واکاوی نقش تبریز و خوی در مشروطه‌خواهی در آذربایجان

به گزارش خبرگزاری تسنیم از ارومیه، به گمان مورخین و تاریخ پژوهان ایرانی و خارجی فعال در حوزه تاریخ ایران، جنبش مشروطیت در تاریخ معاصر ایران، نقطه عطف تاریخ کشور ما است، نطفه این انقلاب، در جنبش تنباکو و همزمان با قیام میرزای شیرازی بسته شد، مردمان این عصر که از شاهان زمانه و استبدادشان و ظلم هایی که می کردند، به کلی خسته و زاری می کردند، با رهبری علمای بزرگی همچون میرزای نائینی، شیخ فضل الله نوری، شیخ کاظم یزدی، میرزاعلی ثقه الاسلام تبریزی و سیدمحمدطباطبایی پایه ریزی شد.

مردم شهرهای تهران و تبریز اولین جرقه زنندگان جنبش مشروطیت بودند، مردمان ایران به راه نشان دادن علمای دین و برخی روشنفکران دلسوز وطنی برای پایان دادن به استبداد و خودکامگی شاه وقت و نیل به نظام پارلمانی و مردم سالار قدم گذاشت.

اما نتیجه این انقلاب، که می خواست نهاد خوش آزادگی و دین داری را در ایران بکارد، با انحراف دادن برخی به اصطلاح روشنفکران وطن فروش و خودفروخته، زمینه ساز استبداد رضاخانی پهلوی شد.

روحانیت پیشرو در جنبش مشروطه

محبوب مهدویان، استادتاریخ دانشگاه آزاد واحد خوی در گفت و گو با خبرنگار تسنیم با اشاره به جانفشانی های علمای دین در راه مشروطه اظهار کرد: بدون شک روحانیت شیعه در تاریخ انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی بزرگترین نقش را داشته اند.

وی افزود: روحانیت در نخستین گام در تحدید قدرت سلطنت و در رجوع دادن مردم و حکومت به موازین اسلام موفقیت بزرگی به دست آوردند و تغییرات اساسی مشاهده شد و ساختار نظام سیاسی ایران، از سلطنت مطلقه و استبداد به سلطنت مشروطه تغییر شکل داد که تاسیس مجلس شورا و تدوین قانون اساسی را به دنبال داشت.

تبریز، پایگاه فکری جنبش مشروطه

محمدحسین پدرام، محقق حوزه تاریخ مشروطه در تبریز، در گفت و گو با خبرنگار تسنیم در ارومیه، اظهار کرد: تبریز بعد از تهران، بزرگترین نقش را در انقلاب مشروطه داشت. می توان مدعی بود که پایگاه فکری مشروطه ایران در تبریز قرار داشت، شهید ثقه الاسلام میرزاعلی تبریزی در نیل یافتن این جنبش به مشروطه معتدل و بدور از افراط و تفریط بزرگترین نقش را ایفا کرد.

این نویسنده با بیان پایمردی مردم تبریز در دوران مشروطه افزود: مردان و زنان تبریز و شهرهای اطراف مانند خوی، با رهبری دلاورانی همچون ستارخان و باقرخان در مقابل خونخواهی های اشخاصی متعددی ایستادگی کردند تا این جنبش مردمی و دموکراتیک به سرمنزل مقصود خود نیل یابد.

شیخ فضل الله نوری، مدافع قوانین منطبق با شریعت

بهروز نصیری نیز در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در ارومیه، اظهار کرد: علمای موافق نظام مشروطه، مشروطیت را یک راه حل عینی و مدافع بالفعل می یافتند تا شاید با مشورت مجلس عقلانی ملت و حکومت قانون که با سنت های اسلامی نیز موافقت داشت، گشایشی پدید آید.

این محقق حوزه تاریخ در خوی با اشاره به موافقت شیخ فضل الله نوری با قانونگذاری، افزود: عده ای از مورخین بیان می کنند که شیخ نوری با هرگونه قانونگذاری مخالف بوده است، درصورتی که در رجوع به نوشته های وی این سخن کاملا رد می شود. شیخ فضل الله فقط با تصویب قوانین مخالف با شریعت و مبتنی بر عقل خودبنیاد مخالفت ورزیده است.

استیلای ناخدای استبداد رضاخانی برعرصه مشروطه

سعیدفرجی نویسنده کتاب «جستاری تحلیلی، تاریخی در مشروطه آذربایجانی» نیز در این گفت و گو با اشاره به علل تحقق انقلاب مشروطه اظهار کرد: یکی از تاثیرانگیزترین قیام ها در تاریخ معاصر ایران در جهت نهادینه کردن اصل مردم سالاری و اصل آزادی است تا با تبدیل و تحدید سلطنت مطلقه قاجاری، نظام مشروطه را در این ایران حاکم سازد.

فرجی تصریح کرد: گرچه مردمان فعال در این جنبش آن را از غرب الگو گرفتند، اما تلاش ایرانیان مخصوصاً مردم تبریز و خوی در این جنبش، برای تغییر مناسبات قدرت و فروکاستن حکومت به نظام مشروطه بر پایه اسلام و قانون بود.

وی تصریح کرد:جنبش مشروطیت ایران، با همراهی علما و روشنفکران و مردمان سخت کوش آن روزگار، با طرح شعارهای مترقی و دوری یافتن کشور از عقب ماندگی را باعث شد اما با استیلای ناخدای استبداد رضاخان بر عرضه مشروطه باعث انحراف آن شد و باردیگر استبداد از نوع مدرنش را بر این ملت و کشور مستولی ساخت.

تبریز و خوی دو کانون اصلی مشروطه خواهی در آذربایجان

پرویز یکانی زارع، مورخ و استاد دانشگاه فرهنگیان خوی هم در گفت و گو با خبرنگار تسنیم در ارومیه، اظهار کرد: آذربایجان و تبریز اصلی ترین نقش را در انقلاب مشروطه داشته است. در این میان شهر خوی بعد از تبریز کانون اصلی جنگ های مشروطه خواهان با طرفداران استبداد بود.

این عضو هیئت علمی دانشگاه گفت: پایدارمردی های ستارخان و باقرخان در مقابل مستبدین و رهبری مردم در این مبارزه برای رسیدن به نظام مشروطه بود، سخنرانی های پرشور و آثار ثقه الاسلام تبریزی پشتبیان فکری و نظری مشروطه خواهان آذربایجان و ایران بود. قیام زنان تبریزی در سایه رشادت های زینب پاشا زنان این دیار را کرد.

وی تصریح کرد: زینب پاشا برای اولین بار در تاریخ ایران، با 40نفر از شیرزنان تبریز علیه ستم پیشگان و به موازات آن علیه نابرابری های جنسی توسط حکومت وقت، به جنگ مسلحانه و پارتیزانی دست زد، علت اصلی قیام وی، ستمگری های برخی شاهزادگان و حکام دوره قاجار در آذربایجان بود.

گرچه جنبش مشروطه در ایران در تاریخ معاصر این کشور نتوانست به هدف اصلی خود دست یازد، بارقه های امید را در مردم مسلمان ایران باورساخت تا زمینه ساز ایجاد انقلاب اسلامی به رهبری بزرگ مرد تاریخ، حضرت امام خمینی(ره) را رقم زد.

گزارش از سعید فرجی خویی

انتهای پیام/ ب