سوآپ سوخت هسته‌ای اعلام شد. اما ایران بعدها به‌علت انتقادات داخلی از این توافق کنار رفت.

ویلیام برنز، معاون وزیر خارجه آمریکا و سعید جلیلی، مذاکره کننده ارشد سابق ایران

آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها که متقاعد شده‌ بودند ایران به‌علت درگیری‌های سیاسی داخلی نمی‌تواند در فرآیند مصالحه سیاسی پیش رود، در اواخر سال 2009 و 2010 شرکای بین‌المللی خود را متقاعد کردند که زمان اعمال فشار اقتصادی بیشتر به ایران فرا رسیده تا این کشور مجبور به انجام مذاکرات جدی شود.

بر اساس تلگراف مقامات آمریکایی، برنز در دسامبر 2009 به یانگ جئوچی، وزیر خارجه چین، اعلام کرد: "هیچ رئیس‌جمهوری در سی سال گذشته آمریکا مانند اوباما برای مذاکره با ایران تلاش نکرده است." برنز در ادامه می‌گوید که آمریکایی‌ها از اینکه ایران از توافق تعویض سوخت که در ژنو منعقد شد، عقب کشیده‌اند، بسیار خشمگین و ناامید شده‌اند. واشنگتن "به‌دنبال راه‌حل‌هایی خلاقانه بوده تا با ایران اعتمادسازی کند... [اما] ناتوانی ایرانی در تداوم این مسیر... ناامید کننده بوده است".

مذاکرات بین ایران و گروه 1+5 در ژانویه 2011 در استانبول به بن‌بست رسید. جلیلی که از سردرد شکایت داشت، از شرکت در بخش اعظمی از مذاکرات امتناع کرده از دیدار با برنز اجتناب ورزید. پس از این مذاکرات، گفت‌و‌گوها بین شش قدرت جهانی و ایران به‌مدت یک سال تا آوریل 2012 به تعویق افتاد.

کانال "دوجانبه" پس از انتخاب روحانی احیا شد

اما در زمان این بن‌بست دیپلماتیک، عمانی‌ها ایستادگی کرده صبر و تلاش‌های بی‌صدای آنها برای برقراری گفت‌و‌گو بین ایران و آمریکا بالاخره ثمر داد.

یک مقام آمریکایی به المانیتور اعلام کرد که در سال 2011 و 2012، تالوار و سولیوان ــ قائم‌مقام رئیس دفتر و رئیس برنامه‌ریزی هیلاری کلینتون، وزیر خارجه وقت آمریکا ــ دست‌کم در دو دیدار "مقدماتی" سطح پایین با ایرانی‌ها شرکت کردند تا چشم‌انداز کانال دوجانبه را که قرار بود تحت هدایت برنز انجام شود، بررسی کنند. به گزارش آسوشیتدپرس، این دیدارهای مقدماتی شامل یک ملاقات در 7 جولای 2012 در عمان بود که در آن سولیوان و تالوار شرکت داشتند اما برنز حضور نداشت.

تالوار در ماه گذشته میلادی و زمانی که به‌منظور انتصاب به‌عنوان دستیار امور سیاسی و نظامی وزیر خارجه در برابر کمیته روابط خارجی سنا حاضر شده بود، گفت: "من عضو یک تیم مقدماتی بودم که با ایرانی‌ها در چندین وهله دیدار کردیم تا مشخص شود که آیا می‌توانیم گفت‌و‌گوها را به سطح برنامه هسته‌ای برسانیم... با ایرانی‌ها در تابستان گذشته در عمان دیدار داشتیم. دیداری نیز مارس گذشته با آنها داشتیم".

تالوار با اشاره به دیدار مارس 2013 در عمان بین برنز و خاجی گفت: "مشخص شد که ایرانی‌ها در آن زمان نمی‌توانند ادامه دهند".

اما کانال پنهانی بین ایران و آمریکا پس از انتخاب روحانی بار دیگر جذابیت یافت و پس از تبادل نامه‌هایی بین اوباما و روحانی در ماه آگوست سرعت گرفت. تالوار گفت: "روحانی و ایرانی‌ها موافقت کردند که در آن زمان گفت‌و‌گوها ادامه یابد".

"پس از آن مسیر مذاکرات دوجانبه با ایران سرعت گرفت.... دیدارهای دوجانبه از همان ابتدا به فرآیند گروه 1+5 گره خورده... و منحصراً بر مسأله هسته‌ای محدود شد".

از زمان تحلیف روحانی در ماه آگوست، پنج دور گفت‌و‌گوهای دوجانبه بین آمریکا و ایران،‌ در عمان، نیویورک و ژنو برگزار شده است. در طرف آمریکایی‌ها برنز رهبری تیم را به‌عهده داشت. در طرف ایرانی نیز، مجید تخت‌روانچی، معاون اروپا و آمریکای وزارت امور خارجه، هدایت تیم را به‌عهده داشت. برخی اوقات عباس عراقچی، معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزیر امور خارجه نیز به وی می‌پیوست. عراقچی و روانچی، هر دو عضو تیم مذاکرات هسته‌ای ایران هستند که توسط محمدجواد ظریف هدایت می‌شود.

وزرای خارجه ایران و آمریکا در نشست ژنو

برنز، روانچی و اعضای تیم‌های آنها ابتدا در ماه آگوست در عمان دیدار کردند؛‌ سپس دست‌کم دو بار در ماه سپتامبر در نیویورک دیدار کردند، و مقدمات تماس تلفنی تاریخی بین روحانی و اوباما و نیز دیدار بین ظریف و کری را در سازمان ملل فراهم آوردند. آنها قبل از تداوم گفت‌وگوهای گروه 1+5 و ایران در ژنو در ماه اکتبر، بار دیگر در عمان دیدار کردند. سپس دو دور گفت‌و‌گوی دیگر در ماه نوامبر در ژنو، قبل و در حین مذاکرات ایران و 1+5، برگزار شد، مذاکراتی که منجر به انعقاد توافقنامه هسته‌ای موقت با عنوان برنامه اقدام مشترک در 24 نوامبر گردید.

کانال‌های دوجانبه و 1+5 از میان سایه‌ها ظاهر شده و ادغام می‌شوند؟

به‌گفته مقامات آمریکایی، آنچه دولت اوباما "کانال گروه 1+5" ــ به‌ریاست وندی شرمن، معاون وزیر خارجه  ــ و نیز کانال "دوجانبه" ــ به‌هدایت برنز ــ می‌نامد، با یکدیگر ادغام شده‌اند.

و آینده چگونه خواهد بود؟ مذاکره‌کنندگان پیشین آمریکا می‌گویند که اعتقاد دارند وعده ظریف، کری و گروه 1+5 برای دستیابی به توافق جامع هسته‌ای در عرض یک سال اهمیت بسیاری برای مذاکرات دارد. گری سیمور، هماهنگ کننده سابق عدم اشاعه تسلیحات کشتار جمعی در کاخ سفید می‌گوید: "من معتقد هستم که گفت‌و‌گوهای مستقیم بین ایران و آمریکا برای حل مسأله هسته‌ای، بالاخص اکنون که وارد مرحله‌ای حساس شده‌ایم، اهمیتی اساسی دارد".

انتظار می‌رفت وزارت خارجه آمریکا روز چهارشنبه اعلام کند که شرمان اواخر هفته جاری برای شرکت در دیدارهای مرتبط با پیاده‌سازی توافقنامه هسته‌ای ژنو که در 24 نوامبر منعقد شده، به ژنو خواهد رفت. دیدارهای وی با عراقچی ظاهراً به‌صورت دوجانبه انجام خواهند گرفت، و ظاهراً خبری از مخفی‌کاری‌های رایجی که در دورهای قبلی مذاکرات بین ایران و عراق وجود داشتند، نخواهد بود. (عراقچی دیدارهایی را نیز با هلگا اشمید، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در روزهای پنج‌شنبه و جمعه برگزار خواهد کرد).

عراقچی و شرمن، معاونین وزرای خارجه ایران و آمریکا

در حالی که دیپلمات‌های ایرانی، مانند همتایان آمریکایی‌ آنها، تمایل دارند تا به‌صورت محتاطانه‌ای گفت‌و‌گوهای بین ایران و آمریکا را به "حاشیه‌های" مذاکرات 1+5 و مسأله هسته‌ای، محدود سازند، اما رسانه‌های ایرانی مداوماً درباره دلایل مقامات عالی‌رتبه برای برگزاری این مذاکرات بحث می‌کنند. علی‌اکبر ولایتی، مشاور سیاست خارجی رهبر ایران، در گفت‌و‌گویی با تلویزیون ایران در 17 دسامبر [26 آذر ماه] گفت: "اگر گفت‌و‌گوهای دوجانبه با کشورهای گروه 1+5 نداشته باشیم در مسیر درستی قرار نداریم".

اینهورن که هم‌اکنون در مؤسسه بروکینگز فعالیت می‌کند در مصاحبه با المانیتور گفت: "من فکر می‌کنم که ایرانی‌ها به دل‌مشغولی‌هایی که درباره گفت‌و‌گوهای دوجانبه داشتند فائق آمده‌اند." (وی از پاسخ به اینکه آیا در مذاکرات ماه مارس عمان حضور داشت یا نه، امتناع ورزید اما المانیتور تأیید می‌کند وی در این نشست شرکت داشت).

وی گفت: "فکر می‌کنم که هم‌اکنون ایرانی‌ها به‌راحتی می‌توانند با آمریکا مذاکره کنند. آنها با مهارت توانسته‌اند در داخل کشور نشان دهند که گفت‌و‌گو با آمریکا درباره مسأله هسته‌ای به‌نفع کشورشان است".

انتهای پیام/*