خانه اسماعیل بیگ اردبیل یادگار حرکت ملی مشروطه / میراثی که نیازمند احیاست

به گزارش تسنیم از اردبیل، خانه های مشروطه همواره تاریخ زنده عصر آزادی خواهی و مبارزه با بیگانگان و در اصل قسمتی از فرهنگ و تاریخ کشورمان است حفاظت و تقویت جریان حیات به آنها همان صیانت از فرهنگ ایثار و مقاومت مردم این مرز و بوم محسوب می شود.

از آنجا که خطه اردبیل به عنوان هسته اصلی مبارزات مشروطه کشور سهم مهمی در جریان مشروطیت داشته است و از طرفی به دلیل ظهور شاه اسماعیل صفوی در این خطه مهد شیعه و پایتخت معنوی کشور محسوب می شود معرفی این تاریخ ارزشمند به نسل امروز و آینده در قالب موزه خانه مشروطه و ارائه اسناد و آثار موجود ضروری به نظر می رسد.

این روزها در اردبیل برخی محافل و جلسات به این مهم اختصاص یافته است اما اینکه تا چه حدی مثمر ثمر واقع شوند موضوعی است که نیاز به بحث و پیگیری دارد.

تاریخ مشروطیت اردبیل احیا می شود

طاھر شریفی، معاون سیاسی امنیتی استانداری اردبیل نیز در جلسه ای و در گفت و گو با خبرنگاران تأکید کرد: به دلیل جایگاه آذربایجان در شکل گیری قیام مشروطه نقش اردبیل در این برهه تاریخی باید احیا شود.

شریفی مطالعات پژوهشگران در خصوص جمع آوری اسناد مشروطه را حرکتی مثبت و ضروری خواند و افزود: مجاهدین اردبیلی کمتر از مجاهدین تبریز رشادت نداشتند و احیای این واقعیت تاریخی بر عهده محققان است.

وی با بیان ضرورت حمایت از چاپ آثار برجسته و تدوین آثار تاریخی شاخص زمان مشروطه, تصریح کرد: استانداری اردبیل نیز حامی این حرکت بوده و باید بتوان اطلاعات درستی از تاریخ گذشته این شهر برای آیندگان به یادگار گذاشت.

در چند قدمی کوچه اسماعیل بیگ اردبیل خانه ای تاریخی با همین عنوان قرار دارد که با معماری چشم نواز در هر گوشه و کنارش بازگوی خاطرات دوران باشکوه آزادی خواهی و نهصت مشروطه است این خانه بعد از سالها فراموشی تنها نیازمند توجه و همت بلند مسئولان فرهنگ دوست در احیاء و مرمت آن است.

موزه خانه مشروطه در اردبیل راه اندازی می شود

صدیف بدری شهردار اردبیل نیز در جلسه شورای شهر اردبیل از راه اندازی موزه تاریخ اردبیل در خانه مشروطه خبر داد و گفت: این موزه در قدیمی ترین خانه اردبیل ملقب به خانه مشروطه راه اندازی می شود تا آثار گران سنگ تاریخی و فرهنگی اردبیل در آنجا نگه داری شود.

وی با بیان اینکه کار تملک خانه تاریخی مشروطه با اعتباری بالغ بر 1 میلیارد تومان در حال پیگیری است، افزود: شهرداری بعد از تملک و مرمت آن را در اختیار میراث فرهنگی قرار می دهد تا به تدریج بتوان خانه مشروطه ای در شان مردم اردبیل ایجاد کرد.

خرید خانه مشروطه به تعلیق افتاد

اما شهردار اردبیل با وجود این موارد مطرح شده در گفت و گو با خبرنگار تسنیم گفت: شهرداری اردبیل، در این زمینه رایزنی های لازم را انجام داده بود اما با مخالفت شورای شهر خرید این خانه تاریخی به حالت تعلیق در آمد.

ذکی‌الله خوشبخت رئیس شورای شهر اردبیل نیز در گفت و گو با خبرنگار تسنیم، احیای این خانه را ارزشمند خواند وبیان کرد: خارج از ارزش تاریخی و فرهنگی ویژگی ها و شاخصه های این بنا برای ما مبهم است و کارایی آن برای شورای شهر و شهرداری بعد از خرید و مالک شدن مشخص نیست.

وی تصریح کرد: باید مشخصات این خانه تاریخی از جمله مساحت عرصه و عیانی آن برای اعضای شورای شهر مشخص شود تا بدانیم که ما چه بنایی را می‌خریم و می‌خواهیم چه تحولی را در آن ایجاد کنیم.

دلیل خرید بنای مشروطه برای شواری شهر مبهم است

خوشبخت بیان کرد: لزومی ندارد که ما سرمایه خود را در خرید این بناها متمرکز کنیم در حالی که دستگاه‌های مرتبط نظیر میراث فرهنگی به راحتی می‌توانند با خرید و تملک این خانه‌های تاریخی و بازسازی آنها از آن بهتر استفاده کنند تا اینکه شهرداری بخواهد تزئینی و دکوری آن را حفظ کند.

وی افزود: خرید این ملک آن هم با صرف هزینه 3 میلیارد تومان در این وضیعت رکود که حتی در پرداخت حقوق پرسنل خود دچار مشکل هستیم سودی برای شواری شهر ندارد.

 حسین افسانه نایب رئیس سابق شورای شهر اردبیل در گفت و گو با خبرنگار تسنیم ضمن اعلام مخالفت خود گفت: خرید این خانه تاریخی میلیاردها تومان هزینه می خواهد و با این شرایط درآمدی خرید آن به صلاح شهرداری اردبیل نیست چرا که خارج از برنامه‌های تعریف شده سالیانه است.

وی اظهار کرد: خرید خانه‌های قدیمی که دارای ارزش تاریخی و فرهنگی هستند، باید با بودجه دولتی خریداری و توسط میراث فرهنگی مرمت شده و بهره‌برداری برسد این سازمان باید معلوم کند چرا این کار را انجام نمی‌دهد و از شهرداری می‌خواهد خانه‌های تاریخی را خریده و روی آن سرمایه‌گذاری کند.

افسانه افزود: تجربه نشان داده که میراث فرهنگی در مرمت و بازسازی این بناها همکاری خوبی را انجام نمی‌دهد که نمونه آن خانه تاریخی خریداری شده در سال گذشته است که همچنان به وضعیت نامناسب و بلاتکلیف باقی مانده است.

شورای شهر خود را گرفتار بناهای دارای ورثه نمی کند

وی با اشاره به ویژگی خانه مشروطه و اهمیت تاریخی آن، تصریح کرد: ما نباید خودمان را گرفتار چنین بناهایی بکنیم که دارای ورثه بسیار زیاد و متعددی است که تملک آن می‌تواند مشکلات حقوقی بسیاری را به دنبال داشته باشد.

عضو شورای شهر اردبیل بیان کرد: خرید خانه‌های تاریخی برای شهرداری و مجموعه پرتلاش با هدف بهره‌برداری از آنها با کاربری‌های مشخص مفید و ثمربخش به نظر نمی‌رسد.

سالار شاکر نایب رئیس شورای شهر اردبیل نیز ضمن موافقت خرید این خانه به صورت اقساط تشریح کرد: میراث فرهنگی در قالب تفاهم‌نامه‌ای متعهد می‌شود که مرمت این خانه را بعد از خرید شهرداری بر عهده بگیرد که انجام آن بعید به نظر می‌رسد.

وی بیان کرد: ضرورت دارد یک مکان مناسب برای اجرای برنامه‌های فرهنگی و هنری در داخل شهر تدارک دیده شود و این کار چه بهتر است که در خانه‌های تاریخی انجام شده باشد.

اما رئیس کمیته حفظ آثار و میراث فرهنگی سازمان نظام مهندسی استان اردبیل در گفت و گو با خبرنگار تسنیم با اشاره به موارد قابل تاملی اظهار کرد: بنای خانه مشروطه اردبیل جدا از بحث ارزش تاریخی دارای نمایی کاملا منحصر به فرد است که می توان با تلفیق معماری شرقی یک مدل جهانی باشد که ارزش شناسایی و بازیافت دارد.

بناهای قدیم اردبیل در معرض تخریب هستند

سعید فیوضات با بیان اینکه این کمیته با هدف حفظ و احیای هنر معماری سنتی و اسلامی اقدام به شناخت شاخصه های معماری شهر و بازیافت آن کرده است، افزود: اولین گام ما استخراج شاخصه های معماری ساختمان های قدیمی شهر است که متاسفانه وقتی این شاخص ها را شناسایی می کنیم این بناها یا در حال تخریب هستند و یا به طور کلی تخریب شده اند که خانه مشروطه نیز جزو آنها است.

وی بیان کرد: در بحث تاریخی، اردبیل نقش مهمی در مشروطیت دارد حتی به گفته مورخان وقتی تبریز در محاصره قشون دولتی و بیگانگان بود اردبیلی ها حلقه محاصره را شکسته و مردم را از قحطی و گرسنگی و آتش و خون نجات دادند.

اردبیل نیازمند یادمان تاریخ مشروطیت است

مهندس ارشد سازمان نظام مهندسی استان اردبیل افزود: اردبیل با وجود سوابق درخشانی که تحت رهبری روحانیت شیعه در نهصت مشروطه دارد دارای هیچ یادمانی نیست در حالیکه در استان های مجاور همچون رشت، تبریز و اصفهان خانه های مشروطه توسط شهرداری و شورای شهر خریداری و توسط میراث فرهنگی مرمت و تبدیل به بناهای ارزشمند شده است.

وی با بیان اینکه در اردبیل حوادث با شکوه مشروطه در سه خانه تاریخی رضا زاده، خانه اربابی و اسماعیل بیگ به وقوع پیوسته است تصریح کرد: خانه رضا زاده اکنون به عنوان موزه شهداست و خانه اربابی متاسفانه به طور کلی تخریب شده و اکنون تنها خانه ای که ارزش خانه مشروطه شدن را دارد خانه اسماعیل بیگ است که باید قبل از تخریب کامل آن اقدامات اساسی انجام شود.

این محقق و کارشناس حوزه معماری با اشاره به سابقه تاریخی خانه اسماعیل بیگ گفت: این خانه قاجاری خانه کاردار فرهنگی سفیر روس در اردبیل به نام "مرحوم اسماعیل بیگ شیروانی" متوفی 1333 قمری است. وی تاجر نامی بود و در جریان قحطی 1327 قمری نقشی اساسی در تامین معیشت مردم اردبیل داشت و به نوشته باباصفری در کتاب اردبیل در گذرگاه تاریخ در واقعه مشروطیت وی به حمایت از مبارزان مشروطه خواه برخاسته و بسیاری از جلسات مهم مجاهدان در این خانه برگزار می شد.

فیوضات افزود: در محله ابراهیم آباد اردبیل یک بیدقی از وی به یادگار مانده است که نوشته " وقف مرحوم تاجر اسماعیل بیگ شیروانی" 1334 قمری"  که بعد از ایشان این عمارت تبدیل به مدرسه به نام امیر معزی گردید و تا دهه 1340 به عنوان مدرسه استفاده می شد این بنا دارای سردری ارزشمندی بود ولی متاسفانه در خیابان کشی سال 1382 تخریب شد.

وی تصریح کرد: تاریخ شفاهی و تاریخ توصیفی خاطرات بزرگان نیز گویای این مطلب است که باباخان سردارمشروطیت اردبیل در میدان توحید فعلی توسط مخالفان مشروطه مجروح می شود و سه روز با حمایت اسماعیل بیگ در این خانه مداوامی شود.

تاریخ و هویت یک ملت زر خرید نمی شود

رئیس کمیته حفظ آثار و میراث فرهنگی سازمان نظام مهندسی افزود: از طرفی اسناد و خاطرات موجود از آن دوره که توسط احمد کسروی رئیس فرهنگ وقت اردبیل به تبریز انتقال یافته نشان می دهد اردبیل خواستگاه مشروطیت است و برای بازیافت و هویت و ارزش تاریخی این منطقه باید بیش از این تلاش کرد.

وی بیان کرد: خانه اسماعیل بیگ به دلیل نزدیکی به بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی و قرار گرفتن آن در جای مناسب شهر برخلاف خانه مشروطه شهرهای دیگر که در کوچه پس کوچه هستند، قابلیت جذب گردشگر را دارد و نباید این فرصت استثنایی را از دست داد.

وی تصریح کرد: امید است در این برهه تاریخی آنهایی که می خواهند به اردبیل خدمت کنند بدانند تجدید خاطرات مجاهدت های مردم شیعه اردبیل در نهصت مشروطه در قالب یک ساختمان قدیمی نمی گنجد این بنا نمادی برای استیفای حق این مردم دلاور و قهرمان و ایثارگری هایشان در راه اسلام و کشور ایران است.

فیوضات اظهار کرد: آنهایی که با این موضوع از باب مسائل مالی برخورد می کنند توجه داشته باشند که تاریخ و هویت یک ملت به ویژه مرکز ظهور تشیع زر خرید نمی شود بلکه با همکاری و تعاون احیا و حفظ می شود.

وی افزود: در آخرین جلسه ای که با حضور مسئولان در رابطه با این خانه برگزار شد، گزارش وضعیت موجود و اهمیت آن ارائه شده است که امید است نتیجه گزارش ها باعث همدلی و ایجاد وحدت رویه برای حل مشکل منجر شود.

خانه مشروطه اردبیل گنجینه ای در حال فرسایش

اما بررسی نمای اصلی این ساختمان از معماری بی نظیر در آن بنا سخن می گوید که در طول زمان به دلیل بی توجهی دچار آسیب و تخریب شده است در بخش هایی از مقاله ای که درباره این ساختمان به تهیه کنندگی سعید فیوضات، نوشین پیشکار و علی فیوضات برای نخستین بار در اختیار این خبرگزاری قرار گرفته آمده است: نمای اصلی خانه اسماعیل بیگ رو به جنوب است تا در اقلیم سرد اردبیل به اندازه کافی نور دریافت کند و در پشت پنجره از لنگه درهای چوبی استفاده شده تا داخل بنا از سرمای شدید در امان باشد. عرض پنجره های رو به جنوب بزرگ در نظر گرفته شده تا بیشترین انرژی خورشید را در زمستان دریافت کند.

در این ساختمان از ارسی استفاده شده و این ارسی پنجره مشبکی است که به جای گشتن روی پاشنه گرد، بالا می رود و در محفظه ای که در نظر گرفته شده جای می گیرد. ارسی به طور معمول در اشکوب کوشک ها و پیشانی و رواق ساختمان های سردسیری دیده می شود.

نقش شبکه ای ارسی معمولاً مانند پنجره و روزنه های چوبی است. ارسی سازی از هنرهایی است که رو به فراموشی نهاده و هنرمندان ارسی ساز که تعداد آنها از انگشتان دست تجاوز نمی کند در و پنجره های مشبک با شیشه های رنگی این بنا در عین حال که حفاظ مناسبی در برابر آفتاب گرم و تابان ایران به حساب می آید، نور را در رنگ های متنوع و متعدد منعکس می کنند که این تنوع جلوه ای خاص به تزئینات وابسته به بنا می بخشد.

قدیمی ترین آثار ارسی سازی در ایران به عصر صفویه برمی گردد که در نقاط مختلف کشور و در بناهای مربوط به این عصر دیده شده است، ارسی سازی پس از تلفیق با هنر قواره بری که در عصر قاجار اتفاق می افتد اوج و عظمتی دو چندان می یابد.

متاسفانه این گونه هنرها با ورود آهن رو به نابودی گذاشته وگستردگی پیشین خود را از دست داده اند. در بنای مشروطه اردبیل نیز ارسی های بسیار زیبایی وجود دارد که مرمت و نگهداری آنها وظیفه امروز ماست.

قدمت خانه مشروطه در دل پنجره های چوبی

پنجره های این بنا از قدمت زیادی برخوردار است در قدیم معماری پنجره نشان دهنده قدرت و مقام صاحب آن خانه بود و عموما از چوب ساخته می شدند و با مواد تزیینی مثل زر و سیم و عاج زیباتر می شد.

در این ساختمان پشت پنجره از لنگه درهای چوبی استفاده شده تا داخل بنا از سرمای شدید در امان باشد شکل مستطیل پنجره های ساختمان بسیار نزدیک به مستطیل طلایی بوده که این امر نشان دهنده دقت و ذوق سرشار معمار این بناست. از طرفی هدف معمار ایجاد چشم اندازی وسیع توسط پنجره ها می باشد.

تزیینات نمای خانه مشروطه اردبیل

در ساختمان مشروطه اردبیل طرح های هندسی بسیار زیبایی در نمای اصلی ساخنمان وجود دارد که برای شناخت منبع الهام معمار نیاز به تحقیقات بیشتری است. این طرح ها در قالب ترکیب دلنشین از تقارن و پیوسته بودن عناصر بیان می شوند، این هندسه یکپارچه پویا با شناخت استادانه رنگ ها و اعمال سایه روشن های مختلف در  جهت خلق استادانه طرحی یک پارچه و متعادل از لحاظ بصری به کار گرفته شده است.

درخشش طرح های گلواره ای در بنای مشروطه

به طور معمول استاد هنرمند ایرانی طبیعت را با مهارت هنری خویش با استفاده از تزیین اشیاء و ساختمان با گل و درخت زنده می کند در ساختمان مورد بررسی نیز معمار از طرح های گلواره ای به صورت سه بعدی  و بسیار زیبا استفاده کرده است.

سقف شیروانی معرف سازه زیبای خانه

در ورودی اصلی این خانه عقب رفتگی در مرکز بنا وجود دارد که سقف این قسمت به صورت شیروانی پوشیده شده شاید علت انتخاب این نوع سقف زیبایی، سبکی و یا وزن کم این نوع سقف باشد, از طرفی دو ستون در زیر این سقف قرار گرفته شده که به نظر می رسد ستون های اصلی نبوده و بعد از خرابی ستون های اصلی به جای این ستون ها قرار گرفته اند زیرا بعید به نظر می رسد که معمار با آن همه ذوق که در طرح های گلواره ای سه بعدی نما ساخته است نسبت به ستون ها که بیشتر از آنها در دید است بی تفاوت باشد.

در این بنا بر روی ستون های چوبی تعداد زیادی میخ کوبیده اند که به احتمال زیاد این میخ ها برای افزایش گیرداری مصالح با ستون های چوبی بوده است که از ویژگی های بسیار جالب این بنا می باشد, به حداقل رساندن میزان تعویض هوای داخلی و تهویه طبیعی و در نتیجه، جلوگیری از ایجاد سوز در داخل و خروج حرارت داخلی به خارج از ساختمان، بازسازی این را بنا در حالت کنونی مقدور ساخته و ضروری است قبل از اینکه این بنا نیز به خاطره مردم شهر تبدیل گردد مرمت و احیا شود.

با همه این اوصاف خانه مشروطه اردبیل همچون سایر بناهای ارزشمند ریشه تحولات زندگی امروز ما را به نمایش گذاشته و در آن خاطرات شکل گیری و برپایی مبارزات مختلف مردم و علما با حاکمان، و مقابله با ظالمان و ستمگران زمانه به رهبری بزرگمردان و مردم متعهد و انقلابی را در صد سال اخیر می توان دید پس ضروری است قبل از اینکه کاملا از بین برود با وحدت و همدلی از تخریب کامل آن جلوگیری کنیم تا شرمنده آیندگان نشویم.

در سطح استان اردبیل خانه های بسیاری همچون خانه خانقاهی، اربابی، حمام وکیل، حمام منصوری و خانه های تخریبی شهیدگاه و غیره وجود داشته یا دارند که به طور کلی تخریب و یا در معرض آسیب جدی هستند و مردم این خطه از سازمان هایی چون میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی که وظیفه احیاء و مرمت این بناها را بیش از سایر دستگاه ها بر عهده دارد انتظار دارند با توجه جدی در حفظ این آثار بکوشند.

قابل ذکر است تلاش های خبرگزاری تسنیم جهت دریافت نظر مسئولان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تاکنون بی نتیجه ماند که امید است در آینده گفته های آنها نیز درج شود.

گزارش: خدیجه سلمانی

انتهای پیام/ ب