رضاخان سردار سپه شد

خبرگزاری تسنیم - گروه سیاسی:

واگذاری حکومت برخی مناطق به صاحب‌منصبان قزاق

رضاخان رئیس دیویزیون قزاق از سید ضیاءالدین طباطبایی خواست فهرست اسامی نقاطی که حکومت آن را می‌توان برای صاحب‌منصبان ارشد اداره قزاق در نظر گرفت، به وی معرفی نماید تا برای هر نقطه، کاندیدایی معین و انتخاب شود.(1)

پاسخ سید ضیاء به میانجی‌گری عدل‌الملک برای یکی از زندانیان کودتا

«سید ضیاء» در نامه‌ای به «عدل‌الملک»(2)، او را که برای آزادی یکی از دستگیر شدگان کودتا میانجی‌گری کرده بود، از این کار منع نموده و خطاب به وی تصریح کرد: «... عواطف، محبت و وساطت نه اینکه منتهی به نتیجه مطلوبی نمی‌شود بلکه شفاعت کننده را در پیشگاه تشکیلات جدید متهم به عدم خبرویت، مهارت در زندگانی معرفی کرده جزو مزاحمین اداره کنندگان مملکت معرفی نموده و اینجانب خیلی متأسف خواهم شد اگر جنابعالی خودتان را جزو این طبقه معرفی نمایید...».(3)

تقاضای ارباب کیخسرو از  سیدضیاء در خصوص رفع توقیف از مخابرات و...

«کیخسرو شاهرخ» در نامه‌‌ای به سید ضیاءالدین طباطبایی، رفع توقیف مخابرات عمومی، روشن شدن وضعیت نمایندگان مجلس و آزادی حاج شیخ «محمدحسین استرآبادی»(4) را خواستار شد. «کیخسرو شاهرخ» در نامه خود به سید ضیاء با اشاره به اینکه تلفنخانه عمومی، نه روز است توقیف می‌باشد، اظهار نمود: اگر این توقیف همچنان ادامه یابد، حاصلی برای دولت نخواهد داشت، ضمن آنکه احتمال وارد آمدن خسارت به شرکت تلفن وجود دارد. کیخسرو شاهرخ در ادامه نامه خود اظهار نموده است عده‌ای از نمایندگان مجلس شورای ملی که از نقاط دور دست به تهران آمده‌اند، می‌خواهند بدانند با توجه به شرایط موجود آیا امیدی به افتتاح مجلس وجود دارد یا نه، که آنها در تهران بمانند یا به اوطان خود بازگردند. کیخسرو شاهرخ به عنوان آخرین درخواست از سید ضیاء در این نامه ضمن اشاره به اینکه عده‌‌ای از بستگان و دوستان «حاج شیخ محمد حسین استرآبادی» وی را واسطه قرار داده‌اند، از سید ضیاء درخواست کرد، با توجه به کسالت «شیخ محمد حسین استرآبادی» که در جریان کودتا دستگیر شده بود او را آزاد نماید.(5)

مطالبه حقوق گمرکی اتومبیل‌های نصرت‌الدوله

به دنبال ضبط و توقیف اتومبیل‌های(6) متعلق به شاهزاده «نصرت‌الدوله»(7) به دست نظامیان، امروز اداره کل گمرکات نامه‌ای را به ضمیمه یاداشت نصرت‌الدوله در این خصوص به وزارت مالیه ارسال کرد ولی پاسخ وزارت مالیه این بود که باید اداره کل گمرکات از طریق «کاظم‌خان سیاح» فرمانده حکومت نظامی تهران تحقیقات لازم را انجام دهد تا در صورتیکه حقوق گمرکی اتومبیل‌ها پرداخت نشده، حقوق گمرکی آنها مطالبه شود.(8)

از سرگیری فعالیت دوایر تحدید و دخانیات و رسومات

دوایر سه‌گانه تحدید،(9) دخانیات و رسومات که به دستور دولت چند روزی تعطیل شده بودند، از امروز فعالیت خود را از سرگرفتند.(10)

افزایش عوارض گمرکی در مصر

حکومت مصر به دلیل بحران مالی که با آن روبه رو شده بود میزان ده قروش به عوارض گمرکی توتون و تنباکو(11) افزود. عوارض جدید گمرکی این محصولات در مصر به قرار ذیل اعلام شد: هر کیلوگرم برگ توتون و تنباکو، 62 قروش و هرکیلوگرم برگ و توتون پاک شده آن 72 قروش. (12)

اعطای لقب سردار سپه به رضاخان

امروز احمد شاه لقب سردار سپه را به رضاخان رئیس دیویزیون قزاق اعطا کرد.(13)

پاورقی‌ها:

1. مراسله رضاخان رئیس دیویزیون قزاق به سیدضیاءالدین طباطبایی، 9/12/1299، اسناد مؤسسه تاریخ معاصر، شم‍ 33764 ـ ن.

2. میرزا حسین خان دادگر ملقب به عدل‌الملک، فرزند میرزا عبدالکریم خان (کارمند دولت) در سال 1260 ش، در تهران به دنیا آ‌مد. پس از طی دوران کودکی و تحصیلات مقدماتی به تمایل پدرش در سلک طلاب دینی درآمد و به مدرسه مروی رفت و در علوم دینی و فقه اسلامی تحصیل کرد. وی در زمان وزارت محمود خان علاءالملک در کابینه اتابک در سال 1286 ش، به استخدام عدلیه درآمد. بعد از چند سال به وزارت داخله منتقل شد و لقب‌عدل‌الملک گرفت. پس از چند سال که در وزارت داخله بود، در سال 1295ش، در کابینه سپهدار رشتی به کفالت وزارت کشور برگزیده شد. عدل‌الملک پس از کودتا در کابینه سیدضیاء کفالت وزارت کشور را همچنان حفظ کرد. او مورد اعتماد سیدضیاءالدین بود و در جریان بازداشت و دستگیری حکام ایالات مانند قوام‌السلطنه، حاکم خراسان و صارم‌الدوله حاکم کرمانشاه، واسطه ابلاغ و اجرای دستورهای سیدضیاء بود. هنگامی‌که سیدضیاء ساقط شد، قوام‌السلطنه دستور تبعید عدل‌الملک را صادر کرد. قرار بود عدال‌الملک به بیابانک اعزام شود و در آن جا تحت نظر باشد، ولی عدل‌الملک در قم و به صحن مبارک رفت و در آن جا بست نشست. در همین زمان که وی در قم متحصن شده بود، اعتبارنامه دوره چهارم نمایندگی مجلس شورای ملی او در جلسه پنجم مرداد 1300ش، در مجلس طرح و رد شد. حسین دادگر در خرداد 1302ش، در کابینه مشیرالدوله، به سمت کفیل وزارت فوائد عامه و تجارت منصوب و سپس در کابینه سردار سپه که در آبان 1302 تشکیل شد، معاون رئیس‌الوزراء شد. وی در امور سیاسی‌، مجری سیاست‌های سردار سپه بود. در طرح قضیه جمهوری، از هواداران به شمار می‌‌آمد. دادگر برای سلطنت سردار سپه فعالانه وارد میدان سیاست شد. در مجلس مؤسسان که در آذر 1304 ش، تشکیل شد، نایب رئیس مجلس بود. در آذر 1304 ش، در کابینه اول فروغی که اولین کابینه پس از سلطنت رضا شاه بود به سمت وزارت کشور منصوب شد. دادگر در دوره‌های سوم، چهارم، پنجم، ششم، هفتم و هشتم مجلس شورا از بابل و در دوره‌های نهم و دهم از تهران به نمایندگی برگزیده شد. در دوره‌های هفتم و هشتم و نهم رئیس مجلس شورای ملی بود. در حالی که به نمایندگی دوره دهم انتخاب شده بود مورد غضب شاه واقع گردید و از ایران تبعید شد. وی پس از ده سال اقامت در اروپا در سال 1324 ش، به ایران بازگشت و فعالیت سیاسی خود را مجدداً شروع کرد و این بار در مجلس سنا شروع به فعالیت نمود. در دوره‌های اول، دوم و سوم مجلس سنا، سناتور انتخابی استان مازندران بود. حسین دادگر سرانجام در سال 1349 ش، در تهران وفات یافت و در قم به خاک سپرده شد. (خاطرات بهبودی، ص 60، 160، 222و 263، ص 23ـ 32؛ ایران در جنگ بزرگ، ص 3 ـ 1؛ تاریخ بیست سالة ایران، ج 6، ص 211 و 216ـ 218؛ نمایندگان مجلس شورای ملی در 21 دوره قانون‌ گذاری، ص 322 ؛ روزنامه اطلاعات، 16/8/1307).

3. .مراسله سید ضیاءالدین طباطبایی به حسین دادگر (عدل‌الملک)، 9/12/1299، اسناد مؤسسه تاریخ معاصر ایران، شم‍ 4239ـ ن.

4. شیخ حسین یا شیخ محمد حسین استرآبادی، معروف به مجتهد استرآبادی‌،فرزند شیخ نصر‌الله در حدود سال 1240 ش، به دنیا آمد وی در آغاز انقلاب مشروطه، در استرآباد به حمایت از آن پرداخت و در تقویت مجلس مشروطه  نطق‌ها کرد و تلگرام‌هایی صادر نمود. شیخ حسین استرآبادی در انتخابات مجلس سوم به نمایندگی استرآباد (گرگان) برگزیده شد. انتخاب او باعث نگرانی کنسول روس شد، به طوریکه، کوشید تا با تشکیک در آرای وی، مانع از رفتن او به مجلس شود. اما چون موفق نشد تهدید کرد که اگر شیخ به مجلس راه یابد، از شرکت در مراسم تاج‌گذاری احمد شاه خودداری خواهد کرد. به رغم این تلاش‌ها شیخ حسین به عنوان نماینده‌، به تهران رفت. استرآبادی که در فترت بین مجلس سوم و چهارم در زادگاه خویش به سر می‌برد، با پیروزی بلشویک‌ها در روسیه، ‌به حمایت از آنان پرداخت که باعث نزول جایگاه اجتماعی‌اش در منطقه استرآباد گردید. وی در 1298 ش، به تهران آمد و در مدرسه عالی حقوق‌، که «آدلف پرلن» (Adulf Perlen) تأسیس کرده بود، به تدریس فقه و اصول پرداخت، به هنگام کودتای 1299 ش، شیخ حسین به همراه برخی دولتمردان دستگیر و مدت کوتاهی محبوس شد. با تشکیل مجلس چهارم در تیر 1300، وی به نمایندگی مردم گرگان به مجلس راه یافت. او در دوران وکالتش به سیاست آلمان گرایش پیدا کرد و علیه انگلیسی‌ها موضع گرفت. در انتخابات مجلس پنجم با دخالت نظامیان نتوانست بر رقیب خود سید محمد علی شوشتری از طرفداران رضاخان پیروز شود. وی از مخالفان جمهوری خواهی رضاخان بود و سرانجام در اردیبهشت 1304 ش، در مشهد که گویا به آنجا تبعید شده بود، از دنیا رفت و همان جا به خاک سپرده شد. (مخابرات استرآباد، ‌ج 2، ص 905، 858، 778 و ج 1، ص 407؛ تاریخ معاصر ایران، س 2، شم‍ 7، ص 347 ـ 358؛ تاریخ انقلاب مشروطیت، ‌ج 5، ص 1075، خاطرات سردار اسعد بختیاری، ص 43؛ شرح زندگانی من،‌ ج 2، ص 213، خاطرات و مبارزات، ص 75).

5. مراسله ارباب کیخسرو شاهرخ به سید ضیاءالدین طباطبایی، 9/12/1299، اسناد مؤسسه تاریخ معاصر ایران، شم‍ ، 4278ـ ن.

6. یکی از ماشین‌ها از نوع «رولزرویس» گران‌قیمتی بود که رضاخان نیز در کنار آن ماشین عکسی دارد. (م).

6. فیروز میرزا نصرت‌الدوله فرزند عبدالحسین میرزا فرمانفرما در 1264 و بنا به روایتی دیگر در سال 1265 ش، متولد شد. تحصیلات ابتدایی خود را تا دیپلم در بیروت به هنگام اقامت اجباری فرمانفرما در خارج از ایران گذراند. پس از بازگشت به ایران به همراه پدرش که به حکومت کرمان منصوب شده بود راهی آن خطّّه شد. در این دوره و دوره‌ای که فرمانفرما در فارس حکمران بود ارتباط تنگاتنگی بین فرمانفرما و انگلیسی‌ها برقرار شد. در ازای خدمات فرمانفرما به منافع انگلستان، آنان نیز متقابلاً حمایت از وی را عهده‌دار شدند. پس از استبداد صغیر نصرت‌الدوله جهت ادامه تحصیل در رشته حقوق به پاریس رفت. در 1330 ق، به ایران بازگشت و به معاونت وزارت عدلیه رسید و سپس در کابینه وثوق‌الدوله به سمت وزارت عدلیه ارتقا یافت. در کابینه دوم وثوق‌الدوله موسوم به کابینه قرارداد ابتدا وزیر عدلیه و سپس وزیر خارجه شد. در همین سمت به همراهی اکبر میرزا صارم‌الدوله و وثوق‌ الدوله قرارداد 1919را پی‌گیری می‌کردند با شکست قرارداد 1919 و در آستانه کودتای 1299ش، روانه ایران گردید، اما چند روز پس از ورود با کودتای سوم اسفند مواجه شد و به جمع زندانیان سیاسی کودتا پیوست. پس از آزادی از زندان به انتقاد از سیاست انگلستان پرداخت. این امر، هرچند کوتاه بود و با عذرخواهی فرمانفرما و نصرت‌الدو‌له پایان یافت، اما موقعیت خاندان فرمانفرما را با مخاطرات زیادی در دوره رضاخان روبرو کرد. نصرت‌الدوله با رسیدن رضاخان به رئیس‌الوزرایی به خدمت او درآمد و با کمک داور و تیمورتاش به پیشرفت اهداف وی کمک فراوانی کرد. وی در سال 1302 والی فارس شد و در دوره پنجم مجلس وکیل مجلس شد. وی در سال 1308 ش، مجدداً توقیف و به چهار ماه زندان محکوم شد تا سال 1315 ش، بدون معارض، زندگی خصوصی خود را ادامه داد تا اینکه در سال 1315 ش، در اثر انتشار مطالبی در مطبوعات فرانسه و سوءظن به وی به‌عنوان کسی که در این تحریکات نقش داشته توقیف و زندانی شد و سرانجام در 1316ش، در زندان سمنان به قتل رسید. (عوامل سقوط حکومت رضاشاه، ص 81ـ 84؛ الیگارشی یا خاندان‌های حکومتگر در ایران، ص 50، 60ـ 64؛ خاطرات سیاسی رجال ایران، ج 1، ص 127، 128، 134؛ تاریخ بیست ساله ایران، ج 5، ص 91ـ 97).

7. مراسله وزارت مالیه به اداره کل گمرکات، اسناد ملی ایران 15/6/1300، شم‍ ت 240002606.

8. اداره تحدید: ادارة وابسته به وزارت مالیه که در اصل به منظور محدود کردن عرضه تریاک تأسیس شد. طبق قانون تجارت آن زمان تولید‌کنندگان می‌بایست تریاک‌های خود را به انبارهای دولتی تحویل دهند و پس از انجام عمل تریاک مالی، الصاق باندرول و تعیین قیمت، تحت نظر بازرسان دولت اقدام به حمل و نقل و بالاخره فروش آن نمایند. اداره تحدید در هر شهر، انبار و کارخانه‌ای برای تریاک مالی و الصاق باندرول داشت که ظاهراً تحت نظر اداره مالیه محل بود. (گزارش‌های کنسولگری انگلیس در مشهد، ص 96).

9. روزنامه ایران، 14/12/1299، ص 2.

10. در آن زمان حکومت مصر وارد کننده توتون و تنباکو از ایران بود.(م).

11. مراسله کنسولگری ایران در مصر به وزیرخارجه، 9/12/1299، اسناد وزارت خارجه، س 1339 ق، ک 60، پ 1، ص 7.

12. اسناد مؤسسه تاریخ معاصر، شم‍ 24/6886.

انتهای پیام/