الگویی برای نظارت و مدیریت رسانه ملی

به گزارش خبرگزاری تسنیم ، سید مسعود شهیدی در مطلبی که با عنوان«الگویی برای نظارت و مدیریت رسانه ملی»در ستون سرمقاله روزنامه رسالت به چاپ رساند اینطور نوشت: در سال 1372 مجلس شورای اسلامی تحقیق و تفحص از صدا و سیما را در دستور کار خود قرار داد و در پنج حوزه مدیریت و نیروی انسانی، مالی اداری، فنی مهندسی، امنیتی، فرهنگی و محتوایی تحقیقات خود را به انجام رساند و روز 15 آبان همان سال گزارش نهایی به وسیله مخبر کمیسیون در صحن علنی قرائت شد.

شاید این گزارش جامع‌ترین گزارشی است که در طول سال‌های تاسیس سازمان از عملکرد آن تهیه و به مسئولین کشور و افکار عمومی ارائه شده و جای آن دارد که به عنوان یک سند ملی مورد توجه رئیس محترم سازمان و دستگاه‌های نظارتی قرار گیرد و حداقل، مدیران هر یک از حوزه‌های فوق، گزارش مربوط به حوزه خود را که هنوز هم بعد از 20 سال موضوعیت دارد، مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند.

مرحوم آقای پرورش عضو کمیسیون فرهنگی مجلس مسئولیت تهیه گزارش محتوایی و فرهنگی را به عهده داشت و موفق شد الگویی برای گزارش‌های کیفی و محتوایی ارائه کند. ارائه گزارش از کیفیت و معنا و محتوا در قالب اعداد و ارقام کمی کاری بسیار دشوار، پیچیده و بی‌سابقه بود که به وسیله مرحوم آقای پرورش به نحوی عالمانه انجام شد و به عنوان یک تجربه موفق به جا ماند و امروز هم می‌تواند مورد استفاده دستگاه‌‌های نظارتی حوزه فرهنگ قرار گیرد.

متاسفانه در بسیاری از گزارش‌های مربوط به دستگاه‌های فرهنگی، اعداد و ارقام مربوط به کمیت فعالیت‌ها، جایگزین گزارش محتوایی آثار می‌شود و هدف اصلی مورد غفلت قرار می‌گیرد. گزارش کمی از تعداد شبکه‌ها، تعداد برنامه‌ها، ساعات تولید و پخش برنامه، میزان بیننده و شنونده، میزان توسعه کمی که همه در جای خود دارای اهمیت است جایگزین گزارش کیفی و محتوایی که باید درصدر توجه باشد قرار می‌گیرد.

مرحوم آقای پرورش با دقت و هوشمندی کم نظیر خود تحقیقات را بر امر محتوای برنامه‌ها متمرکز کرد و سعی نمود به شیوه‌ای دست یابد که اولا گزارش کیفی و محتوایی در قالب اعداد و ارقام ارائه شود و قابل اندازه‌گیری باشد و ثانیا تصویر ارائه شده از عملکرد سازمان عریض و طویل صدا و سیما، جامع و مطابق با واقع باشد و ثالثا این گزارش کوتاه وقابل ارائه در صحن علنی مجلس و قابل استفاده برای نمایندگان و مسئولان محترم باشد. جمع شدن این سه ویژگی در یک گزارش، بسیار دشوار است و کسانی که خود مسئولیتی در ارائه گزارش عملکرد از دستگاه‌های فرهنگی داشته‌اند بهتر از دیگران به دشواری و پیچیدگی این امر آگاهی دارند. در ذیل چند ویژگی از گزارش تحقیق و تفحص مجلس در بخش محتوایی و فرهنگی ارائه می‌شود تا ان‌شاءالله مورد بهره‌برداری مدیران جدید رسانه ملی و دستگاه‌های نظارتی قرار گیرد.

1- گزارش فعالیت هشت ساله یک رسانه صوتی تصویری که اصلی‌ترین و گسترده‌ترین مسئولیت رسانه‌ای در سطح کشور و خارج کشور را به عهده دارد می‌تواند شامل حجم انبوهی از اطلاعات و آمار و ارقامی باشد که گزارش‌دهنده و گزارش‌گیرنده را در خود غرق می‌کند و امکان درک عملکرد واقعی را از میان می‌برد.

برای گریز از این معضل آقای پرورش روش نمونه‌برداری را انتخاب کرد. از آنجا که در رسانه‌ملی جدول پخش برنامه‌ها، هر هفته تکرار می‌شود چنانچه که در یک هفته به طور کامل همه برنامه‌ها مورد بررسی قرار گیرد می‌تواند به عنوان نمونه، تصویری قابل قبول از عملکرد کلی ارائه نماید. نمونه‌برداری، شیوه‌ای است که در تحقیقات میدانی به رسمیت شناخته شده و در همه حوزه‌های تحقیقاتی اجتماعی مورد استفاده است و از اعتبار علمی بالا برخوردار می‌باشد.

2- ارائه گزارش از عملکرد یک دستگاه اگر چه اطلاعات ارزشمندی به مخاطب می‌دهد ولی گویای سیر حرکت آن دستگاه نیست و نمی‌تواند روشن کند که دستگاه مورد نظر در سیر صعودی حرکت می‌کند یا در سیر نزولی، در حالی که اصلی‌ترین دغدغه هر مسئولی، فهم این واقعیت است که تا به کجا می‌رویم. به منظور دستیابی به این بخش از عملکرد، مرحوم آقای پرورش گزارش عملکرد محتوای یک دوره هفت روزه سال 63 را با گزارش عملکرد محتوای یک دوره هفت روزه مشابه از سال 71 تطبیق دادند تا با مقایسه این دو گزارش به روشنی معلوم شود در بعد محتوا، صدا و سیما طی هشت سال سیر صعودی طی کرده است یا سیر نزولی و در صورت ادامه وضع موجود در سال‌های بعد به کجا خواهیم رسید.

3- معمولا در گزارش‌های عملکرد اطلاعات اصلی در میان انبوهی از اطلاعات فرعی قرار می‌گیرند و کمرنگ می شوند و امکان تمرکز بر روی آنها از میان می‌رود. در گزارش محتوایی و فرهنگی مجلس با هوشیاری از این اشتباه رایج پرهیز شد. از آنجا که در وقت محدود مجلس امکان ارائه گزارش از کلیه مسائل اصلی و کلیه مسائل فرعی وجود نداشت، مهم‌ترین موضوعات اصلی شناسایی شد و در گزارش مورد توجه و تاکید قرار گرفت و از موضوعات فرعی که از اهمیت کمتری برخوردار بود و حتی از مسائل اصلی که کم اهمیت‌تر بود صرف‌نظر شد. فیلم و سریال، اثرگذارترین و پرمخاطب‌ترین برنامه‌های رسانه ملی است که در فرهنگ‌سازی نقش تراز اول را ایفا می‌کند.

بنابراین فیلم و سریال یکی از مهم‌ترین بخش‌های گزارش را تشکیل داد و تمامی فیلم‌ها و سریال‌ها مورد توجه قرار گرفتند. برنامه‌های کودک پس از فیلم و سریال پرمخاطب‌ترین برنامه‌های رسانه ملی هستند که هرروز مسئولیت تعلیم و تربیت میلیون‌ها کودک و نوجوان ایرانی را به عهده دارند. برنامه‌های کودک صدا و سیما نقش مهم‌تر از مدرسه را ایفا می‌کنند. در گزارش مجلس، برنامه‌های کودک نیز به عنوان یکی از اصلی‌ترین بخش‌های گزارش محتوایی مورد تاکید قرار گرفته است.
4- در گزارش‌های عملکرد حتی آنجاکه به محتوا توجه می‌شود و آمار و ارقامی از برنامه‌هایی با محتوای اسلامی و ارزشی ارائه می‌شود گاه بی‌توجهی شده و برنامه‌هایی کم‌اثر و کم مخاطب به برنامه‌های پر اثر و پرمخاطب اضافه می‌شود و مخاطب گزارش را دچار اشتباه می‌کند.

در گزارش مجلس برای پرهیز از این خطا برنامه‌های صدا و سیما از نظر میزان اثرگذاری و میزان جذب مخاطب به سه گروه ضعیف، متوسط و قوی تفکیک شد تا اگر مثلا ادعا شد صد ساعت برنامه با ارزش‌های انقلاب و اسلام تولید شده بتوان فهمید چه بخشی از این برنامه‌ها کم‌اثر و ضعیف بوده و چه بخشی قوی و پرمخاطب. همه می‌دانند که هدف پر کردن ساعت و پر کردن آنتن و پرکردن جدول پخش نیست بلکه اثرگذاری بر فرهنگ عمومی است پس با آمار و ارقام برنامه‌های ضعیف که به مراتب بیشتر از برنامه‌های قوی است نباید عدد و رقم گزارش عملکرد را افزایش داد و مخاطب گزارش را دچار خطا کرد.

5- همه رسانه‌های صوتی و تصویری از تولیدات خارجی هم استفاده می‌کنند ولی در گزارش عملکرد محتوایی نباید برنامه‌های تولید داخل با برنامه‌های خریداری شده از خارج کشور جمع شده و یکجا به عنوان عملکرد سازمان به حساب آید. تردید نیست که کشورهای غربی که اصلی‌ترین تامین‌کنندگان برنامه‌های خارجی صدا و سیما هستند از طریق برنامه‌هایی که تولید می‌کنند و به دنیا صادر می‌کنند، فرهنگ و ارزش‌ها و سبک زندگی خود را ترویج می‌کنند و اگر چه رسانه ملی ناگزیر از استفاده از برنامه‌های خارجی است ولی باید میزان آن و میزان افزایش یا کاهش آن در هر سال مورد نظر و مورد توجه برنامه‌ریزان و دستگاه‌های نظارتی باشد. مرحوم آقای پرورش به این مسئله مهم پرداخته و آمار و ارقام حیرت‌انگیزی ارائه کردند که مسئولان و مدیران صدا و سیما را هم که هرگز فرصت جمع‌بندی عملکرد محتوایی خود را نداشته‌اند دچار تعجب کرد.

مقایسه برنامه‌های تولید داخل با برنامه‌های خریداری شده از خارج بویژه در حوزه فیلم و سریال و کارتون‌های مربوط به برنامه کودک و اینکه واردات و صادرات ما به هیچ‌وجه با هم تناسبی ندارد و مشخص شدن اینکه اصلی‌ترین برنامه‌های فرهنگ‌ساز رسانه ملی برنامه‌های خارجی مروج سبک زندگی غربی است و این روند رو به گسترش است، برای مسئولان کشور و برای مسئولان رسانه ملی می‌تواند هشداردهنده باشد و این سئوال را ایجاد ‌کند که این فرآیند تا دو دهه دیگر به کجا خواهد انجامید.

6- وقتی حجم عظیمی از برنامه‌های پرمخاطب و پراثر و فرهنگ‌ساز رسانه ملی، خارجی هستند، باید همه توجه گزارش نظارتی متوجه کیفیت تولیدات داخلی باشد. بودجه محدود و امکانات محدودسازمان صرف تولید محصولات داخلی می‌شود و آمار و ارقام آن نیز در گزارش‌های سالانه برای دریافت بودجه ارائه می‌شود.

ولی آیا این تولیدات از نظر کیفیت و محتوا قابل قبول است. اگر حجم انبوه فیلم و سریال‌های خارجی سبک زندگی غربی را با قدرت و کیفیت بالا ترویج می‌کند آیا تولیدات داخلی در صدد مقابله با آن جریان عظیم فرهنگی هستند. گزارش مجلس، تولیدات داخلی را از نظر محتوا به سه گروه مثبت، منفی و خنثی تقسیم کرد. اگر رئیس سازمان صدا و سیما به طور منظم چنین گزارش‌هایی را در اختیار داشته باشد و متوجه شود که بخش قابل توجهی از تولیدات داخلی خنثی و ضعیف است و بخشی نیز مثل آثار خارجی فرهنگ غربی را به مخاطب انتقال می‌دهد و بویژه آنکه در یابد این‌گونه تولیدات رو به افزایش است، قطعا اجازه نخواهد داد این روند ادامه یابد.

7- دستگاه‌های رادیویی و تلویزیونی در همه کشورهای دنیا هدفی برای نفوذ عوامل بیگانه برای اثرگذاری بر محتوای برنامه‌ها هستند و کشور ما که با انقلابی بزرگ از سلطه قدرت‌های جهانی آزاد شده بیش از هر کشور دیگر در معرض چنین توطئه‌ای است. مرحوم آقای پرورش با حساسیت بالایی که بر روی این موضوع داشت سعی کرد با رصد کردن برنامه‌ها جای پای عوامل دشمن و ضدانقلاب و گروهک‌ها را در برنامه‌های صدا و سیما بیابد و در گزارش خود میزان این نفوذ را به نمایندگان ملت گزارش کند.

شکایت‌ها و اعتراض‌های پراکنده در مورد وجود انحراف در برخی برنامه‌ها از سوی افراد مختلف به مدیران سازمان می‌رسد و اکثرا حمل بر بی‌انصافی انتقاد کننده می‌شود وقتی همه جمع‌آوری شود و با بررسی مجدد در یک گزارش تجمیع گردد، رئیس سازمان صدا و سیما را هم وحشت‌زده می‌کند. میزان این‌گونه برنامه‌ها که ترویج کننده اندیشه‌های دشمن بوده و توجه به سیر آن که رو به گسترش است یا کاهش از وظایف اصلی دستگاه‌های نظارتی است.

8- در گزارش‌های عملکرد معمولا به میزان جذب نیروی انسانی متخصص به عنوان یک نقطه قوت برای گرفتن بودجه اشاره می‌شود ولی عموما در این گزارش‌های کمی، توجهی به کیفیت وجود ندارد. در حالی که نیروی انسانی متخصص ولی فاقد کیفیت و کارایی نه تنها نقطه قوت نیست بلکه باری بر دوش سازمان‌ها است. درحوزه‌های فرهنگی، نیروی انسانی مسئولیت تولید آثار فرهنگی و اثر گذاری فرهنگی بر جامعه را به عهده دارد پس نمی‌توان عملکرد فرهنگی و محتوایی یک سازمان را بررسی کرد ولی از فرهنگ نیروی انسانی غفلت نمود. مرحوم آقای پرورش در گزارش خود به نیروی انسانی سازمان و فرهنگ آن توجه کرد. اگر رئیس سازمان صدا و سیما براساس گزارش‌های منظمی که وضعیت فکری و فرهنگی نیروی انسانی را منعکس می‌کند دریابد که بخشی از نیروها بدون داشتن تخصص و تعهد و صلاحیت لازم و تنها از طریق روابط جذب سازمان شده و بودجه محدود سازمان صرف حقوق و مزایای آنها می‌شود و برنامه‌های ضعیف، بی‌محتوا و فاقد استاندارد عمدتا محصول کار آنهاست برای اصلاح فرآیند جذب نیرو و شناسایی جوانان متخصص و متعهد و توانمند، تمهیدات جدی‌تری خواهد اندیشید.

انتهای پیام/