«کربلا، جغرافیای یک تاریخ» است

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، «کربلا، جغرافیای یک تاریخ» را فقط باید دید تا کاملا با ابعاد مختلف آن آشنا شد. این فیلم سعی کرده است با نگاهی خاص به حادثه عاشورا بپردازد و تاثیر این حادثه را در فرهنگ و هنر ایران به نمایش بگذارد. در ادامه مصاحبه داریوش یاری، کارگردان این فیلم را با خبرنگار تسنیم می‌خوانید.

تسنیم: ساختن فیلم درباره حادثه عاشورا با توجه به حساسیت‌هایی که در مورد آن وجود دارد کار سختی است و برای همین کمتر مستندسازی است که به صورت مستقیم به سراغ این رویداد تاریخی رفته باشد، چه شد که این سوژه را انتخاب کردید؟ و چه شد که با نگاهی که در این فیلم می‌بینیم به سراغ حادثه کربلا رفتید؟

من سعی کردم از جایی این فیلم را شروع کنم که دغدغه‌‌اش را داشتم. اگر قرار بود من هم گرفتار وسوسه‌ام باشم از سال 81 تا حالا حتما 3 فیلم سینمایی بعد از فیلم سینمایی «دخیل» می‌ساختم، ولی من دوست داشتم کاری که انجام دهم که به دغدغه‌ام برگردد تا وسوسه فیلمسازی.
در فیلم سینمایی «دخیل» هنرهای آئینی نقش پررنگی داشتند. در آن فیلم آئین قمه‌زنی، پرده‌خوانی، تعزیه، عزاداری، خیمه سوزی، نذر دادن و آواهای عزاداری ایرانی‌ را می‌دیدید. من این مسیر را دوست داشتم و بعد که به تلویزیون رفتم هم فیلم‌های مثل «مسافر باران»، «حرف مردم» و «حبیب» را ساختم. دفعه بعد هم که قرار شد فیلم دیگری بسازم، سعی کردم در همان مسیری باشد که برای من دغدغه است و دوست دارم در آن رشد کنم و به یک آگاهی برسم. نمی‌خواستم در این هزارتو و کوچه پس کوچه‌های سینما گم شوم. برای اینکه گم نشوم، سعی کردم در مسیری مشخص حرکت کنم. البته من نمی‌خواهم بگویم مسیر من یگانه یا درست‌ترین مسیر است.

من در زمان ساختن فیلم «کربلا، جغرافیای یک تاریخ» اصلا به این فکر نمی‌کردم که می‌خواهم فیلم داستانی بسازم یا مستند، فقط به این فکر می‌کردم فهم تازه‌ای که به آن رسیدم را بگونه‌ای برای دیگران بگویم. در مسیر ساخت این فیلم اتفاقات خوبی برای من و عوامل فیلم افتاد. چیزی که همه به آن نیاز داریم، یعنی رسیدن به درک و آگاهی در مسیر ساخت این فیلم مقداری هرچند اندک برای ما رخ داد. همین هم مهم است. کار هنری یعنی این که هنرمند چیزی خلق می‌کند و در این مسیر تحولی در او رخ می‌دهد. مطمئن باشید همان اتفاقی که برای فیلمساز افتاده است، در فیلم هم خودش را نشان می‌دهد و مخاطب می‌تواند آن را ببیند.

تسنیم: فیلم شما پروسه‌ای طولانی را برای تولید طی کرده است. این زمان طولانی برای ساخت این فیلم برای ایجاد درک و شناخت از حادثه کربلا بود یا برای انتخاب فرم؟

برای هر دوی این موارد بود. در این پروژه فقط 5 سال مطالعات کتابی و میدانی داشتیم. تا 5 سال من سعی نکردم اصلا به این مرحله برسم که بگویم می‌خواهم این فیلم را اینگونه بسازم. اصلا هم از پیشتر به این فکر نمی کردم که این فیلم باید چگونه باشد. سعی می کردم ابعاد مختلف این موضوع را بررسی کنم. بعد از پایان تحقیقات نیز یک محتوای خوب در دست داشتم که می‌شد با آن هرگونه که می‌خواهی برخورد کنی تا زاویه خودت را پیدا کنی. من برای ساخت این فیلم یک سوال مهم از خودم کردم و به نظرم آمد که اگر به این سوال جواب دهم خوب است. سوال من این بود که داریوش یاری برای چه فیلم می سازد و فیلمش چه فرقی با فیلم‌های دیگر دارد و چه موضوع تازه‌ای را می‌خواهد بگوید؟ جوابی که من به این سوال دادم شد فرم ساختار و روایتی که برای این فیلم انتخاب کردم.

تسنیم: بخش مهمی از این فیلم به معرفی هنرهای عاشورایی به صورت غیر مستقیم می‌پردازد. آیا در روند فیلمسازی قصد داشتید که به معرفی همه این هنرها بپردازید؟

قصد من نمایش همه هنرها و آئین‌ها نبود و انتخاب ما بر اساس نیاز فیلم صورت گرفت. ما برای این فیلم 80 آوای اصیل داشتیم که جذابیت‌های خاص خودش را داشت. اتفاقا زمانی که نسخه اول را به آقای معینی دادم گفت این همه صدای خوب مخاطب را اشباع می‌کند آواها را کم کن. من آن 30 آوای فیلم را به 10 آوا کاهش دادم . ما پوسترها و هنرهای عاشورایی زیادی داشتیم که در گالری‌های مختلف آن را دیده بودیم. مثلا استاد گلدر آقاسی پرده‌های عاشورایی زیادی دارد ولی ما همه را استفاده نکردیم. در مورد استادان مدبر، فراهانی، اسماعیلی هم اینگونه بود. ما مقطع‌های مهمی در پرده‌خوانی را با پرده خوان‌های زیادی داشتیم ولی قرار نبود همه آنها را استفاده کنیم. قرار بود مثلا فصلی که امان نامه برای حضرت عباس(ع) می‌آورند را با پرده خوانی روایت کنیم. ما تعزیه‌های زیادی داریم ولی این فیلم در مورد تعزیه نبود و ما تنها مقطع شهادت علی اکبر و ورود حر به کربلا و بستن راه بر امام حسین(ع) را با این هنر روایت کردیم.

تسنیم: برای تولید فیلمنامه «کربلا، جغرافیا یک تاریخ» از اتاق فکر استفاده می‌کردید یا کار را به صورت فردی پیش می‌بردید؟‌

این فیلم موضوعی دارد که نمی‌شد آن را با بودجه و زمانی که ما داشتیم بسازیم. به هرکسی این فیلمنامه را می دادیم می گفت برای ساخت این فیلم نیاز به 5 میلیارد بودجه و 4 ماه تصویربرداری است. اما در حوزه سینمای مستند قرار نیست از این پول‌ها خرج شود. خدا را شکر که ما در دام این قصه و رقم‌ها نیافتادیم. این فیلم با کمتر از نصف بودجه یک فیلم سینمایی معمولی ساخته شد.

ما یک دستیار فیلمبردار خیلی خوب داشتیم که با سابقه 90 فیلم سینمایی می‌گفت فیلمبرداری این پروژه حدود 6 ماه طول می‌کشد. اما ما برای اینکه پروژه به نتیجه برسد نمی‌توانستیم هر روز و هرجا فیلمبرداری کنیم و با کیسه باز بودجه خرج کنیم و با این امید کار کنیم که حوزه هنری، حوزه علمیه، بیت رهبری و 10ها نهاد برای حمایت از این فیلم‌ بودجه می‌دهند.

اتفاقا سختترین حوزه‌ای که می‌توان در آن کار کرد همین حوزه فیلم‌های دینی است چون مدعیان زیادی برای آن وجود دارد ولی اصلا کسی نمی‌آید در این زمینه سرمایه گذاری کند. وقتی هم فیلم را می‌سازی، همه خود را فقیه می‌دانند و می‌خواهند در مورد آن نظر بدهند. مگر شما به راحتی در همه حوزه‌های اجتماعی و اقتصادی نظر می‌دهید که به اینجا که می‌رسد همه پرفسور می‌شوید؟ اگر در این راه کوچکترین اشتباهی کنی از راننده اتوبوس بگیر تا استاد دانشگاه، روحانیون، اهالی رسانه و .. مدعی می‌شوند. این نوع فیلمسازی خیلی پر دردسر است اما پولی هم برای آن نمی‌دهند. البته شاید عده‌ای از این پول‌ها بگیرند ولی من خبر ندارم.

این اتفاق عجیبی بود که در حوزه هنری افتاد و به ساخت این فیلم کمک شد. به نظر من این لطف امام حسین(ع) بود. البته حوزه هنری هم با حداقل‎ها جلو آمد. ما خیلی جاها رفتیم که مدعی ساخت فیلم برای چنین حوزه‎هایی هستند، حتی جایی هست که 200 کارمند دارد تا به حمایت از این نوع فیلم‌ها بپردازند ولی آنها اصلا فیلمنامه‌ ما را نخواندند. من از کمک حوزه علمیه هرچند حداقلی بود سپاسگزارم. با این پولی که ما گرفتیم نمی‌شد برویم 6 ماه فیلمبرداری کنیم و برای همین لازم داشتیم که یک فیلمنامه کامل و درست بنویسیم. من 80 صفحه فیلمنامه مشخص داشتم ولی به این نتیجه رسیدم که این فیلمنامه کامل نیست و تصمیم گرفتیم یک استوری برد کامل بکشیم. نزدیک به 22 روز عوامل اصلی فیلم شامل نویسنده و کارگردان، دستیار کارگردان، فیلمبردار، دستیار فیلمبردار، مدیر جلوه‌های ویژه و ... روی استوری برد کار کردند و وقتی سر صحنه رفتیم همه چیز آماده بود و کارگردان بی‌کارترین فرد پروژه بود.

ما توانستیم در کمتر از یکماه این فیلم را در دل کویر، عراق و کرمانشاه فیلمبرداری کنیم. البته تصاویر مراسم‌های عزاداری این فیلم در مقاطع مختلفی فیلمبرداری شده است. تدوین هم خیلی طول نکشید ولی آنها باید دائما استندبای می‌بودند چون جلوه‌های ویژه رایانه‌ای ما 9 ماه طول کشید. این مدت زیاد برای این بود که من الان می‌توانم ادعا کنم که هیچ لانگ شاتی در هیچ فیلم تاریخی ایران وجود ندارد که مثل لانگ شات «کربلا، جغرافیا یک تاریخ» باشد. همان لانگ شات هم شبیه نقاشی معروفی است که از اشقیا و اولیا در صحنه کربلا کشیده شده است و در واقع یک هنر ایرانی را نشان می‌دهد.

تسنیم: استفاده از جلوه‌های ویژه رایانه‌ای در برخی سکانس‌ها به جای طراحی دکور به دلیل نبود امکانات و لوکیشن بود یا دلیل خاص دیگری داشت؟

من لانگ شات‌های این فیلم را تبدیل کردم به جنسی از نقاشی و تصویر زنده چون دوست نداشتم تماشاگر فکر کند دارد یک فیلم تاریخی می‌بیند. اصلا نمی‌خواستم به تماشاگر بگویم که داری فیلم تاریخی می‌بینی. همچنین می‌خواستم این نقاشی‌ و طراحی‌ها دائما در ذهن مخاطب باشد و به آن توجه کند.

حسن پیله‌ور در این فیلم خیلی زحمت کشید و اجرایش اجرای خیلی خوبی است. هرچند که ما در خیلی اوقات به گیس گیس کشی می‌رسیدیم ولی او خیلی خوب توانست نق‌های من و کمبود بودجه را تحمل کند. همه عوامل اینگونه بودند. افراد زیادی در این پروژه به ما کمک کردند. محمد تهامی‌نژاد به عنوان مشاور کارگردان و نویسنده خیلی به ما کمک کردند. برای به کار بردن کلمه به کلمه‌ای که در گفتار متن استفاده می‌شود ما مجبور بودیم که کتاب‌های زیادی بخوانیم. برای به کار بردن کلمه تمدن و دولت در گفتار متن ما مجبور شدیم با دکتر ولایتی گفت‌وگو کنیم و همچنین کتاب‌های زیادی خواندیم. این تحقیقات به این دلیل بود که می‌خواستیم بگوییم که هیچ اثری از تمدنی به نام بابل که جغرافیایش 18 کیلومتر بالاتر از کربلا بود باقی نمانده است ولی با این حال تمدنی به نام تمدن اسلامی در کربلا شکل می‌گیرد که اینگونه در جهان تاثیر می‌گذارد. ما نگران بودیم برای این باید کلمه تمدن را استفاده کنیم یا کلمه دولت استفاده کنیم. رسول جعفریان و طباطبائی‌نژاد هم مشاوران مذهبی ما برای این کار بودند. معینی، معتمدی، ایپکچی از دیگر مشاوران ما بودند. معتمدی مشاور جلوه‌های ویژه فیلم بود که زمان کشیدن استوری برد به من می‌گفت که کدام بخش‌های فیلم را می‌توان با جلوه‌های ویژه بصری ساخت. ما 15 روز با یکدیگر در مورد دکوپاژ و استوری برد صحبت می‌کردیم و برای همین استوری برد من کامل بود.

تسنیم:پرداختن به موضوع کربلا باعث ایجاد حساسیت می‌شود و مردم به آنچه می‌بینند و شاید شبیه ذهنیاتشان نباشد واکنش نشان دهند، دراین باره چگونه اندیشیده‌اید؟

وقتی به یک موضوع نگاه می‌کنید، آن زاویه تو است. وقتی قرار است داستان کربلا را روایت کنیم باید به این نکته توجه داشته باشیم که قرار نیست حقایق را تغییر دهیم و برای مثال بگوییم امام حسین(ع) به جای اینکه به کربلا رود به سمت شههری رفت یا بجای اینکه بگوییم 300 نفر همراه ایشان بودند بگوییم هزاران نفر با او به کوفه آمدند. قرار نیست غلوی که ملا واعظ کاشفی در مقتل خودش می‌کند را در فیلم ببینیم. باید تاریخ را خوب بخوانیم و خوب درک کنیم و بفهمیم و ابعاد روشن آن را بیرون بیاوریم. در مورد هر مقطع تاریخی مورخین زیادی حرف زدند، ما موظفیم همه آنها را بخوانیم و آنجاهایی که مشترک هستند و به شبهات جواب دادند را بیرون بکشیم و به آنها استناد کنیم. هیچ سکانس، تصویر، جمله، کلمه، ری‌اکشنی در «کربلا جغرافیای یک تاریخ» وجود ندارد که حداقل سند از 10 مقتل رسمی نداشته باشد. من به سمت مسائلی که در آن شک و شبهه بود نرفتم. برای مثال در مقاتل مختلف می‌گویند عباس(ع) بارها به علقمه رفت، یکی می‌گوید 7 بار و دیگری می‌گوید 10 بار ولی ما در متن لفظ بارها را به کار بردیم.

باید تاریخ را درست بخوانیم. 1400 سال است که عباسی که در ذهن مردم است خیلی بالاتر و زیباتر از آنچه است که قرار است من با این بودجه به تصویر بکشم. به همین دلیل من پای هنرهای عاشورایی و تخیل ایرانیان را در این فیلم باز کردیم. من همه مقطع‌های عاشورا و حرکت امام حسین(ع) را تعریف نکردم و مانند هنرهای ایرانی مقاطع خاصی را روایت کردم. من در هنرهای ایرانی تحقیق کردم و دیدم هنرمندان 10 پرده مهم از عاشورا را انتخاب کرده‌اند و در طول 1400 سال این 10 فراز را می‌گویند و باقی را دادند به دست تاریخ نویسان. منتها من هم 2 فراز خاص داشتم که می‌خواستم در این فیلم به آنها بپردازم. یکی خروج امام از مکه و دیگری ایستادن حضرت زینب(س) در تل زینبیه بود. به دلیل اینکه من این روش را انتخاب کردم هم توانستم داستان عاشورا در سال 61 را روایت کنم و هم نشان دهم که این حادثه چگونه به کمک فرهنگ و هنر ایرانی تبدیل به حماسه شد.

تسنیم: به اکران این فیلم هم فکر می‌کنید؟

این فیلم باید و دوست دارم در محرم سال 94 در سینماها پخش شود و معتقدم مردم زیادی به دین آن می‌آیند چون من این فیلم را برای اکران و دیدن مردم ساختم. سر من را با تلویزیون و جشنواره و سیمرغ کلاه نگذارید.

انتهای پیام/