فیرحی: پوپولیسم استفاده بهینه از بی‌قاعدگی سیاسی است

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، مراسم رونمایی از کتاب «پوپولیسم» در گفت‌وگو با عماد افروغ، علیرضا شجاعی‌زند، داود فیرحی و منصور میراحمدی که به کوشش عبدالوهاب فراتی گردآوری شده، صبح امروز با حضور حجت‌الاسلام داود فیرحی، عماد افروغ و پرویز امینی در دفتر کانون اندیشه جوان برگزار شد.

حجت‌الاسلام داود فیرحی استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران در این مراسم گفت: پوپولیم که از سالها قبل گفت‌وگو درباره آن در کشور ما به راه افتاده است، از مفاهیم مهم دانش اجتماعی و سیاسی است و ما همواره احتیاج داریم چنین مفاهیمی را بررسی کنیم.

وی با اشاره به گفت‌وگویش که در کتاب «پوپولیسم» منتشر شده، گفت: تصور من این است که پوپولیسم با مدرنیته پیوند دارد و مفهومی است با پیدایش دولت مدرن ظهور و بروز جدی پیدا کرده است. هر چند دولتهای پیش از تجدد هم به شیوه‌های دیگری با این پدیده مواجه بوده‌اند. من همچنین پوپولیسم را یکی از بیماریهیا دولتهای دموکراتیک یا شبه دموکراتیک امروز می‌دانم.

حجت‌الاسلام وی با بیان اینکه ایران از حدود 1905 یا 1285 شمسی یا 1324 قمری وارد دنیای مدرن شده است، گفت: این ورود البته از لحاظ سیاسی است و دولت به معنای مدرن آن در ایران شکل گرفته که یا به اختیار بوده یا به جبر تاریخی صورت گرفته است. اما به هر حال دولت مدرن خصلتهایی دارد که باید به آنها توجه داشت: از جمله این خصلتها وجود قانون، تعین نسبت دولت با مشارکت مردم، تعیین نسبت دولت با رسانه‌ها، حزب‌ها، انجمنها و ... است.

استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران ادامه داد: بحث پوپولیسم هم از دل همین خصلتها که گاه شکل مناقشه به خود می‌گیرند بیرون آمده است. وقتی از پوپولیسم حرف می‌زنیم نگاهمان به نوع خاصی از اداره جامعه است است که در آن چهره‌های سیاسی در غیاب نهادهای سیاسی قاعده‌مند به امور یا مفاهیمی غیر مشخص و مبهم روی می‌آورند.

وی با بیان اینکه نخستین ورود ما به دموکراسی و تجربه آغازین ما از دولتهای دموکرات با «دموکراسی انجمنی و صنفی» شکل گرفت که یکی از معضلاتی که مرحوم نائینی هم بر آن دست گذاشته پدیده‌ای است که ایشان با عنوان «انجمنهای غیر صحیح» از آن یاد کرده‌اند و منظور ایشان هم از غیر صحیح انجمنهایی است که می‌توانیم گرایشات پوپولیستی را در آنها تشخیص دهیم.

حجت‌الاسلام فیرحی توضیح داد: حتی در مجلس دوم یک مناقشه‌ای میان سلیمان میرزا با دیگران صورت می‌گیرد که در این مناقشه سلیمان میرزا به دنبال تاسیس نهادهای حزبی در داخل مجلس بوده ولی دیگران با او مخالفت می‌کردند. او همچنین به دنبال تشخیص و تعیین اکثریت و اقلیت در مجلس بوده و اعتقاد داشته که اداره جامعه را باید بر عهده جناح اکثریت بگذاریم.

به گفته حجت‌الاسلام فیرحی جریان مقابل سلیمان میرزا معتقد بودند که خود رای‌گیری اکثریت را مشخص می‌کند و لازم نیست مجلس را به دو دسته اقلیت و اکثریت تبدیل کنیم. می‌بینیم که در بحث از انجمنهای غیر صحیح و نمونه‌ای که از مجلس دوم ذکر کردم، نمونه‌های گریز از دموکراسی و قاعده‌مندی قابل تشخیص است و پوپولیسم دقیقا از دل همین گریز ظاهر می‌شود.

استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران گفت: جالب اینجاست که هر دو این جریان‌ها اجماع دارند که خطری در نبودن نظام حزبی وجود دارد و هر دوی این‌ها هم به نحوی مفهوم پوپولیسم را مطرح می‌کنند. مثلا گفته می‌شود که وقتی یک رئیس جمهور رای زیادی بیاورد، چطور می‌توان با مجلس او را کنترل کرد؟ نمی‌شود که همواره رئیس‌جمهوران را استیضاح کرد! یا مثلا عده دیگر می‌گفتند نمایندگان مجلس بیرون از فرایند حزبی انتخاب می‌شوند و معلوم نیست چگونه می‌خواهند ساماندهی را تضمین کنند. بدین‌ترتیب دیده می‌شود که گریز یا استلزام از نهادینه شدن نظام حزبی هنوز هم که هنوز است به نتیجه نرسیده و یکی از تبعات این تعلیق، پدیده پوپولیسم است.

وی سپس به دو معضل پوپولیسم اشاره کرد و گفت: یکی از معضلات پوپولیسم این است که رسانه‌ها در آن هر روز قدرتمندتر می‌شوند و دیگری این است که شفاف‌سازی سیاسی همواره تحت تاثیر حاکمیت دولت و نظام انتخاباتی است و ما بیشتر و بیشتر در همین حوزه درگیر پوپولیسم می‌شویم. در چنین فضایی نظم به هم می‌خورد و فعالان سیاسی رها می‌شوند و هنگامی که تب انتخابات بالا می‌رود آدمی طوری خلق شده است که بین غریزه و پایبندی و پیوری از عقلانیت، اولی یعنی غریزه را انتخاب می‌کند و از قواعد عقلی و اخلاقی عدول می‌کند.

نویستنده کتاب «فقه و سیاست در ایران معاصر» ادامه داد: در چنین شرایطی فعالان سیاسی یا کسانی که از انتخابات هدف خاصی را دنبال می‌کنند امکانات را در اختیار غریزه خودشان قرار می‌دهند و این به رواج هر چه بیشتر پوپولیسم منجر می‌شود. طرفین انتخابات سعی می‌کنند از جملاتی استفاده کنند که توده را به خود جلب کنند و پیوندی بیان توده مردم با تصمیم‌گیری برای جامعه ایجاد کنند.

وی در خصوص راه حل مقابله با پوپولیسم منفی گفت: پوپولیسم به نوعی برای حکومتهای دموکراتیک ضروری است و همواره خطر در افتادن به آن وجود دارد ولی اندیشمندان و صاحب‌نظران تلاش می‌کنند تا زمینه‌های پوپولیسم را فراهم نکنند و یا از بین ببرند. لذا اینگونه نیست که بگوئیم اگر حاکمی عاقل و عادل باشد اصلا به پوپولیسم دچار نمی‌شود و اگر کسی عاقل و عادل نباشد حتما به پوپولیست گرایش خواد داشت. اتفاقا گاهی از سوی کسانی که به عقل و عدل شناخته می‌شوند نوعی از پوپولیسم ممکن است ایجاد شود که به آن «پوپولیسم مقید» گفته می‌شود و در آن حاکمان سعی می‌کنند رفتارشان را توجیه کنند.

حجت السلام فیرحی در بخش دیگری از سخنانش گفت: یکی از مشکلات عمده پوپولیسم آن جایی است که جامعه‌ای در حال گذار از دوران بی‌قاعدگی به دوران قاعده‌مندی است. به طوری که تلاش می‌شود از بی‌قاعدگی که هنوز به طور کامل از بین نرفته استفاده بهینه شود، یعنی استفاده بهینه از بی‌قاعدگی‌های قاعده‌مند شدن به پوپولیسم می‌انجامد و لذا همواره در کمین جوامع و دولتهای مدرن هست. تا زمانی که قاعده‌مندی ما به طور کامل جا نیفتد ما با این بیماری دولتهای مدرن همواره مواجه خواهیم بود.

وی با بیان اینکه خوشبختانه این گفت‌وگو مقارن شده با عزم دولتمردان و نخبگان ما برای بازنگری و اصلاح قانون انتخابات، گفت: دورازه ورود به پوپولیسم نظام انتخاباتی است، اگر نظام انتخابات اصلاح شود می‌تواند پوپولیسم را جمع‌وجو ر کند و آسیب‌ها را برطرف کند. به نظر من این تقارن تقارن خوب و مبارکی است تا بتوانیم خطرات ناشی از پوپولیسم را با اصلاح نظام انتخاباتی برطرف کنیم. زیرا برداشت من این است که اصلاح نظام انتخاباتی می‌تواند دریچه‌ای برای رسیدن به قاعده‌مند شدن کلیت نظام سیاسی ما خواهد بود تا بتوانیم به تعریف خوبی از حزب، رسانه و ... برسیم.

استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران با اشاره به کشور اندونزی که توانست با اصلاح نظام انتخاباتی‌اش از خطرات پوپولیسم و و بحرانهای اقتصادی در امان باشد، گفت: کسانی که توانستند انتخابات کشورشان را کنترل و اصلاح کنند، توانسته اند پوپولیسم را از سویی و رادیکالیسم را از سوی دیگر مهار کنند.

وی در بخش پایانی سخنانش در پاسخ به اظهارات پرویز امینی گفت: پوپولیسم به هیچ‌وجه در برابر نخبه‌گرایی نیست و حتی نباید آن را با مردم‌گرایی مساوی دانست. همچنین پوپولیسم توجه‌اش بیشتر به مفهوم دموکراسی است تا لیبرالیسم، حالا این دموکراسی از هر جا می‌خواهد بیاید و ما می‌دانیم که دموکراسی لزما لیبرال نیست و نمونه‌هایی از دموکراسی مسیحی یا سوسیال دموکراسی را داریم. بنابراین نباید پوپولیسم را فقط روی لیبرالیسم بنا کنیم.

این پژوهشگر و استاد دانشگاه گفت: در بازشناسی پوپولیسم باید بدانیم که این مفهوم جایی اتفاق می‌افتد که یک تصمیم اداری را به طور شخصی بگیریم و بگوییم ملت این را می‌خواهد و بعد نتوانیم بگوئیم که مردم چطور آن را خواسته‌اند. پوپولیسن نوعی از اداره جامعه است که مرجع خود را از قواعد می‌کنیم و به مفاهیم مبهم روی می‌آوریم و بعد نمی‌توانیم از این ابهام را روشن کنیم.

به گفته حجت‌الاسلام فیرحی هر کراجعه به مردمی پوپولیسم نیست، اگر این مراجعه به مردم خارج از قاعده باشد پوپولیسم است. پوپولیسم آرزوها را می‌گوید ولی فرایند رسیدن به آرزوها را مشخص نمی‌کند و طرحی ارائه نمی‌کند. این شیرینی آرزوها را در غیریت تلخها ارائه می‌دهد و تن به محکمه و قانون هم نمی‌دهد.

وی در پایان گفت: اینکه گفته شده انقلاب اسلامی پوپولیستی هست یا نه، اساسا درست نیست، پوپولیسم مفهومی در داخل نظام سیاسی است و مربوط به انقلابها نمی‌شود. اساسا نباید انقلابها را به پوپولیسم یا عدم پوپولیسم متصف کرد.

انتهای پیام/