درس اخلاق برای نفت

قضیه •جناب بیژن نامدار زنگنه، وزیر محترم نفت در پاسخ به این پرسش که "آیا می‌دانید در یک سال اخیر در صنعت نفت به طور متوسط، روزانه، بیش از یک مدیر تغییر کرده است؟" فرمودند: "حالا به فرض این‌که روزی یک مدیر هم تغییر کرده باشد، یک گروه از افرادی که صلاحیت نداشته و بدون بلیت سوار اتوبوس شدند را عوض کرده، و افراد با صلاحیت را جایگزین کردیم. مگر قرار است وقتی افراد بی‌سواد و ناتوان که در شلوغی و هرج و مرج، جایی را گرفتند تا ابد آن‌جا بمانند. آن‌ها باید جای خود را به افراد با صلاحیت تحویل دهند. وقتی در مجلس بودم تعهد کردم که نفت توسط نفتی‌ها اداره شود، و همین کار را نیز انجام دادم. هر روز یکی از بیرون نفت اتفاقی می‌آمد و رئیس نفت می‌شد، و بعد، تمام دوستانش را دور خودش جمع می‌کرد، این گونه که نمی‌شود زندگی کرد. امروز، فردی مدیریت می‌کند که سابقه دارد، نه این‌که یک تعداد گروهبان جای بالاتر از خود بنشینند".

• صرف نظر از این که بررسی تفصیلی خبرگزاری تسنیم، در مورد هفتاد و چهار مدیر ارشد برکنار شده وزارت نفت نشان می‌دهد که آن‌ها، حایز مدارک دانشگاهی یا تجربیات قابل اعتنا در بخش نفت بوده‌اند، اما مسئله ما با تکرار مکرر این لحن غیر اخلاقی از سوی وزیری است که اخیراً و در هفته دولت، به عنوان یکی از سه وزیر برتر کابینه، جای وزیر نیرو که بحران آب را کنترل کرد، یا وزیر اقتصاد که به گفته رئیس جمهور کشور را از تورم و سپس رکود عبور داد را گرفته است. این، در حالی است که وزیر نفت فروش نفت ایران را افزایش چندانی نداد، و در عوض واردات بنزین را به طرز هولناکی افزود. با همه این احوال، او به جای وزیران دیگر، لقب وزیر برتر کابینه را از رئیس جمهور گرفت. از روز رأی اعتماد که او از سوی نماینده معتبر مجلس، دکتر احمد توکلی به "دروغ+قسم جلاله دروغ" متهم گردید و در مقابل این اتهام آقای روحانی سکوت تأیید آمیزی داشت، این خرج شدن رئیس جمهور به پای وزیر نفتی آغاز شد و تا هم اکنون که  این بیانات غیر اخلاقی وزیر ابراز شده، استمرار داشته است.

• به نظر می‌رسد که ‌جناب بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت، بیش از آن که یک معضل نفتی باشد، یک معضل اخلاقی برای سیاست کشور است.

تبدیل قضیه به سئوال علمی

• در بدو امر، به نظر می‌رسید که چیزی شبیه یک محرک فیزیکی همه‌گیر، موجب عصبی شدن همه و از جمله نخبگان سیاسی شده است که در نهایت باعث ادای این نحو بیانات می‌شود. در مقابل دوربین‌ها از نخبگان سیاسی رفتارها و گفتارهایی سر می‌زند که مردم پیش از این، سراغ نداشتند. ولی مرور تاریخ مشروطه بدین سو، ما را متقاعد می‌کند که به رغم فضای نسبتاً مأنوس و مألوفی که ما از ابتدای انقلاب شاهدش بودیم و به آن عادت کردیم، مناقشات روشنفکری و طبقه متوسط شهری، مدام شدید و بی‌رحمانه بوده است، و این از تلاش‌ها و رقابت‌های آنان برای کسب موقعیت‌های اجتماعی برمی‌خیزد.در واقع، به نظر می‌رسد که در روابط بازاری اقتصاد مدرن، در روابط شهری، و در متن نظام سیاسی دموکراتیک که بر رقابت‌های نفع‌گرایانه و پرونده سازی‌ها و افشاگری‌ها و رقابت‌های کوبنده متکی هستند، ضعف و شکنندگی همبستگی اجتماعی، نهادینه شده است و کیفیت زندگی مدرن را به رغم برخورداری بیشتر، تنزل می‌بخشد.

بویژه، تحت تأثیر انقلاب ارتباطات، روابط و مناسبات اجتماعی مدرن، مبانی تاریخی همبستگی اجتماعی، یعنی، ارتباط مداوم، تنگاتنگ و چهره به چهره‌ افراد در جمع‌های به هم پیوسته‌ خرد و محدود را تا حد زیادی نابود ساخته است. رابطه‌ افراد با یکدیگر در بسیاری از زمینه‌ها حالتی کارکردی و در برخی دیگر، حالت تصادفی و موقت پیدا کرده است. فرد، دیگر با تمام وجود خود درگیر روابط خویش با دیگران نمی‌شود. در نتیجه، بین او و دیگران احساس همبستگی محکم و عمیق شکل نمی‌گیرد.

به سوی حل مسئله...

امام سید روح الله موسوی خمینی (رحمه الله علیه)، با توجه به تفسیری الهیاتی که از فطرت، اخلاق و حقوق انسانی دارند، جامعه اخلاقی و فاضل را جامعه‌ای فارغ از جنگ و تهاجم تلقی کرده، و قوه غضبیه را صرفاً ابزار دفاع می‌بیند، نه تهاجم به دیگران و خصوصاً برادران دینی."تهذیب"، "تهذیب"، "تهذیب"،...؛ این، بیان مکرر امام بود که همه به یاد داریم. امام، عمده‌ترین هدف در برنامه‌های حکومتی را ایجاد محیطی اخلاقی دانسته‌اند. در این محیط اخلاقی، زندگی اخلاقی هر انسان و جامعه‌ای، لزوماً بر پایه زندگی اخلاقی دیگران و اعتماد متقابل و ترک خیانت استوار است. اخلاق با ایجاد روحیه متعالی و ارزشمند در عرصه سیاست، از وقوع چالش‌ها، تعارضات و درگیری‌های اجتماعی، پیشگیری کرده، و با انتشار ارزش‌های انسانی در میان اعضای جامعه، تلاش می‌کند وفاق و همبستگی اجتماعی را افزایش دهد.

"تهذیب"، "تهذیب"، "تهذیب"،...؛
توجه به معنویات و کسب فضایلی مانند قناعت، برادری، پرهیز از تنگ‌نظری و افراط و تفریط، می‌تواند میزان اختلافات میان نخبگان این جامعه را کاهش دهد. از این منظر، امام (ره)، اخلاق را عامل وحدت در جوامع بشری دانسته است. امام خمینی تأکید می‌فرمایند که: "قیام برای منافع شخصی است که روح وحدت و برادری را در ملت اسلامی خفه کرده است" (امام خمینی، 1385، جلد 1: 22) "همه اختلافاتی که در بشر هست برای این است که تزکیه نشده است" (امام خمینی، 1385، جلد 14: 390).

"تهذیب"، "تهذیب"، "تهذیب"،...؛
از دیدگاه امام (ره)، سعادت، هدف مشترک اخلاق و سیاست است. سعادت از نظر امام، با تعالی عقل نظری و عقل عملی حاصل می‌شود. از این سو، اگر هر عقیده و عملی در هر حوزه‌ای که هست، دسترسی انسان را به سعادت نزدیک‌تر سازد، مطلوب شمرده می‌شود. امام در این زمینه می‌نویسند: "در حالی که جامعه‌ها از انسان‌ها تشکیل شده است که دارای بعد معنوی و روحی عرفانی هستند، اسلام در کنار مقررات اجتماعی، اقتصادی، و غیره به تربیت انسان بر اساس ایمان به خدا تکیه می‌کند" (امام خمینی، 1385، جلد 5: 410).

"تهذیب"، "تهذیب"، "تهذیب"،...؛
در اندیشه امام، برای یک سیاستمدار "تهذیب" و "تزکیه" مقدم بر تمام امور دانسته شده است، و انسان مهذب قادر به تأمین تمامی ابعاد سعادت برای کشور دانسته شده است (امام خمینی، 1385، جلد هفتم: 531). "تهذیب" نفس و تزکیه اخلاقی نه تنها باعث ضعف و سستی در انجام کارهای حرفه‌ای یک وزیر نفتی نمی‌گردد، بلکه خود ایجاد "اقتدار" می‌کند. این نکته که اخلاق مغایر با سیاست یک وزیر نفتی و رئیس جمهور حامی او نیست، بلکه خود اقتدار و نیرویی هم پایه قدرت حرفه‌ای سیاسی دارد.

انتهای پیام/