سال ۵۰؛اولین تجربه بیماری هلندی در ایران/ پول نفت به جای توسعه خرج پرتقال شد

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، کاهش تکیه اقتصاد بر درآمدهای نفتی موضوعی است که بیش از 2 دهه به طور جدی در ایران مطرح است اما به نظر می رسد در تحقق این هدف موفقیت چندانی حاصل نشده است. اینکه چه شد نفت به عاملی برای عقب ماندگی در توسعه تبدیل شد و کشورهای نفت خیز به دنبال جدایی نفت از بودجه مصرفی خود برآمدند و چرا در ایران موفقیت چندانی در این زمینه نداشته ایم را از یکی از اساتید باسابقه اقتصاد جویا شدیم.

نخستین همایش ملی نفت و توسعه اقتصادی قرار است سی ام بهمن ماه سال جاری در تهران برگزار شود. به همین بهانه، با مرتضی عزتی، دبیر علمی این همایش و عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس به گفت‌وگو نشسته ایم.

تسنیم: اخیرا در سخنانی کارشناسان اقتصاد در کنار موهبت نفت به تبدیل این نعمت به نقمت اشاره کرده اند، این منبع خدادادی چگونه ایجاد مشکل می کند؟

عزتی: نفت یکی از منابع خدادادی است که تعداد کمی از کشورها از این موهبت برخوردارند. بعضی از کشورها از این منبع خدادادی که ارزش بسیار زیادی دارد در مسیر پیشرفت خودشان کمک گرفتند و موفقیت هایی نیز در رسیدن به اهداف توسعه ای خود کسب کرده اند اما بعضی از این کشورها نفت را به مصرف رساندند و زندگی روزمره خوبی پیدا کردند. بعضی از کشورها نیز با این نفت دچار مشکل شدند، نفت علاوه بر اینکه می تواند موهبت خوبی باشد ابزاری برای آسیب رساندن به اقتصاد کشورهای نفت خیز شده است.

طبق صحبت هایی که مردم ایران و رهبران در جریان انقلاب داشتند، یکی از ایرادهای نظام پیش از انقلاب و حکومت شاه را وابسته کردن اقتصاد به خارج می دانستند. محور این انتقاد این بود که ایران را تک محصولی کردند و از درآمد سرشار نفت در مسیر پیشرفت کشور استفاده درستی نکردند. کشاورزی ما خراب شد به علت اینکه ما نفت داشتیم و اهتمام جدی و توجه درستی به این بخش نداشتیم. کشورهای بیگانه به خاطر وجود نفت چشم طمع به کشور ما دوخته بودند و سعی می کردند نفوذ زیادی در کشورما داشته باشند و موفق هم بودند و این راه نفوذ به آنها داده شد. هدف گذاری تولید و توسعه نفت تا سال 32 بیشتر روی کشورهای بیگانه بود. از سال 32 که نفت ملی شد حداقل دولت یک بخشی از اداره آن را بر عهده گرفت اما باز هدفگذاری کلی در دست خارجی ها بود. این وضعیت تفکری بود که مردم و رهبران از وضعیت نفت قبل از انقلاب داشتند، که این مسئله ابعاد زیاد دارد ولی کلیات آن این بود.

در شعارهای انقلاب، یک بعد شعار استقلال به همین موضوع برمی گشت. استقلال اقتصادی با هدف اینکه ما از این وابستگی و از اقتصاد تک محصولی دربیاییم. این مهم را از خیلی از سالهای پیش از انقلاب، خیلی ها مطرح می کردند که ما باید از وابستگی به نفت و تک محصولی بودن خارج شویم. در آن زمان ادبیات علمی اقتصاد بیشتر بحث تک محصولی وابستگی به نفت را مطرح می کرد اما بعدا ادبیات علمی اقتصاد کمی تغییر کرد و امکان اصلاحات تخصصی متفاوت تری ایجاد شد. اکنون دیگر بحث تک محصولی و وابستگی به نفت به آن معنای گذشته نیست. الان بحث هایی مطرح است که چرا اصلا نفت را می فروشیم، چرا نفت را استفاده سرمایه ای خوب نمی کنیم، چرا نفت را خام فروشی می کنیم و یا به تعبیری دیگر چرا روی نفت کار نمی کنیم تا ارزش افزوده بیشتری داشته باشد. بحث دیگری که مطرح است این است که نفت یا محصولی که به عنوان مواد خام به خارج فروخته می شود و به نوعی درآمد مازاد بر تولیدات فیزیکی و خدمات جامعه ایجاد می کند، وقتی این درآمد وارد می شود، آسیب هایی هم به اقتصاد می زند و عمدتا این بحث های نظری از دیدگاه اقتصاددانها که بحث آسیب های وارده را مطرح می کند به دهه 1990 به بعد برمیگردد.

* سال 1350 اولین تجربه بیماری هلندی در ایران

تسنیم: تا قبل از دهه 1990 میلادی چنین آسیب هایی در اقتصاد به دلیل وجود درآمدهای نفتی نبود؟

عزتی: آسیب ها بود اما تئوریزه نشده بود. این موضوع مطرح نبود که نفت می تواند بیماری ایجاد کند. بحث بیماری هلندی و این بحث ها از دهه 90 به بعد در دنیا مطرح شد و گسترش پیدا کرد. در هلند منابع گازی کشف شد. این گاز را فروختند و دیدند که اختلال ایجاد شد. کشوری که توسعه یافته بود یک دفعه به هم ریخت. آنجا بود که اقتصاددان ها آمدند این آسیب ها را تئوریزه کردند. در کنار این از دهه 80 در بعضی از کشورها، وقتی درآمد نفت زیاد شد مثل نروژ و مالزی و اندونزی، تلاش کردند نفت را وارد اقتصاد نکنند. البته اندونزی خیلی در جداسازی درآمد نفتی از دیگر درآمدهایش موفق نبود. در این کشورها صندوق هایی درست کردند و پول نفت را به تعبیری کنار گذاشتند و برای سرمایه گذاری استفاده کردند. مالزی کمتر موفق بود اما کشور موفق در این تجربه نروژ بود. نروژ تلاش کرد اصلا پول نفت را وارد مصرف و مسائل بودجه جاری دولت نکند و خیلی هم در این زمینه موفق بود. هر چند فروش نفت نروژ نسبت به کشورهایی مثل ایران بسیار کم بود اما همین منابع کم را به خوبی سرمایه گذاری کرد.

تسنیم: این تجربه نروژ در ایران و دیگر کشورها تکرار نشد؟
عزتی: بعضی کشورها آمدند مشابه نروژ صندوق بگیرند و پول را کنار بگذارند، مثل کویت که کمی در این کار موفق بود. در ایران هم از سال 72 این مسئله در بودجه بندی آمد که بخشی از این پول را کنار بگذارند. بعد در سال 79 منبع کنارگذاشتن این درآمد، صندوق ذخیره ارزی تعیین شد. بعد هم به نام حساب ذخیره ارزی تغییر کرد اما نتوانستیم مثل کشورهای دیگر موفق عمل کنیم. آنچه که امروز بیماری هلندی به آن می گویند قبل از آن در کشورهایی مثل ما رخ داده بود، از سال 1350 که مقارن با 1970 میلادی بود وقتی که قیمت نفت گران شد در خیلی از کشورهای مثل ما این مشکلات ایجاد شد. تقریبا بیشتر کشورهای نفتی که به صورت ویژه بارزترین آنها کشور ونزوئلا است شاهد رخ دادن مشکلات ناشی از وجود درآمدهای نفتی شدند.

* نفت بیش از ایران اقتصاد ونزوئلا را بهم ریخت

تسنیم: کشور ونزوئلا از ما هم بیشتر آسیب دید؟

عزتی: بله، از ما بیشتر. ونزوئلا یکی از کشورهایی است که کشاورزی و صنعت اش افت کرده، می گویم افت کرده نمی گویم صنعتش رشد خیلی خوبی نداشته، ما به علت اینکه سیاست های مفیدتری نسبتا در کنارش به کار بردیم صنعت‌ و کشاورزی‌مان یک رشدی داشته اما آنها نه تنها رشد نداشتند بلکه به طور مشخص افت کردند. حالا این بیماری هلندی که اصطلاح هلندی گرفت زمانی تئوریزه شد که توی هلند اینکار انجام شد.

تسنیم: پس قبل از اینکه در هلند این تجربه حاصل شود، در دیگر کشورهای نفتی هم این بیماری وجود داشت؟

عزتی: بله، اما تئوریزه نشده بود. یعنی اقتصاددانها خوب به علت آن پی نبرده بودند. آنجایی که غربی ها خودشان مریض شدند رفتند سریع علت این مریضی را پیدا کردند. دیدند کشوری که تورم نداشت، رشد اقتصادی خوبی داشت، به یکباره بخش های غیرمولد، بخش های خدمات و بخش های رانتی در آن رشد غیرعادی پیدا کردند، غربی ها آمدند این مسئله را علت یابی کردند.

*نقش فروش 6 میلیون بشکه ای نفت در انقلاب ایران

تسنیم:‌ بعد از جنگ اعراب واسرائیل که قیمت نفت از 2 دلار به 12 دلار رسید و کشور ایران کمبود نفت تحریمی از سوی اعراب را جبران کرد، در آن زمان فروش نفت ایران به روزانه 6 میلیون بشکه نیز رسید و حتی عنوان شد که ایران نفت را به جای 12 دلار، 18 دلار می فروشد. حجم عظیم درآمد حاصل از فروش نفت به کشور وارد شد و شهرک سازی ها شروع شد و فاصله طبقاتی در کشور بیشتر شد. بروز این مسائل که مصداق همان بیماری هلندی است و در آن زمان به اوج خود رسیده بود، آیا یکی از عوامل سرعت بخشیدن به وقوع انقلاب اسلامی بود؟

عزتی: برای انقلاب یک سری عوامل دخیل بودند که در آنها جریان بهبود وضعیت اقتصادی مردم هم موثر بود. وقتی مردم شکمشان سیر شود و نانشان را داشته باشند به فکر مسائل سطح بالاتر می افتند. مثل اینکه آزادی می خواهند و وضع بهتر رفاهی می خواهند، وضع بهتر فرهنگی می خواهند و هر جامعه ای که یک ذره از نظر اقتصادی وضعش بهتر شود، نیازهای اولیه اش به سمت رفاه می رود. بهبود درآمدها جامعه را جابه جا کرد و مردم از بخش های روستایی به سوی شهرها و از شهرهای کوچک به سوی شهرهای بزرگ رفتند.

تضادها و برخوردها درکنار هم جهتی ها افزایش پیدا کرد و این موجب شد مردم حس کنند که می توانند به برخی مسائل نه بگویند. کنار این قضیه اختلافات فرهنگی و اختلافات اقتصادی نمایان تر شد، وقتی پول زیاد شد یک عده ای بیشتر از این پول برمی دارند یک عده ای کمتر، اما در مجموع وضعیت همه مردم یک ذره بهتر شد، بعضی ها وضعشان دو ذره بهتر شد و این اختلاف زیاد شد .

تسنیم:‌ یعنی معتقدید فقیرها در آن بازه زمانی فقیرتر نشدند؟

عزتی: نه، به طور نسبی نه، آمارها نشان می دهد که در آن دوره فقیرها فقیرتر نشدند. فقط در دوره قبل از آن که دهه 40 بود، اصلاحات ارزی و مسائل پیرامون آن زندگی برخی از مردم را بهم ریخت. نتوانستند در روستاها مثل سابق زندگی کنند و کوچ کردند. هرچند در زندگی سابق زیرنظر ارباب کار می کردند و یک نان بخور و نمیری داشتند اما با گرفتن زمین و مشکلات اقتصادی که پس از آن پیش آمد همان نان بخور و نمیر را هم از دست دادند و برای بدست آوردن وضعیت بهتر به کنار شهرها آمدند. حاشیه نشینی ها وضع اقتصادی را خراب کرد. اینکه وضع اقتصادی عده ای روبه بدتر شدن رفت از دهه 40 بود. اصلاحات ارزی موجب شد تا عده ای روستا را رها کنند و به شهرها بیایند، در شهر هم کار نداشتند و حاشیه نشینی و بیکاری در شهر افزایش یافت. اینها افرادی بودند که درآمدشان بدتر شد. در دهه 50 عده ای از اینها کار پیدا کردند و عده ای هم نه، در این زمان مسائل اقتصادی روی طبقات پایین فشار می آورد. این فشار از دهه 40 رو به گسترش گذاشت تا اینکه در دهه 50 که به سرعت سرمایه گذاری بیشتر شد، سرمایه گذاری ها موجب جذب بسیاری به بازار کار شد و کارهای عمرانی سرعت گرفت اما ظرفیت تکنیکی و فنی ما آنقدر بالا نبود که همه تقاضای کار را جذب کند. هم همه سرمایه را نمی توانستیم جذب کنیم و هم راهی مسئولان ما بلد نبودند که بدانند با این پول باید چه کنند. پولها را خرج یکسری کارهای مختلفی مثل ساختن سدها، بنادر و راهها کردند که اینها چیزهای خوبی بود اما ساخت این زیرساخت ها را شرکت های خارجی برعهده داشتند. ظرفیت داخل هم زیاد نبود، خیلی سرمایه جذب نمی شد و بخش قابل توجهی از پول نفت به شرکت های خارجی پرداخت می شد و یا صرف واردات می شد.

تسنیم: می توانیم بگوییم به خاطر پول نفتی که وجود داشت و مسئولان نمی دانستند باید با آن چه کنند، زیربناهای کشور برنامه ریزی نشده گسترش پیدا کرد؟

عزتی: یکدفعه پول آمد و ما گفتیم خب با این پول چه کنیم. بیاییم راه و بندر و فرودگاه بسازیم. برنامه بلند مدتی نبود بلکه کوتاه مدت بود و نهایتا فکر یک ساله و دوساله داشتند. در ایران تازه در نیمه اول دهه 50 و در سالهای 53 یا 54 بود که شروع کردیم به برنامه ریزی کردن که زیرساختهای کشور در چه مناطقی باید گسترش پیدا کند و یک برنامه توسعه بلند پروازانه برای شهر تهران تدوین شد.

تسنیم: برنامه توسعه که قبل از آن هم داشتیم.

عزتی: برنامه های توسعه ما اولین فکرش به دهه 1310 میرسد. برنامه های مقدماتی در این زمان ریخته شد. اما موفق نشد و اجرا نشد. اولین برنامه توسعه ما که شروع شد و قابلیت اجرا پیدا کرد در سال 1327 بود. این برنامه به نام برنامه عمرانی نام گرفت. این برنامه دقیقا عمران بود، چیزی برای ساخت و ساز بود، سیاست های توسعه در آن استفاده نمی شد. در آن زمان ادبیات علم اقتصادمان هم پیشرفت نکرده بود که انتظار داشته باشیم در برنامه مفهوم توسعه جا افتاده باشد.

*غرب مفهوم توسعه انسانی را از انقلاب اسلامی ایران گرفت

تسنیم:‌عبارت توسعه کی آمد؟

عزتی: بحث روی عبارت توسعه تقریبا دهه 1960 در غرب شروع شد و با کمی تأخیر کم کم در دهه 1350 در ایران در دانشگاهها مطرح بود و درس داده می شد.

تسنیم: همینجا گریزی بزنیم به عنوان همایش که نفت و توسعه اقتصادی است، آیا این توسعه به معنای غربی شدن است؟

عزتی: ادبیات توسعه که در دنیا در اقتصاد مطرح است بسیار گسترده است. این مفهوم توسعه در دهه 50 در اقتصاد جهان وارد شد. یکی از خبرنگارهای روزنامه های غربی قبل از انقلاب از حضرت امام پرسید شما که می گویید با این مظاهر تمدنی که اینها می گویند مخالفید یا به آن انتقاد وارد می کنید، منظورتان چیست می خواهید بروید 1400 سال پیش زندگی کنید. حضرت امام می گویند که من طی 15 سال گذشته از 42 تا 57 بارها و بارها خواهان رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورم بودم. اما ما وقتی می گوییم توسعه، منظورمان غربی شدن نیست. منظورمان پیشرفتی است که در کشور خودمان با فرهنگ خودمان متناسب با نیازهای خودمان می شود. پس این چارچوبی است که قبل از انقلاب هم که تازه مفهوم توسعه آمده بود، این دیدگاه وجود داشت که ما می خواهیم یک توسعه مبتنی بر فرهنگ و نیازهای خودمان داشته باشیم. یک عبارت دیگر هم از اندیشمندی غربی به نام لوئیس بئک است که مقاله ای از وی 20 سال پیش در یکی از مطبوعات چاپ شده بود. این اندیشمند غربی می گوید که شرقی ها آمدند مفهوم توسعه را تغییر دادند و مضمون بحثش این است که این مفهومی که امروز می گوییم توسعه انسانی، مفهومی متأثر از انقلاب اسلامی و روندهای گسترش یافتن فرهنگ شرقی در علم اقتصاد است. اشاره مستقیم می کند به انقلاب حضرت امام خمینی و اذعان دارد که انقلاب اسلامی ایران باعث شد مفهوم توسعه به مفهوم توسعه انسانی برگردد. علت این مسئله هم این است که در انقلاب اسلامی ما گفتیم که انسان محور است، انسان ابزار نیست. ممکن است برای نظامی که محور سرمایه باشد، انسان ابزار شود اما در ایران این بحث شد که نه پولدار، نه حاکم، نه سرمایه دار، نه سرمایه و نه حتی تولید محور نیست بلکه محور انسان است. حتی زمانی که سازمان ملل متحد می خواست شاخص توسعه انسانی را در سال 88 طراحی کند از اقتصاددانی پاکستانی که مسلمان بود استفاده کرد.

البته بعد از مدتی مشکلات زیست محیطی مفهوم توسعه پایدار را در دنیا مطرح کرد. اکنون باز در غرب، دانشمندان غربی دارند مفهوم توسعه اجتماعی و مسائل مربوط به آن را که در توسعه انسانی مطرح شد مورد بحث و بررسی قرار می دهند و عده ای دارند معنویت را به بحث توسعه اضافه می کنند. می گویند انسانها امروزه دیگر از ابعاد مادی خسته شدند و می خواهند دنبال ابعاد معنوی بروند. حالا ابعاد معنوی از نظر ما، هندوها، امریکایی ها و انگلیسی ها ممکن است متفاوت باشد اما معیارهایی در دنیای امروز هست که در اغلب جوامع، مردم خواهان معنویاتند و تلاش زیادی هم به ویژه از اواخر دهه 1990 شروع شد و از دهه 2000 میلادی در غرب بسیاری از مقالات روی این محور نوشته شده است.

تسنیم: آیا در اینجا بحث توسعه باید با عبارت پیشرفت جایگزین شود؟

عزتی: رهبری هم خودشان بعد از فرمایشی که گفتند توسعه نه، بلکه پیشرفت، بارها خودشان در فرمایشات و سخنرانی شان به ویژه در سخنرانی کرمانشاه، چند بار از عبارت توسعه استفاده کردند. پس منظور این نیست که ما روی کلمه اختلاف داشته باشیم، بیشتر روی نگاه مورد نظر، توجه کنیم.

* پول نفت را باید کنار گذاشت

تسنیم: عنوان کردید در گذشته مسئولان بلد نبودند از نفت استفاده کنند، آیا ما اکنون بلد هستیم از نفت خوب استفاده کنیم؟

عزتی: در آن زمان علم هنوز آنقدر پیشرفت نکرده بود و ما هم از نظر علمی کشور پیشرفته ای نبودیم. در دهه 50 یک سری از شاخص های ما بهبود پیدا کرد اما هنوز نه در علم اقتصاد که در غرب بود چیزی مطرح شده بود به عنوان تجربه و به عنوان نمونه و الگو که این وضعیت آسیب می زند به اقتصاد و در مقابل راهی هم پیدا نشده بود مثل ایجاد صندوق ذخیره ارزی و مشابه آن که بگوییم از آن الگو استفاده می کردیم. در واقع علم به این حد نرسیده بود که باید با نفت چه کند و ابزاری در اختیار ما نمی گذاشت. علمی که تئوری شده باشد و مقاله و کتاب نوشته شده باشد تا مسئولین ما بتوانند بخوانند و اقتصاددان های ما بگویند این روال برای عمل کردن هست. بحث دوم این است که نمی دانستند نفت را چه کنند. فکر می کردند پولی است و باید سریع زیرساخت بسازیم. یک سری سرمایه گذاری در تولید شد اما همه آن به سمت دولتی رفت و چون ظرفیت کم بود عده ای از این فرصت ها استفاده کردند و رانت های خوبی هم بدست آوردند. برخی زد و بندهای اقتصادی به وجود آمد و عده ای برای گرفتن کار با شرکت های خارجی شریک شدند و 20 درصد سهم می گرفتند و 80 درصد به شرکت های خارجی می دادند و شرکت های خارجی کار را انجام می داند به هرحال وضعیتی بود که برای هزینه کردن درآمدهای نفتی در آن زمان طراحی شده بود. این بود که بالاخره زودتر باید این پول به نوعی سرمایه زیربنایی شود چرا که معتقد بودند سرمایه های زیربنایی روند توسعه را سرعت می دهد و فضا باز می شود برای رشد اقتصادی که ابزار توسعه است. اما الان دانش دیگر این تئوری را مطرح نمی کند. اکنون علم می گوید که با تکنولوژی امروز و با ابزارهای امروز پولتان را نباید هرجا خرج کنید. نباید فکر این باشید که زیرساختها مال دولت باشد. نباید به فکر این باشید که دولت کارخانه بسازد و بحث اصلی علم امروزه این است که نباید پول مازاد حالا به نام نفت یا هر پول دیگری وارد چرخه اقتصاد شود. باید این پول را کنار بذاریم چرا که این وقتی وارد می شود آسیب می زند و تورم و رانت و تنبلی ایجاد می کند. من تعبیرم این است که تولید را سرکوب می کند.

تسنیم: این پول تا کی باید کنار باشد؟

عزتی: حالا عرض می کنم، این پول باید از این مسیر برود کنار و کاملا برود در جای دیگری قرار بگیرد تا به ازای آن یک چیزی در اقتصاد بیاید. مثلا به جای اینکه این پول را مستقیم ببریم صرف واردات سیب و پرتقال کنیم، ابتدا آنرا در ساخت کارخانه ای سرمایه گذاری کنیم، محصولات این کارخانه را به فروش برسانیم و از درآمد حاصل شده سیب و پرتقال بخریم. پولی که مستقیم به اقتصاد تزریق شود مصرف را افزایش می دهد در حالی که ظرفیت تولید بالا نرفته است و با افزایش مصرف بدون افزایش ظرفیت تولید مجبور به هزینه دوباره برای واردات می شویم یا اینکه به تناسب آن تولید داخل گران می شود. اگر تولید داخل گران شود که تورم ایجاد می کند و اگر واردات انجام شود به تولید ضربه می زند. متأسفانه ما با هر دو مشکل در کشور برخورد کرده ایم. وارد کردن مستقیم پول نفت در بودجه جاری کشور و تزریق نقدینگی موجب شده هم تورم در کشور ایجاد شود و هم با افزایش واردات به تولید لطمه بخورد. تولید که ضربه خورد رکود می شود و بیکاری را در پی دارد. از این طرف هم که تورم داریم و همین مسئله موجب بروز مشکلات عدیده اقتصادی شده است. الان در دنیا می گویند که این پول را بردارید و کامل از بودجه جاری جدا کنید. بروید این پول مازاد را سرمایه گذاری کنید، اینگونه ظرفیت تولید اضافه می شود و افزایش تولید ما را از واردات بی نیاز می کند، ضمن آنکه پول مازادی به اقتصاد وارد نشده که برای واردات هزینه شود. با این سرمایه گذاری اشتغال هم ایجاد می شود و با تداوم بهبود روند توسعه اشتغال، بیکاری کم شده و اقتصاد از رکود خارج می شود.

* با پول نفت پرتقال خریدیم

تسنیم: هر متقاضی که برای سرمایه گذاری مراجعه کرد این پول را می توانیم در اختیارش بگذاریم؟

عزتی: اگر پول درآمد نفت که به طور مازاد نخواستیم به اقتصاد وارد شود را در اختیار افرادی قرار دهیم که توان مناسبی در استفاده از آن نداشته باشند، مشکلاتی که در گذشته پیش آمد تکرار می شود. در دهه 50 بسیاری از کارهایی که در ایران بعد از گران شدن نفت و افزایش درآمدها انجام گرفت مشکل داشت و نتیجه مطلوبی نداد. در نمونه ای از کارهایی که در ایران انجام شده و نتیجه مطلوبی نداشته می توان به راه آهن شیراز اشاره کرد که با وجود اینکه چندسالی است افتتاح شده اما هنوز کسی نمی تواند با آن به شیراز برود. این سرمایه ای است که هزینه شده و سالها بدون بهره برداری مانده است. ما برای آینکه به چنین مشکلی برنخوریم باید بهترین ترکیب را انتخاب کنیم. بهترین بخش هایی که در ایران می توانند با ریال سرمایه گذاری کنند را انتخاب کنیم و آن بخشی را که نمی توانیم باز از خارج کمک بگیریم. این پول است که می خواهیم پرتقال بخریم از خارجی ها، ماشین آلات تولید می خریم، کارخانه احداث می کنیم و محصول آن را می فروشیم بعد با درآمدش می رویم پرتقال می خریم.

تسنیم: این شناخت علمی از چه سالی در ایران صورت گرفت که فهمیدیم راه قبلی غلط بوده و می توانیم رویکرد استفاده از نفت را تغییر دهیم؟

عزتی: اینکه بگوییم فهمیدیم، یک وقت فهمیدن اقتصاددان ها هست. یک وقت تغییر رویکرد مسئولان اجرایی است. دهه 1980 که مطابق دهه 60 شمسی می شود، قیمت نفت که بالا رفت نروژ به عنوان اولین کشور با توجه به اینکه تجربه مشکل ساز شدن این درآمد در کشورهای دیگر را دیده بود، دولتش تصمیم گرفت این پول را وارد بودجه نکند، پیش بینی علمی کرد که به نفع کشور است ما با وضعیت فعلی که داریم با مالیات کشور را اداره می کنیم ادامه دهیم و درآمد نفت را وارد اقتصاد جاری کشور نکنیم بلکه پول نفت را سرمایه گذاری کرده تا کشور توسعه پیدا کند. تجربه دهه 80 نروژ نشان داد که این کار موفق است.

تسنیم: همان زمان در ایران نیز اهمیت تغییر رویکرد استفاده از درآمدهای نفتی مشخص شد؟

عزتی: 4 یا 5 سال که گذشت یعنی در اواخر دهه 80 دیگر در سطح دنیا این منتشر شده بود، یعنی تقریبا سال 68 تا 70 شمسی متخصصین در دنیا می دانستند که این کار، کار خوبی است، به سرعت مقالاتی منتشر شد و به سرعت متخصصین ایرانی هم مطلع شدند.

بیماری هلندی هم همین موقع کشف شد و به عبارتی همزمان یک نتیجه منفی و یک نتیجه مثبت با هم در جهان حاصل شد. ولی در خصوص بیماری هلندی هنوز مقالات زیادی منتشر نشده بود اما همه فهمیده بودند که درآمد نفت دارد مشکل ایجاد می کند. کم کم بحث ها تئوریزه شد و 10 سال بعد تقریبا اوایل دهه 90 همه می دانستند مشکل اساسی در اینجا نفت است.

تسنیم: اگر مسئولان ما دیر فهمیدند می توان گفت بالاخره بعد از 10 سال فهمیدند؟

عزتی: آن زمان اواخر دهه 1360 بود که متخصصین ما فهمیده بودند. به دولتمردان نیز گفتند. به ویژه برخی افراد دولت آقای هاشمی که به طور مرتب با خارج از کشور ارتباط داشتند این مهم را به دولت ایشان انتقال داده بودند و برای اولین بار در سال 72 اولین جرقه در قانون بودجه زده شد.

*قسمت دوم و نهایی این مصاحبه تفصیلی با بحث و بررسی وضعیت فعلی تکیه اقتصاد کشور به درآمدهای نفتی و راهکارهای پیش رو فردا منتشر می شود.

گفت‌وگو از محمدرضا کیاشمشکی

انتهای پیام/