تشکیل اولین دولت پس از کودتای انگلیسی سوم اسفند

خبرگزاری تسنیم - گروه سیاسی:

معرفی وزیران دولت سیدضیا به حضور احمدشاه

پیش از ظهر امروز سیدضیاءالدین طباطبایی با حضور در قصر فرح‌آباد وزیران دولت خود را به شرح ذیل به حضور احمدشاه معرفی کرد:

کفیل وزارت داخله عدل‌الملک؛ وزیر امور خارجه، مدیرالملک؛ وزیر مالیه، میرزا عیسی‌خان فیض(1)؛ وزیر جنگ، مسعودخان کیهان، کفیل وزارت عدلیه، منصورالملک؛ وزیر معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه، نیرالملک؛ وزیر فواید عامه و فلاحت و تجارت، موقرالدوله؛ وزیر پست و تلگراف، مشیر معظم و وزیر صحیه و امور خیریه، مؤدب‌الدوله(2)؛ وزیران معرفی شده از امروز به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کردند.(3)

مهلت حکومت نظامی تهران به مردم برای تحویل اسحله‌های خود

کلنل کاظم‌خان سیاح فرمانده حکومت نظامی تهران به دستور سیدضیاءالدین طباطبایی ریاست وزراء با انتشار اعلانی(4) در پنج ماده(5) از عموم مردم تهران خواست اسلحه‌های خود را تا مدت ده روز به مأمورین نظمیه تحویل دهند.(6)

اظهارات معاون وزارت خارجه انگلیس در خصوص وقایع اخیر ایران

پاسخ «هارموث» معاون وزارت‌خارجه انگلیس به سؤال مطبوعات انگلیس، درباره وقایع اخیر و تغییر حکومت در ایران، امروز در مطبوعات لندن از جمله «تایمز» (TIMES) و «بیرمنگام پست» (BIRMINGHAM POST) به چاپ رسید. «بیرمنگام پست» در مطلبی با عنوان موقعیت بی‌طرفانه انگلستان، اظهارات «هارموث» را منتشر نمود.

هارموث مدعی بود دولت انگلستان در عملیات قزاقان ایرانی دخالتی نداشته و هیچ مسئولیتی را هم در این خصوص به عهده نمی‌گیرد. هارموث در اظهارات خود گفته بود کمک مالی دولت انگلستان به نیروهای قزاق نیز از ماه «می» 1920 قطع شده بوده است. هامورث تأکید داشت، انگلستان نسبت به این اقدام قزاق‌ها موضعی کاملا بی‌طرف اتخاذ کرده است!(7)

دخالت انگلیس در کودتای سوم اسفند

«نرمن» وزیر مختار انگلیس در تهران، امروز در تلگرافی به کرزن اطلاع داد: تمام اتباع خارجی مقیم ایران تصور می‌کنند که انگلیس کودتای سوم اسفند را برنامه‌ریزی کرده به طوریکه، تکذیب‌های او نیز بی‌اثر(8) بوده است.(9)

عیسی خان فیض وزیر مالیه

بانک استقراضی

تشکیل اولین جلسه دولت سید ضیاءالدین طباطبایی

اولین جلسه هیئت وزیران(10) در دولت سید ضیاء‌الدین طباطبایی امروز برگزار شد. در این جلسه مقرر شد شب‌ها از ساعت 9 بعد از ظهر حکومت نظامی برقرار و رفت و آمد در شهر ممنوع باشد. همچنین از آنجا که در چند روز گذشته ادارات پست و تلگراف و تلفن در تعقیب حکومت نظامی تعطیل بود، قرار شد از فردا، مطابق معمول، این ادارات کار خود را آغاز نمایند.(11)

تعیین رئیس بانک استقراضی ایران

سید ضیاءالدین طباطبایی به موجب حکمی(12) الکساندر طومانیانس را به ریاست بانک استقراضی ایران منصوب کرد تا پس از واگذاری کامل این بانک به دولت ایران، وی ریاست این بانک را عهده‌دار شود.(13)

تقاضای دریافت مراسلات توقیفی سفارت فرانسه

«هنری هوپنو» کاردار سفارت فرانسه درمراسله‌ای به سید ضیاءالدین طباطبایی به وی اطلاع داد، در بین مکتوباتی که از شاهزاده  نصرت‌الدوله ضبط شده دو فقره مراسله موجود است که از پاریس برای وی ارسال شده و در زمان بازگشت هنگام مراجعت ایشان از فرانسه و توقیف وی این مراسلات نیز ضبط شده است که آن مراسلات متعلق به «ژنرال ژان کوکتو» و «فیلیپ برتولت» سفیر فرانسه و منشی وزارت خارجه فرانسه بوده است. «هوپنو»، با توجه به ضبط این مراسلات توسط دولت ایران رفع توقیف این مراسلات را خواستار گردید.(14) در روزهای بعد برای بازگرداندن این مراسلات پیگیری‌هایی صورت گرفت.(15)

انتصاب حکمران‌های نظامی قزوین، سمنان، دامغان، قم و کاشان

از طرف ریاست وزرا، کلنل «منوچهرخان سپانلو» با اختیارات تامه به حکومت نظامی قزوین منصوب شد و حکومت‌های سمنان و دامغان و قم و کاشان نیز به اداره ژاندارمری و صاحب‌منصبانی که در آن نقاط بودند تفویض شد.(16)

تعطیلی راه‌آهن بوشهر ـ برازجان

مطابق اعلام رسمی جنرال کنسولگری انگلیس در بوشهر، استفاده عمومی از خط‌ راه‌آهن بوشهر ـ برازجان از امروز متوقف شد.

انگلیسی‌ها تدریجاً در حال جمع‌آوری ادوات و آلات خط راه‌آهن مذکور بودند.(17)

اعطای مدال به ژنرال دیکسن

احمدشاه قاجار طی حکمی به ژنرال «دیکسن» تبعه دولت انگلیس یک قطعه تمثال همایونی درجه دوم اعطا نمود. وزارت امور خارجه مأمور امضا و رسانیدن این فرمان به «دیکسون» شد.(18)

دستور عدم ممانعت از برگزاری مجلس ترحیم فضلعلی آقا مجتهد

ریاست وزرا به حکومت نظامی تهران دستور داد، برای برگزاری مجلس ترحیم میرزا فضلعلی آقا مجتهد تبریزی(19) که در مسجد شیخ عبدالحسین (مسجد ترکها) انعقاد خواهد یافت ممانعت ایجاد ننمایند.(20)

درخواست اعزام تعدادی از نیروهای پلیس جنوب به تهران

سیدضیاءالدین طباطبایی، به فرمانده قشون جنوب در شیراز دستور داد یک ستون قشون(21) را به همراه توپخانه به تهران اعزام نماید.(22)

پاورقی‌ها:

1. عیسی فیض، کارمند پرسابقه وزارت مالیه بود که در انگلیس تحصیل کرده و با هیئت‌های نمایندگی انگلیسی در تهران همواره مناسبات نزدیک داشت و بویژه از اعتماد آرمیتاژ اسمیت برخوردار بود.عیسی فیض در فروردین 1300ش، به علت بیماری از کابینة سید ضیاء کناره گرفت و جهت معالجه به انگلستان رفت او آخرین سال‌های خدمت دولتی خود را در سمت کمیسار عالی نفت ایران در لندن گذراند. وی در سال 1311ش، در سن 52 سالگی در اثر بیماری سرطان درگذشت. (شرح حال رجال سیاسی و نظامی ایران، ج 2، ص 1143 و 1144).

2. علی‌اصغر مؤدب نفیسی، معروف به مؤدب الدوله فرزند میرزا علی‌اکبر خان ناظم الاطباء نفیسی در سال 1254 ش، در تهران متولد شد. پس از تحصیلات مقدماتی، وارد دارالفنون شد و تحصیلات خود را در رشته طبابت به اتمام رسانید و سپس جهت تکمیل تحصیلات خود به بلژیک و فرانسه رفت.

بعد از بازگشت به ایران استاد طب دارالفنون شد. در سال 1904م، در تهران مطب خصوصی داشت.در سال 1907م، مشاور شهرداری تهران بود و در سال 1921 م رئیس اداره کل صحیه تهران بود. در سال 1299 ش، که سید ضیاء‌‌الدین طباطبایی نخست وزیر بود، وزارتخانه جدیدی به نام وزارتخانه صحیه و امور خیریه تأسیس نمود و می‌توان وی را اولین وزیر بهداری ایران دانست.

در دوران رضا شاه پیشکار ولیعهد شد و در سال 1927 به همراه وی به سوئیس رفت. سرانجام مؤدب الدوله در 2 تیر ماه 1328ش، درگذشت. (مجله آینده، شمـ 12ـ 7،س 1371، ص 412؛ خاطرات نصرالله انتظام، ص 204؛ مجله جهان پزشکی، شمـ 5 و 6، س 1328، ص 4ـ 1؛ مجله وحید، شمـ 234، 15/10/2536، ص 25 و 28).

3. روزنامه ایران، 12/12/1299، ص 3؛

در روزشمار تاریخ ایران، اثر باقر عاقلی، ج 1، ص 102، معرفی کابینه سید ضیاء به احمد شاه در تاریخ 10/12/1299 ذکر شده که اشتباه است و تاریخ صحیح آن با استناد به روزنامه ایران، 11/12/1299 ش، می‌باشد. (م).

4. تاریخ این اعلان در کتاب تاریخ بیست ساله ایران، ج 1، ص 267ـ 268، 12/12/1299 ذکر شده که اشتباه است. اصل اعلان در تاریخ 11/12/1299 منتشر می‌شود و در روزهای بعد نیز، در روزنامه ایران تکرار می‌شود. نمونه اصلی این اعلان در گنجینه اسناد، س 1373، شمـ ، 15ص 12 منتشر شده است.(م).

5. اعلان مذکور در پنج ماده به شرح ذیل منتشر شد:

«ماده اول ـ نظر به اینکه حکومت نظامی در شهر دارالخلافه حکمفرماست به استثنای طبقات نظامی عمومی صاحبان اسلحه از اسلحه‌فروش و غیره مکلفند که اسلحه موجود در حجرات و امکنه و منازل خود را به انضمام فشنگ بدون فوت وقت به کمیساریای محل تسلیم و قبض چاپی که تهیه شده است دریافت دارند.

ماده دوم ـ در قبض مزبور نمره و نوع تفنگ و مقدار فشنگ و اسم صاحب آن تصریح خواهد شد.

ماده سوم ـ شش روز بعد از نشر این اعلان کلیه اسلحه‌های موجوده که قبلاً به کمیساریای محله تسلیم نگشته باشد بدون قبض اخذ و ضبط دولت علیه خواهد شد.

ماده چهارم ـ هرگاه ده روز از نشر این اعلان بگذرد و صاحبان اسلحه در اجرای مواد این اعلان خودداری و تخلف نموده باشند علاوه بر اخذ و ضبط اسلحه، به مجازات‌های سخت حتی ممکن است محکوم اعدام شوند

ماده پنجم ـ به مأمورین نظمیه و قوای تأمینیه حق داده شده و می‌توانند در هر موقع، امکنه و منازلی را که مورد سوءظن واقع شود، ورود و تفتیش نمایند

تبصره ـ تفنگ‌های ساچمه‌زنی و شکاری از مواد فوق مستثنی و برای حل آن باید از این فاصله از اداره نظمیه جواز تحصیل نمایند رئیس کل تشکیلات نظمیه و حاکم نظامی شهر مأمور اجرای مواد فوق هستند. حکومت نظامی شهر ـ کاظم».

6. روزنامه ایران، 16/12/1299، ص 1.

7. روزنامه بیرمنگام پست، 1 مارس 1921.

8 .Norman to Curzon, 1 March 1921. Fo 371/6403.

9. تاریخ این سند به اشتباه سال 1920 م، درج شده است.

10. در کابینة سیاه سه ماه و چند روزة سید ضیاءالدین طباطبایی، بیست و شش جلسه هیئت وزیران تشکیل گردید که اولین نشست روز سه‌شنبه یازدهم اسفند 1299 و آخرین نشست این کابینه روز سه‌شنبه 27 اردیبهشت 1300 بود. (زندگانی سیاسی، اجتماعی سید ضیاءالدین طباطبایی، ص 203).

11. زندگانی سیاسی، اجتماعی سید ضیاءالدین طباطبایی، ص 203،  205.

12. متن حکم سید ضیاءالدین به شرح ذیل می‌باشد: «جناب آقای الکساندر طومانیانس نظر به اینکه دولت در نظر گرفته است که بانک استقراضی ایران را ضبط و اداره نماید و برای ریاست بانک مزبور وجود یک نفر شخص لایق، امین و متخصص در امور مالیه لازم می‌باشد لهذا جنابعالی را که طرف اعتماد کامل دولت می‌باشید و همه وقت در انجام خدمات دولت حاضر بوده‌اید، برای ریاست مزبور معین می‌نمایم [.] لازم است به فوریت به بانک مزبور رفته:

اولاً ـ تمام بانک را از اموال منقول و غیر منقول به طرز اداری تحویل گرفته تمام دفاتر و اسناد را نیز مهر نمایید

ثانیاً ـ پرسنل بانک را عموماً منحل نمایید تا بعد دستور استخدام داده شود .

ثالثاـً رسیدگی کامل به عمل آورید که امانات رهینه بانک چیزی از میان نرود و کم و کسری حاصل ننماید.

رابعاً ـ میزان حساب کلیة دفاتر را استخراج نموده به هیئت دولت ارائه دهید و از روی همان شالوده که لازم است طرح نمایید.

خامساً ـ نقشه‌های لازمه را برای اداره کردن بانک هر چه زودتر تدارک نموده اقدام کنید. به وزارت خانه‌ها و دوایر نظامی امر شده است که هر زمان به آنها برای مساعدت مراجعه نمایید همه نوع تقویت به عمل آورند.» (اسناد وزارت خارجه، س 1339 ق، ک 36، پ 16، ص 142).

13. اسناد وزارت خارجه، س 1339 ق، ک 36، پ 16، ص 142.

14. اسناد کابینه کودتا،‌ص 125.

15. همان، ص 126ـ 128.

16. روزنامه ایران، 12/12/1299، ص 3.

17. تلگراف کارگزاری بوشهر به وزارت خارجه، 12/12/1299، اسناد وزارت خارجه، س 1339 ق، ک 49، پ 13، ص 8 .

18. اسناد وزارت خارجه، س 1339 ق، ک 1، پ 5 ، ص 12.

19. میرزا فضلعلی مجتهد تبریزی از روحانیون آذربایجان و از نمایندگان دوره اول مجلس شورای ملی، برای معالجه به برلین رفته بود ولی در آنجا دار فانی را وداع گفت.

20. اسناد کابینه کودتا، ص 314 و 315؛ روزنامه ایران، 13/12/1299، ص1.

21. مصدق در کتاب خاطرات خود در این باره چنین می‌نویسد: «در این تلگراف نام پلیس جنوب، به قشون جنوب تبدیل شده و با گفته‌های دولت وطنی که آن را به رسمیت شناخته بود به کلی منافات است و مردم تصمیم به اعتراض و مخالفت گرفتند.» (خاطرات و تألمات مصدق، ص 128).

22. خاطرات و تألمات مصدق، ص 128.

انتهای پیام/