سازهای ناساز شعر فجر

خبرگزاری تسنیم، مینا محمدخانی:

هشتمین دوره از جشنواره شعر فجر در حالی کار خود را آغاز کرد که بنا به گفته عبدالجبار کاکایی، دبیر علمی آن، مهمترین هدف آن راه‌یابی شاعران از طیف‌های مختلف در این رویداد است. کاکایی در همان نخستین روزهایی که به عنوان دبیر علمی این دوره معرفی شد، در گفت‌وگو با خبرنگاران گفته بود که قصد دارد تا این جشنواره را از حالت «قرنطینه‌ای» خارج و زمینه‌ای ایجاد کند تا شاعران از تمامی طیف‌ها در این رویداد حضور داشتنه باشند. او تأکید کرده بود که در دوره‌های گذشته، جشنواره شعر فجر به جشنواره‌ای برای شاعران و جریان شعر انقلاب مبدل شده، حال آنکه شعر انقلاب تنها یک بخش از اعضا و پیکره شعر سی سال اخیر است. علاوه بر این، بررسی اختصاصی به این مبحث به مراکز دیگری مانند حوزه هنری اختصاص دارد، نه جشنواره شعر فجر.

صحبت‌های کاکایی که خود یکی از داوران در دوره نخست و از برگزیدگان در دوره دوم جشنواره بود، در ادامه به ناکارآمد بودن جشنواره شعر فجر در میان جریان شعری کشور انجامید و در نهایت وی، نوید روزهای بهتر برای این رویداد داده بود. این تنها کاکایی نیست که از ناکارآمدی و عدم جریانسازی جشنواره گلایه دارد. گفت‌وگوی رسانه‌ها با شاعران طی دو سال اخیر حکایت از این دارد که بسیاری بر این نکته صحه می‌گذارند که جشنواره شعر فجر چنان که انتظار می‌رفت جریان‌ساز نبوده است. اما آیا می‌توان این معضل را در «دولتی» بودن جشنواره و «فضای بسته» آن در دوره‌های مختلف دانست؟ فارغ از اینکه مقصود از فجر همان «فجر پیروزی انقلاب» است اما برخی بر این باورند که تمامی فلش‌ها را نمی‌توان به سوی این دو گزینه گرفت.

سردرگمی شعر میان جشنواره‌های رنگارنگ

سال‌های متمادی است که جشنواره‌های فجر با حمایت دولت و تحت نظر مستقیم وزارت ارشاد برگزار می‌شوند. جشنواره فیلم فجر نمونه بارز و موفقی از این جریان است که همگی اهالی سینما بر اعتبار آن صحه می‌گذارند و در شرکت در آن گوی سبقت را از یکدیگر می‌ربایند. برگزیده شدن جشنواره فیلم فجر کارنامه درخشانی از هر بازیگر و کارگردانی می‌سازد که سال‌ها مایه افتخار اوست. اما این وضعیت در جشنواره شعر فجر به گونه‌ای دیگر رقم می‌خورد. برخی مانند علی داودی، مدیر دفتر شعر حوزه هنری، مشکل را در ساختار جشنواره‌های ادبی کشور می‌دانند. سردرگمی مخاطب در میان جشنواره‌ها و کنگره‌های متعددی که در طول سال به بهانه‌های مختلف برگزار می‌شود، منجر به کم‌رونقی جشنواره شعر فجر شده؛ جشنواره‌ای که پایه‌گذاران، آن را تأثیرگذارترین و فراگیرترین جشنواره می‌دانستند.  

موازی‌کاری؛ درد چند ساله ادبیات

داودی در سال گذشته با اشاره به دلایل آنچه که ناکارآمدی از جشنواره یاد می‌شود، به تسنیم گفته بود: یکی از معضلاتی که همه اهالی ادب بر آن اتفاق نظر دارند و تنها معطوف به جشنواره شعر فجر نیست، برپایی جشنواره‌های ادبی است که نه هدف خاصی را دنبال می‌کنند و نه تأثیر مهمی بر جریان ادبی کشور می‌گذارند؛ جشنواره‌هایی که به دلیل موازی‌کاری نقش مهمی در تغییر و تحول در رویدادهای ادبی کشور نداشته‌اند.

او در ادامه با بیان اینکه تأثیری که از برپایی جشنواره شعر فجر بر می‌آید، نسبت به برآیندی که از هزینه‌های برپایی جشنواره به دست آمده، بسیار کم است، افزوده بود: تعدد جشنواره‌های ادبی در یک سال و موازی‌کاری بسیاری از این جشنواره‌ها سبب شده است تا رقابت در نحوه برپایی باشد نه چگونگی تأثیرگذاری و جریان‌سازی در روند شعر معاصر. من نمی‌دانم هدف از برگزاری این جشنواره با وجود جشنواره‌ها و کنگره‌های شعری متعدد در کشور چیست.

تنها رصد اجمالی بر رویدادهای حوزه ادبیات در سال این ادعا را اثبات می‌کند که هزینه‌های کم و زیاد بسیاری برای برپایی جشنواره‌ها و کنگره‌های متعدد در طول سال می‌شود؛ این جدای از شب شعرهایی است که به بهانه‌های مختلف در طول سال باقی و جاری است. گاه رونمایی از یک کتاب، جشنواره‌ای را رقم می‌زند و گاه تقدیر از شاعران کنگره‌ای دیگر را. جریان رویدادهای مختلف در طول سال تمرکز را از جشنواره شعر فجر، با تمام ارزش و اهمیتی که دارد، گرفته است. جشنواره شعر فجر در میان هیاهوهای دیگر جشنواره‌ها و کنگره‌ها رنگ می‌بازد، ولو اینکه در قالب بین‌المللی هم برگزار شود. 

در کنار این نباید از کم سن و سال بودن جشنواره نیز غافل بود. جشنواره‌ای هشت ساله را نباید با جشنواره‌ای با قدمت سی و چند سال مقایسه و ارزش‌گزاری کرد. حقیقت آن است که تجربه و آزمون و خطاها در دوره‌های گذشته دیگر جشنواره‌های فجر، راه روشن‌تری را در مسیر هم‌پیمایانش قرار داده است.

به داوری‌ها شک دارم

سخنان دبیر این دوره جشنواره حرف و حدیث‌های دیگری را نیز با خود به همراه داشته است. حرف و حدیث‌هایی که حیثیت و صحت و سقم جشنواره و صلاحیت داوران را زیر سؤال می‌برد. علیرضا بدیع، از شاعران جوان کشور، چندی پیش در مصاحبه خود با باشگاه خبرنگاران از رویه داوری در دوره‌های گذشته انتقاد کرد و گفت: جشنواره شعر فجر در سال‌های گذشته به ناحق کسانی را به عنوان شاعر جوان موفق انتخاب و بزرگ کرد که شایستگی لازم را نداشتند.

بدیع که خود از برگزیدگان سومین دوره جشنواره شعر فجر و به قول وبلاگش دارنده سرو بلورین این دوره است، شرط صحت داوری در هشتمین دوره را حضور شاعران جوان در هیئت داوران عنوان می‌کند و می‌گوید: نسبت به داوری‌های جشنواره شعر فجر امسال خوش‌بین هستم به شرط آنکه آنچه "عبدالجبار کاکایی" در مصاحبه‌های خصوصی‌اش در مورد استفاده از داوران جوان و بکر در جشنواره شعر فجر عنوان کرد و از دوستان شنیدم را به کار ببندد. جشنواره شعر فجر امسال بهترین جشنواره خواهد بود در صورتی که به اظهارات خود عمل کند.

جشنواره‌ای بر دو راهی سنت یا تجدد

نگاهی به نحوه داوری در طول سال‌های گذشته و اسامی برگزیده‌ها نشان می‌دهد که جشنواره شعر فجر با تمام محدودیت‌ها و تعاریف جدیدی که از آن ارائه شده توانسته تا حدود زیادی به برخی از اهداف خود نزدیک شود. معرفی و شناساندن شاعران جوان، مشارکت شهرستان‌ها در برگزاری این رویداد ادبی، ایجاد فضای جدید در بخش‌های کنگره و سرانجام رویه متقن و سالم داوری، طبق آنچه دبیران علمی هر دوره تشریح کرده‌اند، نشان می‌دهد جشنواره کمی با آنچه گفته شده فاصله دارد. فضایی که از آن «قرنطینه‌ای» یاد می‌شود، توانسته بود از همان سال‌های ابتدایی تولد جشنواره برگزیدگان از طیف‌های مختلف شعری با جریان‌های گوناگون سیاسی را در خود جای دهد. در آمار برگزیدگان از نخستین دوره نام‌هایی چون احمدرضا احمدی، فاطمه راکعی و حتی عبدالجبار کاکایی در کنار اسامی شاعرانی مانند علیرضا قزوه، مهرداد اوستا و یوسفعلی میرشکاک دیده می‌شود؛ شاعرانی از طیف‌های مختلف سیاسی.

هر چند جشنواره شعر فجر با تمام فرازها و فرودها، طی هشت سال گذشته کما بیش تلاش کرده تا جریان اصلی در جرگه ادبیات منظوم باشد، اما راه نرفته بسیاری در پیش دارد که گام نهادن در مسیرهای انحرافی تنها بدنه آن را ضعیف‌تر می‌کند. اینک این جشنواره است که در مسیر بادهای مختلف قرار گرفته و هر از گاهی نیشتری جدید از سوی هر یک از طیف‌های شعر به آن می‌خورد؛ آگاهانه یا ناآگاهانه. مهم این است که جریانی به نام شعر فجر قربانی سلیقه‌ها نشود، چرا که هنر هدف و میدانی فراخ‌تر از عینک‌های ریزبینانه سیاست دارد.

انتهای پیام/