امسال باروری ابر‌ها را در تهران انجام می‌دهیم
خبرگزاری تسنیم: معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا گفت: امسال باروری ابر‌ها را در تهران انجام می‌دهیم.
به گزارش خبرگزاری تسنیم به نقل از وزارت نیرو، ایران درحالی هفتمین سال خشک‌سالی را پشت سر می‌گذارد که پیش از آن هم به‌دلیل قرار گرفتن در منطقه خشک و نیمه‌خشک، از منابع آبی کافی برخوردار نبوده است. اکنون افزون‌بر قرار گرفتن در منطقه خشک و نیمه‌خشک، وقوع پدیده تغییر اقلیم و عدم رعایت الگوی مصرف، کشور را با بحرانی روبه‌رو کرده که در سال‌های اخیر سابقه نداشته است؛ بحرانی که موجب شده است همه مسئولان و حتی رییس‌جمهوری و معاون اول وی شخصا آستین‌ها را بالا زده و موضوع را پیگیری کنند. این موضوع موجب شد که با "رحیم میدانی" معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا گفت‌وگویی انجام دهیم.
• منظور از بحران آب چیست؟
در سال‌جاری به‌دلیل مشکلاتی که در 12 شهر بزرگ کشور وجود داشت، موضوع بحران آب در جامعه، خیلی پررنگ شد. وقتی صحبت از بحران آب می‌شود، افکار عمومی جامعه به سمت جیره‌بندی آب شرب سوق پیدا می‌کنند؛ اما وقتی متخصصان صحبت از بحران آب می‌کنند، مفهوم آن غیر از مشکل آب شرب بوده و ریشه و علل آن متفاوت است. وقتی در کشوری بحران آب وجود داشته باشد، یکی از نمودهای بحران در آب شرب شهر‌ها و روستا‌ها ظاهر می‌شود و به همین جهت، حساسیت بیشتر مردم را در پی دارد.
• بین میزان آب تجدیدشونده و بحران آب چه رابطه‌ای وجود دارد؟
صحبت از بحران آب به این مفهوم است که هر کشوری مقدار آب تجدیدشونده مشخصی دارد و این آب نسبت به وسعت و جمعیت کشور محدود است. براساس آمار گذشته، ما 130 میلیارد مترمکعب آب تجدیدشونده داشتیم که این رقم به‌دلیل خشک‌سالی و تغییر اقلیم به 115 میلیارد مترمکعب آب تجدیدشونده کاهش یافته است. خشک‌سالی در طبیعت کشور ما بوده، هست و خواهد بود اما پدیده تغییر اقلیم اتفاق دیگری است که در کل جهان رخ داده و کشور ما نیز از آن متاثر شده است.
• سرانه آب تجدیدشونده چقدر است؟
اگر جمعیت امروز کشور را 75 میلیون نفر درنظر بگیریم، به‌ازای هر ایرانی سالانه 1530 مترمکعب آب تجدیدشونده وجود دارد. هنگامی که این رقم کمتر از 1700 مترمکعب باشد، کشور با تنش آبی مواجه می‌شود. با افزایش جمعیت به‌طور طبیعی این میزان بیشتر کاهش می‌یابد؛ درحالی که منابع تجدیدشونده ما ثابت بوده و ممکن است در‌‌نهایت با انجام طرح‌های نمک‌زدایی آب دریا، یکی دو میلیارد به منابع آبی خود اضافه کنیم. طبق آمار، هنگامی که این رقم به پایین‌تر از یک‌هزار مترمکعب برسد، کشور در شرایط کمبود آب یا تنش آبی مزمن قرار می‌گیرد و زیر 500 مترمکعب به معنی شرایط کمبود مطلق آب یا تنش آبی مطلق است.
• چه درصدی از منابع آب تجدیدپذیر را باید استفاده کنیم؟
اگر کشوری در شرایط اقلیمی ایران حداکثر 40 درصد از منابع آب را استفاده کند، در وضعیت عادی است و استفاده بیش از آن ما را وارد مرحله تنش آبی می‌کند. به‌طور طبیعی، 60 درصد باقی‌مانده منابع آب تجدیدپذیر سهم محیط زیست و اکوسیستم‌ها است و باید در اختیار طبیعت برای تغذیه سفره‌های زیرزمینی، حیات تالاب‌ها و رودخانه‌ها قرار گیرد. در شرایط کنونی، ما به جای 40 درصد، حدود 83 درصد از منابع آب تجدیدپذیر را مصرف کنیم.
اگر میزان مصرف آب تجدیدپذیر را با قبول برخی ریسک‌ها به‌دلیل قرار گرفتن کشور در منطقه خشک و نیمه‌خشک بین 50 تا 55 درصد بپذیریم، اکنون دست‌کم 28 درصد بیش از میزان معقول بر منابع آبی کشور بارگذاری می‌کنیم.
• هم‌اکنون از نظر منابع آبی در چه وضعیتی قرار داریم؟
با بررسی دو پدیده می‌توانیم بگوییم که هم‌اکنون چه وضعیت شکننده‌ای در منابع آبی کشور داریم. خشکی زاینده‌رود، خشکی تالاب‌ها و دریاچه‌ها مانند دریاچه ارومیه نمونه بارزی از این وضعیت است و ما را با این پرسش روبه‌رو می‌کند که آب این تالاب‌ها و رودخانه‌ها چه شده است؟ در پاسخ به این موضوع، باید عنوان کرد که ریشه این خشکی‌ها، استفاده از درصد بالایی از منابع آب تجدیدپذیر است.
در بررسی پدیده دوم باید به پدیده ارزشمندی به نام منابع آب زیرزمینی اشاره کرد. هم‌اکنون 54 درصد از نیازهای کشور از منابع زیرزمینی تامین می‌شود. منابع آب زیرزمینی نسبت به منابع آب سطحی فواید بسیاری دارد؛ چراکه این آب به‌وسیله طبیعت تغذیه و تصفیه می‌شود و بهترین و گوارا‌ترین آب محسوب می‌شود که در موارد زیادی کیفیتی همچون آب‌های معدنی به معنای عرفی کلمه دارد.
• منابع زیرزمینی چطور؟
در همین رابطه ما 609 محدوده مطالعاتی داریم که با اعمال وزن هر دشت می‌توان گفت 78 درصد از آنها در محدوده ممنوعه و بحرانی قرار دارند؛ یعنی بیش از ظرفیت سفره از آب آنها استفاده می‌شود. سفره‌های آب زیرزمینی ذخایر آبی تحت عنوان ذخایر استاتیک دارند که این ذخایر تجدیدپذیر نیست. در شرایط کنونی، میزان برداشت آب در 78 درصد از دشت‌ها بیش از تغذیه آنها به‌وسیله طبیعت است. هر سال بین پنج تا شش میلیارد مترمکعب آب اضافه از این دشت‌ها برداشت می‌شود که نتیجه آن کاهش سطح ایستایی و افزایش املاح آب بوده و ممکن است به جایی برسد که این آب حتی برای مصارف کشاورزی نیز مناسب نباشد. سازمان زمین‌شناسی هم به‌تازگی از پدیده فرونشست زمین به‌دلیل خالی شدن سفره‌های آب زیرزمینی گزارش‌هایی منتشر کرده است که درصورت وقوع، دیگر به حالت اولیه خود باز نمی‌گردد. فرونشست زمین افزون‌بر آسیب رساندن به زیرساخت‌ها، موجب کاهش ضریب ذخیره سفره‌ها نیز می‌شود.
• اهمیت سفره‌های زیرزمینی چقدر است؟
آمار‌ها نشان می‌دهد که در چند سال اخیر 110 میلیارد مترمکعب از ذخایر استاتیک برداشت کرده‌ایم. این وضعیت نشان می‌دهد که در کشور تعادل لازم بین منابع و مصارف آب نداریم. 61 درصد از مصارف آب شرب کشور از منابع زیرزمینی است و وقتی کمیت سفره‌های آبی را از دست بدهیم، خطر بزرگی متوجه کشور می‌شود. علت تاکید متخصصان آب بر استفاده از منابع آبی در حد مجاز، مورد توجه قرار دادن اصول توسعه پایدار است.
عمده مصرف منابع آب کشور با میزان 92 درصد در بخش کشاورزی است و تنها هشت درصد از منابع آبی به مصرف شرب و صنعت و بهداشت می‌رسد.
• برای عبور از بحران در تابستان امسال چه اقدام‌هایی انجام شده است؟
یکی از اقدام‌های سال‌جاری برای عبور از بحران، اجاره چاه‌های کشاورزی از کشاورزان بوده و وزارت نیرو مابه‌ازای حق‌آبه کشاورزان را به نفع شرب خریداری کرده است. در برخی از مکان‌ها با وجود از رمق افتادن سفره آب‌های زیرزمینی، به حفر چاه‌هایی برای تامین آب شرب اقدام شده است. اقدام‌های دیگری نظیر تعدیل فشار شبکه و ایجاد رینگ‌هایی جهت انتقال آب از یک ناحیه از شهر به ناحیه دیگر انجام شده است ضمن آنکه در خیلی از شهر‌ها مردم جهت مدیریت مصرف آب همکاری لازم را داشتند. در شهرهایی مثل کرمان مردم متحمل سختی‌هایی شدند. راه‌حل ریشه‌ای بحران در کشور، کاهش مصرف آب به میزان 28 درصد از منابع آب تجدیدشونده است که عمده این کاهش باید در بخش کشاورزی صورت گیرد؛ اگرچه بخش شرب و صنعت نیز جای صرفه‌جویی مناسبی دارد.
راه‌های مطلوبی برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی وجود دارد، بدون اینکه لطمه‌ای به معیشت کشاورز و تولید کشاورزی وارد شود؛ به‌طوری که با به‌کارگیری این راه‌ها مصرف آب در بخش کشاورزی را می‌توان حتی به یک‌دهم مصرف کنونی آب کشاورزی کاهش داد؛ همان‌طور که در یک نمونه پایلوت در استان اصفهان این اتفاق افتاده است.
• بازده آبیاری در بخش کشاورزی چقدر است؟
هم‌اکنون تولید محصول خشک ما، به‌ازای هر مترمکعب آب 900 گرم (مطابق آمار وزارت جهادکشاورزی) است؛ درحالی که در برخی از کشور‌ها با هر مترمکعب آب دو تا 2.5 کیلوگرم محصول برداشت می‌کنند که این موضوع با ارتقای بازده آبیاری و کشاورزی قابل تحقق است.
کشور ما کشور کم‌آبی است؛ 85 درصد از وسعت کشور ما در اقلیم خشک و نیمه‌خشک و فراخشک است و 46 درصد جمعیت ما در این منطقه مستقر شده‌اند. 15 درصد از منابع تجدیدپذیر در حوزه فلات مرکزی قرار دارد که 50 درصد وسعت کشور است.
• مدیریت آب کشور چقدر به موضوع واردات آب برای عبور از بحران فکر می‌کند؟
برخی کماکان فکر می‌کنند که حل بحران آب در گرو واردات آب است. واردات آب مسایل فنی، اقتصادی و امنیتی فراوان دارد که اکنون در حال مطالعه است اما این موضوع راه‌حل قطعی نیست. تنها راه‌حل عبور از بحران آب، مدیریت، افزایش بهره‌وری آب و رعایت الگوهای کشت متناسب با هر منطقه است تا محیط زیست پایدار و سالم داشته باشیم و بتوانیم امنیت غذایی خود را تامین کنیم.
• طرح‌های سازه‌ای به‌عنوان یکی از گزینه‌های مدیریت منابع آبی چقدر برای وزارت نیرو اهمیت دارد؟
یکی از پایه‌های مدیریت منابع آب، مهار و تنظیم آب و احداث تاسیسات آبی است. در سال‌جاری هشت‌هزار میلیارد تومان اعتبار برای طرح‌های سازه‌ای وزارت نیرو در بخش آب هزینه خواهیم کرد. وظیفه مدیران آب فقط ساخت‌وساز نیست و همه ما باید به تمامی اصول توسعه پایدار اهمیت دهیم. ما باید به تخصیص منابع و فرهنگ‌سازی توجه کنیم و طوری عمل کنیم که متخصصان مستقل آب کشور بر عملکرد ما صحه بگذارند.
• تهران نیز از بحران آب در امان نمانده است. در تابستان برای عبور از بحران آب تهران چه اقدام‌هایی انجام شده است؟
جابجایی مصارف شرب به جای کشاورزی، تنظیم فشار، اقدام‌های فرهنگی، انتقال آب از نقاط مختلف شهر تهران و حفر چاه در مناطق مجاز تنها بخشی از اقدام‌های انجام‌شده برای عبور از بحران آب تهران است. در شرایط کنونی، سامانه شرق ما یعنی سدهای لار و لتیان وضعیت مناسبی ندارند. اصولا فصل پاییز فصل بارندگی است و سازمان هوا‌شناسی وضعیت بارش را نرمال پیش‌بینی کرده است و امیدواریم به اندازه میانگین درازمدت بارش در پاییز داشته باشیم.
وزیر نیرو نیز دستور اکید داده است که امسال به‌طور جدی و اولویت‌دار فعالیت باروری ابر‌ها را در استان تهران انجام دهیم. لیکن چه سال پرآب و یا کم‌آب داشته باشیم، مردم باید همواره اصل صرفه‌جویی و مصرف بهینه را مدنظر داشته باشند. اگر از امروز مصرف را کاهش دهیم، می‌توانیم از بحران آب به‌نحو مطلوبی عبور کنیم.
• وضعیت منابع آب را در پاییز چگونه ارزیابی می‌کنید؟
اگر با سناریوی بدبینانه وارد پاییز شویم، وضعیت خوبی نداریم و ما به همین منظور نشست‌های مدیریت بحران را از 18 شهریورماه آغاز کرده‌ایم. اکنون به جد و به‌صورت شبانه‌روزی در تلاش هستیم سد ماملو را به‌سرعت وارد مدار بهره‌برداری کنیم و براساس وعده‌ای که شرکت آب و فاضلاب استان تهران داده است، این سد تا اواخر مهرماه وارد مدار می‌شود.
• سخن آخر...
با توجه به شرایط بحرانی منابع آب کشور و افزایش مصرف آب، مجموعه اقدام‌هایی که انجام می‌دهیم، بدون مشارکت مردم و صرفه‌جویی در مصرف آب نمی‌تواند مشکلات کشور را حل و عبور از بحران را میسر کند. همچنین برای رعایت اعتدال در مصرف و جلوگیری از هدررفت آب، به‌دنبال این هستیم که مجوزهای لازم برای افزایش تعرفه آب مشترکان پرمصرف و در‌‌نهایت قطع موقت انشعاب آنان را دریافت کنیم.
