قدیمی‌ترین آداب و رسوم مردمان بام ایران زمین

به گزارش خبرگزاری تسنیم از شهرکرد، یکی از قدیمی‌ترین آداب و رسوم مردمان این خطه از خاک خوب خدا «نوروز» است. در باب پیدایی نوروز افسانه های بسیاری موجود است که از جمله آنها روایت «محمد بن جریر طبری» است. وی نوروز را سرآغاز دادگری «جمشید» (پادشاه افسانه ای ایران ،پسر طهمورث،نوه کیومرث که بنابر افسانه ها اولین انسان روی زمین است) می‌داند و می‌نویسد:«جمشید علما را فرمودکه آن روز که من بنشستم به مظالم، شما  نزد من باشید تا هر چه در او داد وعدل باشد بنمایید، تا من آن کنم و آن روز که به مظالم نشست روز «هرمز» بود از ماه فروردین پس آن روز را رسم کردند».

سال جدید در حقیقت نمایشی نمادین و کنایت‌آمیز آفرینش است. همه چیز دوباره نو می‌شود، درختان مرده دوباره جامه حیات می‌پوشند و همه جا رنگ زندگی به خود می‌گیرد و همه اینها جای بسی شگفت است و نیازمند جشنی در خور توجه است. به سبب این روز در جای جای ایران بسته به نوع آداب و رسوم و بر اساس اعتقادات اساطیری آداب جشن نوروز به شکل‌های گوناگون بر‌پا می‌شود.

نوروز در چهارمحال و بختیاری:
 

خانه‌تکانی:

در استان چهارمحال و بختیاری نیز، مانند اقصی نقاط کشور نوروز با رسم و رسوم خاصی همراه   می باشد. در این استان نوروز با خانه تکانی که معمولا دو هفته قبل از عید شروع می شود به استقبال سال نو می‌روند، فرشهای آویخته از در و دیوار بیشتر از هر چیز دیگر به انسان یادآوری می کند که عید نزدیک است. گویی پس از سال‌ها طبیعت دوباره جان تازه‌ای به انسان‌ها داده است. با رفتن زمستان گویی چشم‌هایمان قادر به دیدن سیاهی‌ها و تاریکی‌ها شده‌است. در چهارمحال و بختیاری گویی نظافت وظیفه تمامی اهل خانه است. اتاق‌ها یکی پس از دیگری گردگیری می‌شوند و همه‌جا رنگ‌وبوی تازگی به خود می‌گیرد. در گذشته به دلیل استفاده از هیزم برای گرم کردن خانه‌ها رنگ درها و دیوارها به تیرگی می‌گرایید به همین جهت در آستانه سال نو آهک و یا خاک سفیده را در آب حل می‌کردند و با جارو به دیوارهای اتاق‌ها می‌پاشیدند.

رویش سبزه:

آب ریختن دانه هایی مانند گندم،عدس و ماش برای تهیه سبزه سفره هفت سین از حدود 10 روز قبل از عید آغاز می شود. در این استان به خاطر موقعیت طبیعی و اقلیم کشاورزی به سبزه عید اهمیت زیادی می دهند. چرا که سبزه نشانه شروعی سالی سبز و پربرکت به خصوص در زمینه زراعی می باشد. در برخی نقاط این استان، اعتقادی به زوج بودن سبزه ها ندارند و معمولا سبزه را در تعداد یک یا سه تهیه می کنند. در گذشته ای دور سبزه را از صحرا می چیدند، آن را در بشقابی گذاشته و پای آن را  خاک ریخته و برای سبز ماندن به آن آب می دادند.

عید علفه یا عرفا:

از دیگر رسوم این استان برگزاری عید رفتگان می باشد. این عید که یک روز پیش از عید برگزار می شود عید علفه یاعرفا یا عید کوچک نیز خوانده می شود. در این روز مردم به زیارت اهل قبور می روند و روی مزار آنها سبزه می گذارند. معمولا حلوا که به آن چرب و شیرین یا خیراتی هم گفته می شود پخته و بین مردم تقسیم می کنند. در این شب معمولا مردم شیربرنج می پزند، چون معتقدند شیر برنج غذایی است که به شخص فوت شده نیز می رسد. در بروجن غذای این شب را معمولا سبز تهیه می کنند. خوراکهایی مانند قورمه سبزی غذای این شب آنان را تشکیل می دهد. در مناطقی مانند شهرکرد،فرخشهر و چالشتر علاوه بر شیربرنج، کوفته گوشتی نیز درست می کنند که کوفته گوشتی ربطی به خیرات رفتگان ندارد. در فرخشهر، در گذشته معمولا سکه ای را بین کوفته می گذاشتند و هرکس سکه در کوفته او پیدا می شد عیدی قابل ملاحظه ای دریافت می کرد.
 

سمنو پزان:

رسم سمنو پختن نیز از رسومی است که در این استان به آن اهمیت زیادی داده می شود. با توجه به پیوند سنتهای ملی و مذهبی سمنو را از حضرت زهرا(س) می دانند و معتقدند سمنو وقتی کامل پخته  می شود که حضرت زهرا دست مبارک خود را روی آن بگذارد. برای پخت سمنو از یک ماه قبل گندم‌ها را در آب ریخته و پس از جوانه زدن آنها را در سینی‌های بزرگی ریخته و اجازه می‌دهند تا سبز شوند. پس از اینکه گندم‌ها کمی سبز شدند آنها را از سینی‌ها خارج کرده و گندم‌ها را از هم جدا می‌کنند که در اصطلاح به آن تیف کردن می‌گویند. پس از آن آنها را در زیر نور آفتاب خشک می‌کنند. و در مرحله آخر گندم‌ها را آسیاب می‌کنند که البته این کار توسط آسیابان صورت می‌گیرد.

غذا شب عید در چهارمحال و بختیاری:

شب عید سفره‌ تمام خانواده‌های ایرانی مملو از غذاهای رنگین است و در حقیقت هر روستا ، شهر یا شهرستانی بر اساس سنت‌ها و باوهایشان غذاهای رسمی و محلی مربوط به خود را در این شهر طبخ می‌کنند. در چهارمحال و بختیاری نیز در مورد غذای شب عید معتقدند اجاق خانه نباید خاموش باشد. در گذشته اعتقاد بر این بود که هر کس غذایی را یک سال می پزد باید همان را هر سال تکرار کند. این باور هنوز در برخی نقاط وجود دارد. بستگان و آشنایان از غذای شب عید برای یکدیگر می برند. در فارسان به جای غذای شب عید در گذشته انگشتر عقیقی را هدیه می دادند.
 

رسم بلگه:

یکی دیگر از رسوم این استان، عیدی بردن برای دختری است که هنوز در حالت نامزدی یا عقد به سر می برد. این عیدی بردن معمولا با شادی و هلهله همراه می باشد. معمولا خانواده داماد، افراد فامیل را خبر کرده و با تشریفات خاصی برای دختر عیدی می برند. هر کدام از افراد فامیل نیز به تناسب وضع خود، به دختر عیدی می دهند. در مناطق بختیاری به این عیدی بلگه «belge» می گویند.

روشن کردن چراغ در امامزادگان:

در شهرکرد قبل از سال تحویل به زیارت امامزاده دومعصوم «حلیمه و حکیمه خاتون» می روند و در آنجا شمع روشن می کنند. در گذشته چراغ نفتی را آنجا روشن و به خانه می آوردند که امروزه چراغ نفتی جای خودش را به چراغ گازی کوچک داده است. انجام این کار به دلیل اعتقادات قدیمی و جایگاه نور و آتش در آئین نوروزی است. ساکنان شهر شهرکرد هر ساله با غروب خورشید در آخرین روز از اسفند چراغ‌های نوروزی خود را که اغلب شامل انواع چراغ‌های نفتی و گازی است به امام زاده حلیمه و حکیمه خاتون این شهر می‌برند و منتظر می‌مانند تا سیدی که از خادمان امام زاده نیز هست چراغ آنها را روشن کند. البته مکان روشن کردن چراغ‌ها قبل از انتقال مخصوص متولی امام زاده در داخل بنای هشتی شکل بقعه و در جوار ضریح امام زادگان حلیمه و حکیمه خاتون واقع شده بود. در آن دوران حداقل 70 سال پیش شمع بزرگی که برای تأمین روشنایی در شب از آن استفاده می‌شد و به روشنایی امام زاده معروف بود در گوشه ای از بقعه قرار داشت و خادم امام زاده چراغ‌های نوروزی را با استفاده از آن روشن می‌کرد. هر یک از صاحبان چراغ پس از سپردن چراغ خود به خادم امام زاده مبلغی را به عنوان «پاچراغی» به خادم تحویل می‌دهند. پاچراغی که بسته به توان مالی افراد مبالغ مختلفی را در بر میگیرد، در واقع هدیه صاحب چراغ به روشن کننده آن به شمار می‌آید.

در گذشته این هدیه شامل مقداری گندم یا آرد یا شاخه نبات و یا تخم مرغ بود که با گذر زمان جای خود را به سکه‌های یک ریالی و پنج ریالی و امروز به اسکناس 2000 ریالی تا چند هزار ریالی داده است.

در مناطق دیگر نیز قبل از شروع سال به زیارت امامزاده محل می روند و اگر تحویل سال آخر شب نباشد موقع تحویل سال را نیز در امامزاده می مانند و این گونه سال خود را با یک شروع معنوی پیوند می زنند. در بروجن بعد از تحویل سال به زیارت اهل قبور و شهدا می روند. عشایر بختیاری نیز همزمان با تحویل سال به مکان سبزتری رفته و سیاه چادر خود را در آنجا برپا  می کنند.

در پردنجان از توابع شهرستان فارسان در گذشته، مردم به خصوص زنان هنگام تحویل سال در اولین روز سال به زیارتگاه می رفتند. این کار را آنقدر زود انجام می دادند که کسی چشمش به دیگری نیفتد و اگر هم همدیگر را می دیدند تا زیارت نمی کردند با همدیگر حرف نمی زدند.
 

حنابندان:

حنابندان از جمله رسوم قدیمی در این استان است . استفاده از حنا نشانه‌ای از شادی و سرور است. زنان روز قبل از عید به سر و دستهای خود و فرزندانشان حنا می گذاشتند.

اسطوره نو شدن سال:

در گذشته در چهارمحال و بختیاری مردم تخم‌مرغ را روی آینه قرار می‌دادند و معتقد بودند در زمان تحویل سال تخم‌مرغ بر روی آینه حرکت خواهد کرد و ماهی در تنگ آب از حرکت باز می‌ایستد. این تفکر برگرفته از یک اسطوره قدیمی است. بنابر این باور زمین بر روی یک شاخ گاو«حیوان اساطیری ایرانی» است. گاو بر روی کمر یک ماهی و ماهی در دریاست. در زمان تحویل سال این گاو افسانه‌ای برای رفع خستگی خود، زمین را از روی یک شاخ به روی شاخ دیگرش می‌اندازد و به هنگام انتقال زمین از شاخی به شاخ دیگر، تخم‌مرغ روی آینه و برگ سبز برروی آب تنگ سفره نوروزی می‌چرخند و تکان می‌خورند و ماهی در تنگ آب از حرکت باز می‌ماند و بر اثر این رویداد سال نو می‌شود.

مراسم آغاز سال نو

قبل از تحویل سال نو سفره هفت سین را پهن می کنند. علاوه بر هفت سین گذاشتن قرآن،گلاب،
آینه، تخم مرغ رنگی (اکثرا قرمز) و انواع آجیل ها و میوه در سفره مرسوم می باشد. یکی از انواع آجیل‌ها گندم‌برشته بوده‌است. تهیه گندم برشته که به آن گندم بوداده نیز می گویند، از رسوم دیرینه این استان می باشد. معمولا گندم برشته را با شاهدانه مخلوط کرده و در روز عید، عیدی می دهند. برای تهیه گندم برشته، گندم را پس از شستن در شیر می جوشانند و آن گاه روی ساج یا تاوه تهیه می کنند.هنگام تحویل سال، بزرگ خانواده قرآن می خواند و همه برای شروع نیک یا قرآن خوانده یا روی آیات قرآن نگاه می کنند. پدر خانواده بین صفحات قرآن پول گذاشته و بعد از تحویل سال آن پول را بین اعضای خانواده تقسیم می کند. این پول نشانه برکت و رزق و روزی می باشد.

شال‌اندازی یا دستمال‌اندازی

در گذشته، رسمی بوده‌است که به آن شال اندازی یا دستمال اندازی می گفتند. به این صورت که بعد از تحویل سال پسر بچه ها روی پشت بام می رفتند و از دریچه پشت بام که به اتاق باز می شد یا دودکش، شال یا دستمالی را که به طنابی وصل بود به داخل خانه می انداختند. اهل خانه نیز عیدی آنها را داخل آن شال می گذاشتند. این عیدی معمولا گندم شاهدانه – نخودچی کشمش – تخم مرغ رنگی – پول و ... بود. در چالشتر همزمان با انداختن شال  به داخل خانه کلمه هوتوتو را تکرار می کردند که آخر آن را می کشیدند. در شهرکرد، شالی را به دور کمر می بستند و از خانه ها عیدی خود را دریافت می کردند.
در چهارمحال وبختیاری معمولا به قدم اولین کسی که روز عید پایش را در خانه می گذارد معتقدند. اگر کسی قدمش برای اهالی خانه خوب بوده باشد از او دعوت می کنند تا اولین کسی باشد که به خانه آنها وارد می شود.

شنبه گردش و سیزده بدر:

از رسوم جالب این استان رسم «شنبه گردی» یا «شنبه گردش» می باشد. در اولین شنبه سال مردم به کوه و دشت می روند. معتقدند با این کار سال خوبی در انتظار آنان است. معمولا در این گردش «مچه» که گیاهی خوراکی و دارویی است را چیده و پس از به خانه آمدن آش رشته که به آن آش برگ نیز می گویند درست می کنند.

و بالاخره سیزده بدر نیز از رسوم جدانشدنی مردم این استان می باشد. صبح روز سیزدهم همه وسایل گردش را جمع آوری و به دامن طبیعت پناه می برند.

در این روز سعی می کردند زودتر از دیگران بیرون بروند تا به عبارتی سیزده به آنها نشکند. موقع آمدن نیز سعی بر آن است که زودتر از دیگران به خانه بیایند. در این روز سبزه های هفت سین را با خود آورده و آنها را به رودخانه می اندازند. هنگام به آب دادن سبزه ها شعر« غم بره شادی بیاد محنت بره روزی بیاد» را تکرار می کنند. به این طریق نشان می دهند که امید به سبز شدن دوباره و رفتن غم و آمدن شادی همواره وجود دارد و همین امید سبز است که آدمی را به تکاپو و زندگی مجدد وا می دارد. کسانی که مشکلی دارند یا دختران دم بخت با دست راست خود سبزه گره می زنند و حل مشکل خود را استدعا دارند. به این ترتیب با امید به خداوند سالی نو را شروع کرده و زندگی جریان عادی خود را از نو می گیرد.

گزارشی از سپیده شفیع نژاد

انتهای پیام/ ب