طبق آمار گمرک جمهوری اسلامی در سال 1393 بیش از 158 تن زعفران به قیمت 227 میلیون دلار از کشور صادر شده است که در مقایسه با سال گذشته 16 درصد افزایش داشته است. این درحالیست که طبق آمار سازمان جهانی غذا و کشاورزی ملل متحد میزان تولید این محصول در ایران در حدود 240 تن است و در نتیجه به طور میانگین بین 25 الی 30 درصد زعفران تولیدی ایران در داخل مصرف می‌شود و مابقی آن صرف صادرات می‌شود؛ البته در دو سال اخیر به دلیل افت میزان تولید، سهم صادرات این محصول افزایش یافته است.
از سال‌های گذشته زعفران هرساله بین سه محصول عمده صادراتی در بخش کشاورزی قرار داشته است و در اکثر سال‌ها پس از پسته، دومین محصول عمده صادراتی ایران در بخش کشاورزی بوده است. آمار صادرات سالانه زعفران ایران در سال‌های اخیر در نمودار زیر نشان داده شده است.
منبع: گمرک جمهوری اسلامی
همانطور که در نمودارهای بالا مشخص است صادرات زعفران ایران در فاصله سال‌های 1374 الی 1384 از یک روند صعودی هم از نظر مقداری و هم از نظر قیمتی برخوردار بوده‌است. ولی در سال 1385 صادرات زعفران با افت جدی مواجه شده و در سال‌های پس از آن مقدار صادرات زعفران هیچگاه به مقدار خود در سال 1384 نرسیده است. با این حال به دلیل افزایش قیمت این محصول در بازارهای جهانی، قیمت صادرات این محصول تا سال 1391 صعودی بوده و در این سال به بیش از 400 میلیون دلار رسیده است. اما در دو سال اخیر یا وجود افزایش صادرات از نظر مقداری، به دلیل افت بیش از 50 درصدی قیمت زعفران در بازارهای جهانی، قیمت صادرات این محصول با کاهش همراه بوده است.
تولیدکنندگان ایرانی به رغم داشتن سهم عمده بازارهای جهانی زعفران نقش تعیین کننده ای در تعیین قیمت این محصول در بازارهای جهانی ندارند و در دو سال گذشته، کاهش قیمت این محصول ضررهای فراوانی به تولیدکنندگان داخلی وارد کرده و موجبات کاهش تولید این محصول را فراهم آورده است. در سال 1393 زعفران ایران با قیمت میانگین هر گرم 1٫43 دلار صادر شده است که(با دلار 3200) معادل 4600 تومان در هر گرم است. این درحالیست که در سال‌های 1389 الی 1391 زعفران ایران با میانگین قیمت بیش از 3 دلار در هر گرم صادر شده است.
جمهوری اسلامی ایران در سال 1393 به 56 کشور دنیا زعفران صادر کرده است. مقاصد عمده صادراتی زعفران ایران در این سال عمدتا کشورهای امارات و اسپانیا بوده‌اند. در جدول زیر مقاصد عمده صادراتی زعفران ایران در سال 1393 نشان داده شده است.
منبع: گمرک جمهوری اسلامی
مقاصد زعفران ایران در 20 سال گذشته عمدتا کشورهای امارات، اسپانیا و عربستان بوده‌اند ولی علاوه بر این کشورها زعفران ایران به کشورهای همسایه چون ترکمنستان، قطر و کویت، کشورهای اروپایی چون ایتالیا، فرانسه، آلمان، سوئد، سوئیس، روسیه و انگلستان و همچنین کشورهایی چون چین، هند، هنگ کنگ، تایوان، ژاپن و آرژانتین صادر شده‌است. در شکل زیر میانگین سهم هریک از مقاصد صادراتی زعفران ایران در 20 سال گذشته نشان داده شده است.
منبع: گمرک جمهوری اسلامی
نکته حائز اهمیت در مقاصد صادراتی زعفران ایران افزایش صادرات به کشور چین در سال‌های اخیر بوده است، درحالیکه صادرات زعفران ایران به دیگر کشورها روندی با ثبات داشته است.
بر اساس آمارهای سازمان جهانی غذا و کشاورزی ملل متحد کشورهای ایران، یونان، مراکش، اسپانیا و ایتالیا مهم‌ترین کشورهایی هستند که در مراحل تولید زعفران نقش فعالی دارند و تولید زعفران نقشی اساسی در درآمد و اشتغال این کشورها دارد. در میان این کشورها ایران به عنوان مبدأ اصلی زعفران بیش‌ترین سطح زیر کشت و تولید این محصول را به خود اختصاص داده‌است.
طبق آمار این سازمان در سال‌های اخیر میزان تولید زعفران ایران 239 تن بوده‌است که در حدود 93٫7 درصد از کل تولید زعفران در جهان را شامل می‌شود. یونان با تولید 5٫7 تن در رده دوم قرار داد و مراکش و هند با تولید 2٫3 تن مشترکاً در رده‌ی سوم قرار دارند. همچنین ایران با حدود 80 هزار هکتار سطح زیر کشت، بیش از 96 درصد سطح زیر کشت زعفران جهان را به خود اختصاص داده است. در نمودار زیر میزان تولید کشورهای تولید کننده زعفران در سال‌های اخیر در جهان نشان داده شده‌است.
منبع: سازمان جهانی غذا و کشاورزی ملل متحد
طبق آمارهای جهانی در سال 2011 حجم تجارت زعفران بالغ بر 380 میلیون دلار بوده است. ایران که تولیدکننده اصلی این محصول در جهان است بزرگترین صادرکنندگان این محصول نیز به شمار میرود. پس از ایران کشورهای اروپایی چون اسپانیا، هلند، فرانسه، پرتغال، آلمان و سوئیس در رتبه‌های بعدی صادرکنندگان زعفران در جهان قرار دارند که خود زعفران ایران را وارد می‌کنند و پس از فرآوری و بسته بندی آن را به دیگر کشورها صادر می‌کنند. در شکل زیر صادرکنندگان عمده زعفران در جهان نشان داده شده است.
منبع: www.trademap.org
کشورهای یونان، مراکش و هند که پس از ایران جزء تولیدکنندگان زعفران هستند، صادرات ناچیزی دارند و جایگاهی در صادرکنندگان جهانی این محصول ندارند و تنها کشور افغانستان که خود تولید کننده زعفران است در لیست صادرکنندگان زعفران دیده می‌شود.
در زمینه واردات زعفران نیز طبق آمارهای جهانی امارات، اسپانیا، ایتالیا، آمریکا و فرانسه عمده واردکنندگان زعفران هستند. در شکل زیر واردکنندگان عمده زعفران در جهان نشان داده شده است.
منبع: www.trademap.org
نکته حائز اهمیت در کشورهای واردکننده زعفران آن است که این کشورها عمدتا زعفران تولید شده در ایران را وارد می‌کنند؛ در برخی موارد مانند اسپانیا و ایتالیا این واردات بدون واسطه و به صورت مستقیم از ایران صورت می‌گیرد و در برخی موارد مانند آمریکا این واردات با واسطه دیگر کشورها خصوصا اسپانیا انجام می‌شود.
متأسفانه بیش از 90 درصد صادرات زعفران ایران به صورت فله به کشورهای اروپایی خصوصا اسپانیا صادر می‌شود و این کشورها پس از فرآوری این محصول و بسته بندی مناسب آن را به عنوان تولیدات داخلی خود به دیگر کشورهای جهان صادر می‌کنند و به این ترتیب ایران با وجود تولید بیش از 93 درصدی، از بخش اعظمی از ارزش افزوده بازار زعفران جهان بی نصیب می‌ماند.
چنانچه ایران فرآوری زعفران را در دستور کار قرار دهد و از صنعت بسته بندی به نحوی مناسب استفاده کند قطعا می‌تواند به عنوان تولید و عرضه کننده انحصاری زعفران جهان، ارزش افزوده بیشتری را در بازار جهانی این محصول به خود اختصاص دهد و زمینه ایجاد اشتغال بیشتری را در داخل کشور فراهم آورد.
