بدرقه جشن باشکوه نوروز در سیزده بدر

به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهد مقدس، نخستین نشریه‌ای که «دروغ اول آوریل» را، «دروغ سیزده نوروز» کرد، روزنامه‌ «نبرد» خسرو اقبال بود که «محمود تفضلی»، «جواد فاضل»، «حسن ارسنجانی»، «جهانگیر تفضلی»، «اسماعیل پوروالی» و سه چهار تن دیگر بودند که شماره‌ی سیزده فروردین سال 1322 خورشیدی روزنامه‌ی «نبرد» را یکپارچه به صورت دروغ درآوردند.

قضیه‌ی شوخی یا دروغ اول آوریل که در فرانسه به آن «ماهی آوریل» می‌گویند و اول آوریل با یک روز اختلاف، مصادف با سیزده نوروز ما است، ماجرایی است که ریشه‌ آن از فرمانی آب می‌خورد که در حدود نیم قرن پیش، از طرف «شارل نهم»، پادشاه فرانسه صادر شده است. در واقع این پادشاه که فرزند «هانری دوم» و «کاترین دومدیسی» است، با آن‌که چهارده سال به ظاهر سلطنت کرده ولی معروف است که جز اجرای اوامر مادر، به کار دیگری نپرداخته‌است.

یکی از این اوامر، موضوع تغییر آغاز سال بوده، از اول آوریل به اول ژانویه. یعنی از ماهی که مقارن عید پاک است، روز رستاخیز عیسی پس از به صلیب کشیدنش، به ماهی که متعاقب میلاد مسیح می‌آید و اگر روز نوئل یا کریسمس که برای تولد عیسی در نظر گرفته شده، در 25 دسامبر، ثابت است، روز عید پاک که اولین یک‌شنبه‌ای است که از آغاز بهار متعاقب بدر کامل ماه (شب چهارده) فرا می‌رسد، ثابت نیست و بین 22 ماه مارس تا 25 آوریل جا بجا می‌شود.

این تغییر آغاز سال که عملأ ارج و منزلت روز اول  آوریل را به روز اول ژانویه منتقل کرده بود، آن‌چه برای روز اول آوریل، در مقابل آن همه بزن و بکوب‌ها و عیدیها و هدایایی که قبلأ در چنین روزی رد و بدل می‌شد، بجا نهاد، چیزی درحد شوخی و مسخرگی و دست انداختن این روزی شد که با یک فرمان از اعتبار افتاده بود. ادامه‌ی این شوخی‌ها به تدریج تبدیل به این راه و رسم شد که مردم در چنین روزی با دروغ‌هایی سر به سر هم بگذارند و به این دروغ‌ها نیز نام «ماهی آوریل» بدهند.

چرا ماهی آوریل؟!

از دید مردم زمین، در ماه آوریل، خورشید در منطقة‌البروج (مسیر بیضی‌شکل حرکت انتقالی زمین که به دوازده قسمت شده‌است) از برج معروف به برج «حوت» به معنی «ماهی» درمی آید و وارد برج «حمل» به معنی «برّه» می‌شود.

این رسم پاگرفته، در میان مردم سابقه‌ای شد برای روزنامه‌های قرون بعد و رادیو و تلویزیون‌های سال‌های اخیر دنبال این سنت را بگیرند و گاهی این دروغگویی‌ها تا جایی پیش بروند که کفر همه را دربیاورند. چنان که رادیوی «فرانس انتر» در پاریس در دهه‌ شصت در اوایل آوریل به شنوندگان خود خبر داده بود که یک هواپیمای «گالاکسی» که گنجایش هزارمسافر را دارد، قرار است در روز اول آوریل جماعتی را مجانی برای دو روز به نیویورک ببرد و برگرداند. کسانی که مایل به شرکت در قرعه‌کشی این مسافرت بی‌خرج هستند، باید از ساعت یازده صبح روز اول آوریل در زیر برج ایفل اجتماع کنند.

در آن روز چند هزار نفری به عشق سفر به آمریکا در آنجا گرد‌آمدند. وقتی در هوای توفانی آن روز، همه از دم مثل موش آب‌کشیده شدند، تازه فهمیدند که با دروغ اول آوریل سر و کار داشته‌اند.

بدرقه جشن نوروز در سیزده بدر

جشن‌های نوروزی در واقع جشن‌های پایان یافتن سال گذشته و آغاز سال جدید و سیزدهمین روز نماد آخرین روزهای سال است که مراسم "چهارشنبه سوری" آغازگر آن است، با آیین "سیزده به در" به پایان می‌رسد.دوازده روز نوروز تداعی کننده دوازده ماه سال است که در قدیم دوازده ماه سی روزه بوده و پنج روز در پایان سال باقی می‌مانده که به آن «پنجه دزدیده» می‌گفتند و به صورت نمادین در سیزدهمین روز نوروز باقی مانده است.

این روز یادآور آشوب ازلی پیش از آفرینش است و از آنجا که هر گونه بی‌نظمی، نحس به شمار می‌آید، این نحوست دامنگیر روز سیزده فروردین نیز شده است و همان طور که پنجه دزدیده مقدس نیست، سیزده بدر هم مقدس نیست. رسم‌هایی نیز که در این روز اجرا می‌شود، به نوعی یادآور همان آشوب ازلی است.

زندگی از هنجار روزهای عادی خارج می‌شود؛ مردم در خانه‌های خود نمی‌مانند تا نحوست این روز را از خود برانند، در این روز، خانه‌های خود را جارو نمی‌زنند (همان پرهیز از نظم)، برای سلامتی و رسیدن به آرزوها سبزه گره می‌زنند و در برخی شهرها، سیزده نوع تنقلات می‌خورند. حتی در گذشته، مردم قید و بندی برای رفتارهای خود در روز سیزده نمی‌پذیرفتند و با پرخوری‌ها و هوسبازی‌ها و شاد‌خوارگی‌ها نظم و قرار‌های اجتماعی را بر هم می‌زدند و آشوب و آشفتگی‌هایی در روال معمول زندگی خود پدید می‌آوردند.

در گذشته  این روز را ناشی از حوادث بزرگ کیهانی و واقعه‌های سهمگین و ناگواری همراه با زمین لرزه و ویرانی می‌داند که در دوران اساطیری و تاریخی در روز سیزدهم سال نو در جهان رخ داده بود و این باور را در اندیشه مردم به وجود آورده بود که در هر چند هزار سال یک بار در همین هنگام سال، بلایی آسمانی فرا خواهد رسید. از این رو، مردم به طور سنتی در هر سال به هنگام روز سیزدهم فروردین ماه منتظر زمین لرزه‌ای سهمگین بوده‌اند و به همین دلیل، خان و مان خود را رها می‌کردند و در این روز در زیر سقف و بام نمی‌ماندند تا اگر زمین لرزه‌ای فرا رسد از آسیب در امان باشند. رفته رفته روز سیزدهم سال و درپی آن عدد سیزده نحس شمرده شد و ترس و وحشتی روانی برای تمام مردم روی زمین پدید آورد.

برخی از پژوهشگران عقیده دارند که مفهوم ناخجستگی روز سیزده فروردین در نخستین سال رصد زرتشت پدید آمد که سیزده فروردین با روز سیزدهم ماه قمری همان سال شد گردید و آفتاب و ماه در مقابل یکدیگر قرار گرفتند. منجمان این روز خاص استثنایی را نحس خواندند و گفتند مردم از خانه‌ها خارج شوند و به صحرا بروند تا نحوست این روز را در بیابان به در کنند.

پیوند با طبیعت در عددی که معروف به نحسی است

نحس بودن عدد سیزده تفکری مسیحی است. در شام آخر، حضرت عیسی (ع) با دوازده تن از حواریون خود، جمعا سیزده نفر شرکت داشتند و سیزدهمین نفر به آنان خیانت کرد که منجر به مصلوب شدن مسیح شد. این تفکر چنان در باورهای مسیحیان جهان رسوخ کرده که در کشورهای اروپایی و امریکایی، سیزده نفر بر سر سفره نمی‌نشینند، ساختمان‌ها طبقه سیزدهم و هواپیماها ردیف سیزده ندارند. نحسی سیزده در میان مسلمانان نیز سابقه دارد و از امام صادق (ع) نقل است که روزهای سیزدهم در تمام ماه‌ها نحس است.اما در ایران، ظاهرا قدیمی‌ترین منبعی که به نحس بودن سیزده اشاره کرده، آثار الباقیه ابوریحان بیرونی است که تنها روز سیزدهم تیر ماه را منحوس خوانده است و نه سیزده بدر را.

به هر حال، باور نحس بودن سیزده و سیزده بدر چه ریشه ایرانی داشته باشد و چه بیگانه، باوری است که در طول زمان به وجود آمده و اکنون چنان در باورهای مردمی رسوخ کرده که یک شبه هم از بین نخواهد رفت.البته این موضوع باوری نیست که لطمه آفرین باشد و گردش سیزده بدر فارغ از نحسی آن، پیوند با طبیعت، جمع شدن خانواده به دور هم و تفریح و سرگرمی را به همراه دارد و در یک کلمه نشاط بخش است.

منشا جشن سیزده نوروز

در زمان‌های قدیم، ایرانیان ایزد باران را در روزهای سیزده هر ماه، به ویژه سیزده تیر ماه، نیایش می‌کردند و مناسک دعا به جا می‌آوردند تا باران ببارد و سبزه و گیاه بروید و نعمت‌های روی زمین افزون شود و زندگی، تازگی و شادابی بیابد.»

عده ای روز سیزده را تمثیلی از هزاره سیزده عمر جهان می‌دانند و احتمال می‌دهند که جشن سیزده نوروز برگرفته از اعتقاد هند و اروپایی باشد. در اساطیر ایرانی، عمر جهان هستی 12 هزار سال است و پس از این دوره، با ظهور سوشیانت، آخرین نیروی اهریمنی از میان می‌رود و آدمیان به جایگاه ابدی خویش به عالم مینو باز می‌گردند. روز سیزدهم تمثیلی از هزاره سیزدهم است که آغاز رهایش از جهان مادی و روز بازگشت ارواح به مینو و روز بزرگ رامش کیهانی است.

در شهرها و روستاها و عشایر، رسم آن است که روز 13 فروردین همه مردم خانه و سرای خود را ترک کنند و سراسر روز را به شادی و خرمی در آغوش طبیعت بگذرانند.

مردمی که پیش از این عید نوروز را جشن گرفته‌اند، باید سبزه "سفره هفت سین" را با خود به دامن دشت و دمن ببرند و به آب روان بیاندازند.

مردم از کار کردن و اقدامی جدی در روز سیزده به در منع شده‌اند، زیرا با "بدشگون" بودن این روز، هیچ کار آنها فرجامی خوش نخواهد داشت. پس بهتر آن که به کنار کشت و سبزه بروند و روز را با شوخی و بازی و تفریح و سرگرمی در دامن طبیعت سپری کنند.

در کنار بازی‌ها و شوخی‌ها و تفریح‌های سیزده به در، یکی از مراسم معروف این روز آن است که دوشیزگان "دم بخت" سبزی گره می‌زنند تا هرچه زودتر خواستگاری شایسته بیابند و به خانه بخت بروند.

جالب است که در طی سالهای اخیر که بیشتر رسوم عید و سال نو به فراموشی سپرده شده اند، هنوز هم روز سیزده بدر مانند گذشته به دور هم جمع شدن و شادمانی می‌گذرد و آداب آن تا حدی اجرا می‌شود. با این حال بد نیست با نگاهی به گذشته، با فلسفه وجودی این روز و چگونگی آداب و رسوم آن بیشتر آشنا شویم.

گزارش از مرجان شریعت

انتهای پیام/ ب