گردشگری مذهبی نوروزی در مساجد خوی + تصاویر

به گزارش خبرگزاری تسنیم از ارومیه، بعد از تشکیل دین اسلام به دست پیامبراعظم(ص)، مساجد در زندگی مسلمانان نقش محوری داشته و در شکل‌گیری تمدن اسلامی نقش مهمی ایفا کردند.

نقش مساجد در تجمع مردم، برگزاری برنامه‌های مختلف مذهبی و سیاسی، برگزاری نمازهای مختلف و مهمتر از همه، مکانی برای توجه به حضرت باریتعالی و راز ونیاز با خداوند متعال داشته باشند.

در شهر دارالمومنین خوی مساجد تاریخی و بزرگی وجود دارد، که هر کدام  به نوعی در تاریخی مذهبی و سیاسی این شهر، نقش تاثیرگذاری را ایفا کرده اند و لازمه توجه هرچه زودتر و بیشتر مسئولین برای پیگیری بحث گردشگری مذهبی را در آن دو چندان کرده است. اینک به معرفی چند نمونه از آنها پرداخته می شود:

مسجد مطلب خان، بزرگترین مسجد رو باز ایران

این مسجد باستانی در مرکز شهر و در کنار خیابان طالقانی و به فاصله کمی از بازار قدیمی خوی قرار گرفته و با توجه به شواهد معماری و نظر کارشناسان سازمان میراث فرهنگی، ساختمان اولیه مسجد منسوب به دوره ایلخانی بوده و بعدها به سبب سوانح طبیعی و یا دلایل دیگر  تخریب و احتمالا در دوره قاجار دوباره بنای کنونی بر روی بنای قبلی ساخته شده است.

حاجی مطب خان در ساخت این مسجد بنایی مرتفع با مخارجی زیاد  پیاده کرده، آن هم چون ناقص مانده خراب گردیده است. بنا به نوشته پژوهشگران،  مطلب خان ارباب یکانات بود و آنجا را فروخته بود، تا مسجد را بسازد.

بنای مسجد از یک شبستان بزرگ و روباز، با نقشه مربع که دور تا دور آن حجرات دوطبقه و شاه نشین های رفیع و ایوانی عظیم، که در حال حاضر سقف پوششی آن فروریخته، تشکیل شده و دارای صحن نسبتاً بزرگی است، ساختمان مسجد طوری ساخته شده، که احتمال وجود سقف گنبدی با دهانه و دیوارهای فعلی، بعید به نظر می رسد، این بنا بیشتر شباهت به تکایا و حسینیه ها دارد. در زمان اولیه سقف پوششی داشته که در وقت بازسازی نتوانسته اند، این کار را انجام دهند.

مصالح به کار رفته در بنای مسجد، از پی به بعد، همه از آجر می باشد و جبهه بیرونی و درونی مسجد فاقد هر نوع تزئینات می باشد، فقط در قسمت فوقانی شاه نشین بالای محراب و ورودی شبستان با مقرنس های درشت گچی آراسته شده است، قسمت های داخلی ایوان و طرفین ورودی آن، در آجر چینی با پس و پیش آوردن آجر ها فرم خاصّی بدان داده اند. امکان دارد، این آجر چینی برای جاسازی تزئینات بوده که ناتمام مانده است.

ساختمان مسجد به مرور زمان دستخوش تغییر و تحولاتی شده، زیرا ایوان مسجد دارای پوشش بوده که بقایای آن نیز بر جای مانده، بنابراین ساختمان اصلی شبستان نیز در اصل دارای سقف بوده که بر اثر تغییرات بعدی به این حالت بازسازی شده، نتوانسته یا نخواسته اند که سقف بر آن درست کنند.

مسجد ملاحسن

در میدان مرکزی خوی، مسجدی کهن با مناری استوار، مشهور به مسجد ملاحسن واقع شده که در ضلع جنوبی خیابان انقلاب تقریبا روبروی مسجد قدیمی سید الشهداء(ع) مابین خیابان صمدزاده و دوشابچی بازار قرار گرفته است، با توجه به اسناد و نوشته کتب تواریخ موجود، این مسجد در سال 1216 هجری توسط حاج آقا حسنی، فرزند ملا حسن شیخ الاسلام، به نام وی ساخته شد، که بعدها مدرسه حاج آقا حسین امام جمعه، چسبیده به این مسجد بنا گردید.

اعتماد السلطنه، ساختمان این مسجد را به ملاحسن، نسبت می دهد و چنین می نویسد: «مسجدی است که مرحوم ملا حسن شیخ الاسلام ساخته و به دست مرحوم حاجی آقا حسین امام جمعه بود، بعد از آن، در دست اولاد آن مرحوم مانده است، این مسجد قریب الانهدام بود، سال گذشته که سنه 1296 ق باشد، حاجی ابراهیم تاجر آن را از بیخ کنده با گچ و آجر و ستون سنگ،  زیاد محکم و خوب مجدداً بنا نمود، مدرسه سیّد در جنب این مسجد است.»

مسجد ملاحسن، در اواخر قرن سیزده قمری با زلزله دچار ویرانی گردیده در حدود سال 1296 ه . ق حاجی ابراهیم تاجر از بازاریان نیک نام و خیر خوی، آن را از بیخ و بن برکند و با ستون های سنگی و گنبد از نو بنا کرد.

ورودی اصلی  این مسجد با یک هشتی به شبستانی با دو ردیف ستون سنگی تراشیده شده به فرم هشت ضلعی ختم می شود،12طاق گنبدی شکل در طرح ها و شکل های مختلف، ویژگی منحصر بفرد این مسجد است. تزئینات بنا در نوع آجرچینی گنبدها و سقف شبستان و در طرح ها و مدل های مختلف بسیار هنرمندانه است.

محراب مسجد نیز با کاشی‌های مزین به آیات قرآن تزئین گردیده است که در نوع خود جالب توجه است، در ضلع شرقی ورودی مسجد، مناری آجری نسبتاً مرتفعی قرار گرفته است، تزئینات و آرایش های چشمگیر این بنا، در نوع آجر چینی گنبدهای سقفی پوششی سالن شبستان مسجد خلاصه می شود، که در نوع خود بی نظیر است،کتیبه ای در طبقه دوم دالان  ورودی، در تاریخ بنای ساختمان مسجد وجود دارد.

بر اساس نوشته مورخین، ملاحسن همان شخصی است که بعد از ترور احمدخان شهید در حالی که وحشت سراسر شهر را گرفته بود بدون ترس از قاتلین و امرای قاجار جنازه وی را در امامزاده خوی دفن نمود،که بعد از آن حسینقلی خان جنازه احمدخان را به سامره فرستاد.

مسجد سیدالشهداء

مسجد سید الشهدا(ع)، در میدان مرکزی شهر خوی، در ضلع شمالی خیابان انقلاب و در داخل بافت قدیمی شهر و روبروی بازار قرار دارد، ساختمان این مسجد به دوره قاجار مربوط است، مولفین در مورد ساختمان این بنا می نویسند :«حسین خان دنبلی حجرات را به جهت قور خانه درست می کرده، بعد چون فتحعلی شاه مطلع گردیده و محض اخفای امر تبدیل به مسجد و مدرسه نموده که آن هم ناقص مانده بود.»

بنای مسجد سیّد الشهداء(ع) را به موجب روایت کتب تاریخی، احمد خان دنبلی پی ریزی کرده و حسین خان، نیت تکمیل آن را داشت و دو مدرسه در شرق و غرب آن پیش بینی شده بود و طبقه اول یکی از آنها ساخته شده بود، اما با اینکه مصالح لازم، از سنگ و آجر در محل کار آماده شده بود،ولی نا تمام ماند.

اعتماد السلطنه، در بنای این مسجد می نویسد: « مسجدی است که مرحوم حسین خان دنبلی به اسم خاقان خلد آشیان(فتحعلی شاه) ساخته و معروف به مسجد شاه است، بنایی بسیار عالی، اما ناقص مانده و خراب شده است.»

به علت انقراض دنبلی ها، ساختمان آن انجام نگرفت و خرابه های آن محل خاکروبه و زباله گردید،تا اینکه در 1317 ﻫ . ق به کوشش حاجی میرزا یحیی، امام جمعه و آقا شیخ علی محله ای، با وجوهی که از مردم جمع آوری شد، ساختمان آن انجام و مسجد جمعه نامیده  شد.

بنای مسجد سیّد الشهداء، در ضلع جنوبی باغی بزرگ از آن دنبلی ها که ارک حکومتی نیز در آن قرار داشت و توسط لوله های سفالی آب لوله کشی را از وسط بازار عبور داده و به این باغ رسانده بودند، ساخته شده بود و بعد ها ساختمان شهرداری و مخابرات را در آن ایجاد کردند.

ساختمان در ضلع شمالی خیابان انقلاب خوی قرار دارد و ورودی آن از پیاده رو همان خیابان منشعب و حدود 60 سانتی متر از پیاده رو پائین تر است و خیابان انقلاب حدّ فاصل بازار قدیمی و مسجد محسوب می شود، در ساختمان آن مخصوصاً در گنبد پوششی صحن و راهروی ورودی از نظر آجر کاری، دقت و ظرافت خاصی به کار رفته است، لوحه ای مبنی بر تعمیر مسجد توسّط امام جمعه، بردالان مسجد نصب شده است که تاریخ آن 1326 ﻫ .ق را نشان می دهد.

تزئینات عمده آن، آجر کاری های بسیار زیبا با طرح لوزی مدور، ستاره و رسم هندسی است، مسجد سیّدالشهدا، شامل شبستانی که دارای سه فرش انداز و یک راهرو ورودی است.

در ضلع شمالی شبستان، به طرف صحن با شش طاق نمای بزرگ قوسی جناغی و یک طاق نما مربوط به دالان ورودی و بقیه پنجره های شبستان می باشد، دالان ورودی دارای سه گنبد پوششی طولانی دارد، سالن مسجد حدود 40 سانتی متر از سطح دالان پایین تر است، که با احتساب فاصله 60 سانتی متر دالان تا کف خیابان، صحن مسجد به فاصله یک متری از خیابان قرار دارد.

در ساختمان مسجد از دو نوع مصالح استفاده شده، تا ارتفاع 60 سانتی متر از سنگ و از این قسمت به بعد با آجر ساخته شده است، دارای تزئینات آجری در گنبد و سقف و گوشواره ها با طرح لوزی، ستاره و رسم تزئین های هندسی است، این مسجد دارای 8 ستون تراشیده سنگی و 15 طاق گنبدی شکل دارد، این مسجد دارای حیاط بزرگی است که حوض نوسازی نسبتا بزرگ در وسط آن قرار گرفته است.

مسجد حاجی بابا

در ضلع شرقی بازار قدیمی،  مسجدی که در و دیوارش نشانگر حال و هوای  مردم متدین قرون گذشته است، عظمت خاصی به منطقه بخشیده است، این مسجد به سال 1256 ﻫ.ق به  همت علی اصغر حاجی بابا بنا گردید.

دو درب این مسجد به طرف بازار حاجی بابا باز می شود، یکی از درها به کتیبه ای از آیات قرآن کریم با رنگ ثلث و خط سفید آراسته  شده و با کاشی های لاجوردی رنگ، حاشیه نگاری شده است، این درب از درون به صحن مسجد باز می شود, درب دوم با طاق نمایی ساده به حیاط مسجد باز می شود، در ضلع غربی حیاط، دو ردیف ستون شش تایی چوبی و محرابی مقرنس کاری شده به چشم می خورد و در چهار گوشه اطاق، ترنج های  نقاشی شده به رنگ لاجوردی دیده می شود و ترنج های کوچک به طور یک در میان در وسط جرزها قرار گرفته اند.

در ضلع جنوبی حیاط، ایوانی با سقف چوبی قرار دارد،  منبری چوبی منبت کاری شده در آن موجود است که در تابستان  نمازهای جماعت آنجا برگزار می گردد.

مسجد حاجی بابا، در ایام پر مخاطره انقلاب اسلامی، یکی از سنگر های خلل ناپذیر و پناه گاه امن مردم این شهرستان بود، طبق نوشته اسناد مورخین، تاریخ بنای این مسجد سال 1260 ﻫ. ق است، محمّد حسن اعتمادالسّلطنه در کتاب مرآﺓ البلدان،  می نویسد: «مسجدی است از وجه ثلث مرحوم حاجی بابا تاجر در عصر شهریار مبرور، اسکنه الله فی ریاض السرور، ساخته شده و معروف به مسجد حاجی بابا است.»

مسجد داش آغلیان

این مسجد از مساجد کهن و منحصر به فرد شهرستان خوی است که در کوچه امین دیوان و در امتداد کوچه تلگراف قرار دارد و از مساجد آباد و دایر این شهر به شمار می رود.

ساختمان مسجد در حدود چهار صد متر مربع است که سقف آن چوب پوش بوده و ستونی در این مسجد به کار نرفته و بدون ستون بودن سقف به این مساحت وسیع آن را منحصر به فرد نموده است،  بامی شیروانی، سقف آن را می پوشاند، در شمال مسجد، به سوی حیاط،  ایوانی با چهار ستون چوبی قرار دارد، که سر ستون ها کنده کاری شده است.

ستون ها، ایوان ورواق مسجد را  به سه قسمت تقسیم نموده که در وسط سرستون های ایوان، در دو سمت ابیات زیر مشاهده می گردد.

طرفه رواقیست به فضل کریم           سایه فکن  بر سر عرش عظیم 
گریه  سنگش به حسین شهید           آیت  قربست  به عدل  حکیم 
 

در ساختمان مسجد غیر از چوب، از سنگ و آجر استفاده شده، که بعد از پی ها آجرها با ملاط آهک و شن  و روی هم  چیده  شده اند، در ساختمان مسجد مشاهده نمی شود، مگرگچ بری ساده ای که در سر دیواره ها با خطوط موازی به اندازه تقریبی پنجاه سانتی متر وجود دارد ودر هلال در و پنجره بزرگ مسجد به سمت حیاط کاشی کاری زیبائی با آیات قرآن مشاهده می شود.

درب اصلی مسجد به حیاط که در قسمت شمال قرار دارد باز می شود. حیاط دارای دو درب است، دربی بزرگ که به کوچه امین دیوان و در امتداد کوچه تلگراف باز می شود.

معمار ساختمان مسجد، کلیّه ذوق و هنر خود را در طاق نما و تزئین با آجر ها در پایه ها و هلال درب به کار برده و در بالای این درب، لوحه ای تقریباً در متراژ 60 در90  سانتی متر مشاهده می شود، با نوشته هایی در چهار ستون، که به سبب زدگی سنگ، خوانده نمی شود و در بی به بن بست داش آغلیان که درسمت شمالی مسجد وجود دارد، باز می شود.

دلیل نامگذاری داش آغلیان برای این مسجد بنا به نوشته کتب تاریخی توسط پژوهشگران چنین آمده است که: طبق اظهار نظر ریش سفیدان زمان های قدیم، گویا محل مسجد، حیاط مسکونی سیدی بوده، وی در شب عاشورای یکی از سال ها، در خواب چند نفر خانم سیاهپوش را در حیاط  و دور سنگ می بیند که در حال عزاداری هستند، از خواب می پرد به سوی حیاط کشیده می شود، سنگ را مشاهده می کند که قطرات اشکش سرازیر است، فردای آن شب خوابش را با عالمی در میان می گذارد، وی اظهار می دارد که خواب تو رؤیائی صادقه است، سپس با موافقت سید، منزل وی مبدل به یک زاویه برای مسجد، جهت زمستان و یک ایوان، جهت تابستان می شود و سنگ مزبور را به سبب گریه اش در روز عاشورا که بعضی از ریش سفیدان نیز، گریه کردن آن را حکایت می کنند، در مسجد می گذارند و اسم مسجد نیز، «داش آغلیان» می شود.

ساختمان جدید مسجد، در حدود چهل سال پیش، به راهنمایی حاج شیخ صادق فراحی و به کمک و  همت مردم متدین ساخته شده، که حاج اسماعیل واعظی در این امر خیر، نقش عمده ای داشتند، غیر از مردم خوی، خوئی های مقیم تبریز نیز در ساختمان  مسجد، کمک فراوانی کردند.

از جمله خویی، مالک کارخانه کبریت سازی تبریز، تیرهای چوبی مسجد را دادند و بعد از اتمام ساختمان مسجد، سنگ مزبور را در محوطه و محفظه ای قرار دادند، که هم اکنون مردم آن را زیارت می کنند و نذر می دهند.

گزارش از سعید فرجی خویی

انتهای پیام/ ق