بنیاد مستضعفان؛ از تاسیس تاکنون

به گزارش خبرگزاری تسنیم به نقل از دیدبان، اواخر تیرماه بود که رهبر معظم انقلاب، با اتمام دوره مسئولیت رئیس بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی، رئیس جدید آن را مشخص کردند و طی حکمی، محمد سعیدی کیا را برای یک دوره پنج ساله به ریاست این بنیاد منصوب کردند. همین مسئله بهانه ای شد تا به بررسی ساختار و موقعیت بنیاد مستضعفان بپردازیم و جایگاه و کارکرد این بنیاد را مورد مداقه قرار دهیم.

تاریخ و نحوه شکل گیری

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن 1357، خاندان پهلوی با حکم دادگاه انقلاب اسلامی مشمول باز پس گیری اموال و مصادره دارایی های غصب شده گردیدند. در این میان دارایی های مصادره شده بازپس گرفته شده باید سرپرستی می شد و اگر درآمدی داشت در اختیار همگان به ویژه مستضعفان قرار می گرفت. بنابراین نیاز به وجود نهادی جهت ثبت و ضبط دارایی ها و سپس در اختیار گذاشتن آنها برای مردم بود. از اینرو امام خمینی (ره)، در حکمی به شورای انقلاب اسلامی دستور دادند، تا همه اموال منقول و غیرمنقول دودمان پهلوی و کارگزاران آنها به نفع مستضعفان و طبقه محروم جامعه مصادره نمایند. این حکم مبنای پایه گذاری بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی گردید، تا در این راستا اهتمام ورزد. در نهم اسفندماه سال 57 بنیاد مستضعفان و جانبازان در پی صدور فرمان امام خمینی خطاب به شورای انقلاب تاسیس شد.

به موجب فرمان حضرت امام(ره)، شورای انقلاب مأمویت یافت تمام اموال منقول و غیر منقول سلسله پهلوی و کارگردانان اصلی این رژیم را که از بیت المال اختلاس کرده اند، به نفع مستمندان وکار گران وکارمندان ضعیف مصادره نماید.

حضرت امام در در این پیام خطاب به شورای انقلاب آورده اند: «بموجب این مکتوب مأموریت دارد که تمام اموال منقول و غیرمنقول سلسله پهلوی و شاخه‏ها و عمال و مربوطین به این سلسله را که در طول مدت سلطه غیرقانونی از بیت‏المال مسلمین اختلاس نموده‏اند بنفع مستمندان و کارگران و کارمندان ضعیف مصادره نماید و منقولات آن در بانک ها با شماره به اسم شورای انقلاب یا اسم اینجانب سپرده شود و غیرمنقول از قبیل مستغلات و اراضی ثبت و مضبوط شود تا بنفع مستمندان از هر طبقه صرف گردد، در ایجاد مسکن و کار و غیرذالک، به جمیع کمیته‏های انقلاب اسلامی در سراسر کشور دستور می‏دهم که آنچه از این غنائم بدست آوردند در بانک با شماره معلوم بسپرند و به دولت ابلاغ نمائیدکه این غنائم مربوط به دولت نیست و امرش با شورای انقلاب است و آنچه مأمورین دولت بدست آورده‏اند یا می‏آورند باید به همین شماره به بانک تحویل دهند و کسانی که از این اموال چیزی بدست آورده‏اند، باید فوراً به کمیته‏ها یا بانک تحویل دهند و متخلفین مورد مؤاخذه خواهند بود.»

شورای انقلاب نیزدر تاریخ 21 اسفندماه 57 تصریح کرد: «درپی صدور فرمان امام خمینی رهبر انقلاب اسلامی در باره مصادره اموال منقول و غیر منقول خاندان پهلوی و کارگردانان اصلی رژیم پیشین و صرف آن در امور رفاهی مستضعفان و محرومان، شورای انقلاب اسلامی اقدام به ایجاد مؤسسه ای به نام بنیاد مستضعفان کرده است. وظیفه این بنیاد شناسایی و ضبط این اموال اعم از املاک و سپرده های بانکی و پول نقد و غیره و ایجاد واحدهای مسکونی برای محرومان است.»

ساختار بنیاد

اولین اساسنامه بنیاد، مشتمل بر 25 ماده است که در گردهمایی هفتم تیر 1358، مجمع عمومی مؤسسین تصویب و به تأیید شورای انقلاب رسید.

حضرت آیت الله خامنه ای، شهید بهشتی، هاشمی رفسنجانی، موسوی اردبیلی، احمد جلالی، علی اصغر مسعودی و مهندس سحابی از اعضای هیأت مؤسس بنیاد مستضعفان بودند. بنا به تصویب همین هیئت بود که، علینقی خاموشی به اولین رئیس بنیاد مستضعفان منصوب گردید.

حساسیت مأموریت ها و ضرورت نظارت دقیق تر بر این مجموعه عظیم و هماهنگی بیشتر با برنامه های دولت، موجب شد که در تاریخ 26 شهریور ماه سال 59، حضرت امام، نخست وزیر وقت را به عنوان نماینده ی خود برای اداره ی بنیاد منصوب نمایند.

حضرت امام در نامه خود به محمدعلی رجایی نخست وزیر وقت آورده اند: «چون وضع بنیاد مستضعفین موجب نگرانی این جانب است و مسایل آن پیچیده است، لازم است جناب عالی امور بنیاد را در دست گرفته و تحت نظر اشخاص متدین متعهد کاردان آن را به نفع مستضعفین اداره نمایید. اطلاعات لازم را می توانید از هیأتی که این جانب معین نمودم به دست آورید. ان شاء الله تعالی موفق در خدمت به اسلام و مسلمین به خصوص مستضعفین باشید.»

با به شهادت رسیدن شهید رجایی، امام (قدس سره)، نخست وزیر بعدی را برای مسئولیت بنیاد منصوب نمودند. حضرت امام دستور داده بودند بهترین امکانات بنیاد به جانبازان انقلاب اختصاص یابد. در تاریخ سوم آذر ماه 1367، با صدور فرمانی از سوی حضرت امام خمینی(ره) خطاب به نخست وزیر وقت، نام بنیاد مستضعفان به بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی تغییر یافت. در شهریور ماه سال 1368، رهبر معظم انقلاب اسلامی، محسن رفیقدوست را به ریاست بنیاد منصوب کردند.

اساسنامه بنیاد چند بار تغییر کرده است. بر اساس جدیدترین اساسنامه که در 11 تیر ماه 1379 در قالب 19 ماده تدوین گردیده است، بنیاد نهادی است نشأت گرفته از انقلاب اسلامی، غیرانتفاعی، دارای شخصیت حقوقی ‏و استقلال مالی، اداری و استخدامی که تحت نظارت عالیه رهبری و برابر مقررات این‏اساسنامه وآیین‏ نامه‏های داخلی‏ اداره می‏شود.

به منظور تجمیع مأموریت ارایه خدمات به خانواده بزرگوار شهیدان، جانبازان و آزادگان سر افراز، فرمانی در تاریخ 8/11/1381 از سوی حضرت آیت الله سید علی خامنه ای رهبر فرزانه انقلاب اسلامی، خطاب به رییس جمهور وقت، صادر گردید. به دنبال ابلاغ فرمان رهبر، مبنی بر جدایی فعالیت امور جانبازان از بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی و پیوستن آن به بنیاد شهید و امور ایثارگران، عنوان بنیاد، دیگر به بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی تغییر نام و وظیفه یافت. در اجرای فرمان یاد شده نیز با تصویب شورای عالی اداری کشور، اداره امور جانبازان از بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی جدا و به بنیاد شهید و امور ایثارگران واگذار گردید.

ارکان بنیاد عبارتند از: هیات امنا، رییس بنیاد و حسابرس و بازرس (رکن نظارتی)

کارکردها و فعالیت های بنیاد

در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، بخشی از توان بنیاد مستضعفان در جهت کمک به جنگ زدگان و آوارگان جانبازان و آزادگان هزینه می شد. همچنین در فروردین 1365 از سوی امام خمینی(ره)، بنیاد موظف شد، علاوه بر رسیدگی به محرومان و مستضعفان، در امور فرهنگی خانواده های شهیدان و فرزندان شاهد مشارکت نماید. به دنبال تغییر نام بنیاد به بنیاد جانبازان در 1367، تمامی توانایی بنیاد در خدمت به جانبازان انقلاب اسلامی به کار گرفته شد.

سهم بنیاد در فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور قابل توجه است. تنوع، کیفیت، گستردگی و حجم فعالیت های بنیاد این امکان را به وجود آورده، که بتواند به گسترش روابط بازرگانی و حضور موثر در نمایشگاه های خارج از کشور و سرمایه گذاری ها و فعالیت های مشترک با دولت و بنگاه های ایرانی و خارجی صدور محصولات تولیدی و خدمات فنی بپردازد. علاوه بر اینها، مسئولیت کمک به محرومان در چارچوب بودجه مصوبه بنیاد در قالب طرح های عمرانی در مناطق محروم بر عهده بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی است.

در راستای تحقق یکی از اهداف اصلی بنیاد، مبنی بر کاهش محرومیت و فقر از جامعه اسلامی، بخش مهمی از فعالیت های این نهاد در دهه 1380 به این کار اختصاص یافته است. اجرای طرح های زیربنایی بخش دیگری از فعالیت های بنیاد در زمینه ی محرومیت زدایی بوده است. از جمله مهم ترین بخش این طرح ها، ساخت دانشکده و خوابگاه های دانشجویی در مناطق محروم می باشد.

بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی در مجموع حدود 150 شرکت و بنگاه وابسته به خود دارد که مهمترین آنها شرکت نفت بهران، شرکت سیمان تهران، بانک سینا، شرکت زمزم، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران و ... می باشد.

اکنون سهم بنیاد در فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور قابل توجه است. تنوع، کیفیت، گستردگی و حجم محصولات و فعالیت های بنیاد این امکان را به وجود آورده، که بتواند به توسعه روابط بازرگانی، مبادله ی تجربیات، حضور مؤثر در نمایشگاه های خارج از کشور و سرمایه گذاری ها و فعالیت های مشترک با دولت و مؤسسه های ایرانی و خارجی و صدور محصولات تولیدی و خدمات فنی بپردازد.

بنیاد دارای دو بخش اقتصادی و محرومان و مستضعفان است که وظایف آن به این شرح است:

الف) وظایف کلی در زمینه فعالیت های اقتصادی:

- تقویم و حفظ و اداره اموال و در صورت نیاز تبدیل آنها به دارایی های مولد.

- حفظ اشیاء، اسناد و مدارک‌ تاریخی و بهره‏برداری از آنها در جهت رشد فرهنگی‌ کشور.

- اداره بهینه‏ واحدهای‏ اقتصادی،‌ ادغام‏ و تبدیل‏ و توسعه‏ آنها با هدف حضور در صحنه‏های داخلی و بین‏المللی.

- توسعه توان اقتصادی بنیاد و نیز انجام فعالیت های تولیدی و خدماتی به منظور افزایش تولید ملی، کسب درآمد، توسعه فضای رقابتی و کمک به اجرای اهداف و سیاست های دولت جمهوری اسلامی ایران.

ب ) وظایف کلی کمک به محرومان:

- انجام فعالیت های امدادی و عام‏المنفعه به منظور کاهش محرومیت مستضعفان در چارچوب تدبیر ابلاغی مقام معظم رهبری.

روسای بنیاد از زمان تاسیس

رئیس بنیاد مستضعفان هر پنج سال یک بار توسط ولی فقیه منصوب می شود. علینقی خاموشی از 14 اسفند 1357 تا 26 شهریور 1359، محمدعلی رجایی از 26 شهریور 1359 تا 13 آذر 1360، میرحسین موسوی از 13 آذر 1360 تا 15 شهریور 1368، محسن رفیق دوست از 15 شهریور 1368 تا 31 تیر 1378، محمد فروزنده از 31 تیر 1378 تا 31 تیر 1393 و محمد سعیدی کیا از 31 تیرماه 1393 تا کنون روسای بنیاد را برعهده داشته اند.

محمد سعیدی کیا آخرین رئیس بنیاد مستضعفان است که حدود یک ماه قبل توسط رهبر معظم انقلاب به این سمت منصوب گردید. وی که دارای مدرک کارشناسی ارشد راه و ساختمان از دانشگاه امیرکبیر است، وزیر راه و ترابری دولت دوم دفاع مقدس و دولت اول سازندگی بوده است. وی همچنین در دولت اول اصلاحات نیز وزیر جهاد سازندگی بود. سعیدی کیا در دولت نهم نیز وزیر مسکن و شهرسازی بود. وی در انتخابات ریاست جمهوری سال 92 نیز نام نویسی کرد که البته از سوی شورای نگهبان جزء عدم احراز صلاحیت ها قرار گرفت. در مهر ماه سال گذشته ترکان، مشاور رئیس‌جمهور و دبیر شورای هماهنگی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی دولت حسن روحانی، طی حکمی سعیدی‌کیا را به عنوان قائم مقام و معاون هماهنگی امور مناطق آزاد و ویژه اقتصادی منصوب کرد.  

رهبر معظم انقلاب در حکم خود خطاب به سعیدی کیا آورده اند: «با انقضاء مدت مسئولیت تمدید شده‌ی جناب آقای مهندس محمد فروزنده در بنیاد مستضعفان و با تشکر و تقدیر فراوان از زحمات و تلاش های مستمر و ارزشمند ایشان در انسجام و انضباط و اصلاح آن بنیاد و ارتقاء بهره‌وری و ظرفیت آن در طول پانزده سال گذشته، جنابعالی را برای مدت پنج سال به ریاست بنیاد مستضعفان منصوب می‌کنم.

امیدوارم با تعهد و مدیریت و امانت و پشتکاری که در جنابعالی مشهود است، بتوانید با حفظ و استفاده بهینه از این مجموعه و بهره‌گیری از تمامی توان و امکانات موجود که متعلق به بیت المال کشور است، در چارچوب سیاست‌های کلی نظام و دستور العملهای ابلاغی در خدمت بایسته و شایسته به محرومان و مستضعفان و ارتقاء سطح زندگی مادی و معنوی آنان و تحقق اهداف عالیه بنیاد موفق باشید و توفیق الهی شامل حال شما باشد.»

حجت‌الاسلام محمدی گلپایگانی رئیس دفتر مقام معظم رهبری در مراسم معارفه رئیس بنیاد مستضعفان، در رابطه باتوصیه های رهبر انقلاب به رئیس جدید بنیاد می گوید: در روزی که آقای سعیدی کیا خدمت آقا رسید، جمله ای آقا فرمودند. زمانی این بنیاد 1.5 میلیارد تومان درآمد نداشت و باید دولت 2.5 میلیارد تومان کمک می کرد. مسئولیت را به رفیق دوست واگذار کردم و در دوران فعالیتش درآمد بنیاد را به 60 تا 70 میلیارد تومان رساند. آنچه را گرفت با آنچه تحویل داد زمین تا آسمان تفاوت داشت. پس از آن آقای فروزنده بنیاد را تحویل گرفت و به توصیه های ناحق احدی گوش نکرد. بنیاد مستضعفان نهادی مادی پولساز است و پول و مال هم پسندیده است. آقای فروزنده به حرف کسی که بخواهد باند بازی کند گوش نکرد. وی با اشاره به این که این روش گلایه های فراوانی را به دنبال داشت، گفت: اما آقا واقف بودند به این مسائل و به این حرفها توجهی نداشتند.این روش گلایه های فراوانی را به دنبال داشت اما آقا واقف بودند به این مسائل و به این حرفها توجهی نداشتند.

رئیس دفتر مقام معظم رهبری در ادامه با بیان این که آقای سعیدی کیا به معنای واقعی کلمه مقلد رهبر معظم انقلاب است، گفت: در حادثه غم بار زلزله بم می دیدم آقای سعیدی کیا با افراد زلزله زده با چه محبت پدرانه آنچه از دستش بر می آمد انجام داد.

محمدی گلپایگانی با بیان این که آقای فروزنده و آقای سعیدی کیا پرونده درخشانی دارند، افزود: حضرت آقا فرمودند ما از آقای فروزنده ناراضی نیستیم بلکه بنیاد را نجات داد، همچنان که رفیق دوست بنیاد را نجات داد. هیچگونه شکایت و گزارش نسبت به ایشان و نزدیکانش مطلقا نداریم. وی خطاب به فروزنده گفت: این فرمایشات رهبر معظم انقلاب برای شما افتخار است.  حضرت آقا فرمودند حرف اصلی ام این است که جنابعالی بنیاد را از بنگاه اقتصادی افزایش دهید و به یک بنیاد مستضعفان به تمام معنا تبدیل کنید. بنیاد باید در خدمت مستضعفان باشد. حضرت آقا تاکید کردند بورکراسی عریض و طویل را اصلاح کنید. من شما را به معنای واقعی کلمه مدیر جهادی می دانم و بدون هیچ ملاحظه ای مدیریت جهادی را اجرا کنید. سرمایه ها را برای مستضعفان بفروشید و کار را به عناصر ارزشی بسپارید.